Мультифакторлық аурулар (полигендік) Жалпы сипаттама

Моногендік тұқым қуалайтын бейімділік

жүктеу 102 Kb.

бет	2/5
Дата	23.11.2023
өлшемі	102 Kb.
	#44438

1 2 3 4 5

Полигендік тұқым қуалайтын бейімділік

Моногендік тұқым қуалайтын бейімділік бір генмен анықталады, яғни берілген геннің мутациясымен байланысты, бірақ мутацияның патологиялық көрінісі үшін сыртқы орта факторының міндетті әсері (әдетте бір емес, бірнеше), ол әдетте нақты аурулар үшін дәл анықтауға болады.
Бұл бейімділік, әдетте, аутосомдық рецессивті немесе Х-байланысқан рецессивті түрде тұқым қуалайды. Алайда, ұрпақтардағы аурудың көрініс беруі Мендельдің тұқым қуалаушылық заңдарына сәйкес келмейді, өйткені аурудың гені бар адам өмір сүру барасында қоздырушы орта факторымен байланыста болуы керек. Тұқым қуалайтын патологияның осы түрлерін адам популяцияларында сақталу себептері, олардың тасымалдаушысының белгілі бір экологиялық факторларға бейімделуінің төмендеуіне қарамастан, толық анықталған жоқ. Мұндай мутациялардың жоғары концентрациясының популяциялық-генетикалық түсіндірмесі гетерозиготалы тасымалдаушылардың осындай қоршаған орта факторларына толық генетикалық бейімділігінің (ұрпақтар саны) сақталуын және олардың қалыпты гомозиготтарға қарағанда селективті артықшылығының (ұрпақтардың көп саны) болуын ажырата білу болып табылады.
Үнсіз гендердің патологиялық әсері қоршаған орта факторларының әсерінен көрінеді. Қазіргі уақытта 40 - тан астам локус белгілі, олардың мутациясы қосымша жағдайда ауру тудыруы мүмкін. Әр ген үшін нақты орта факторының қосымша әсері әртірлі Орта факторларының деңгейінің айырмашылығы (көбінесе бұл тамақ, су, ауа құрамындағы химиялық заттарт.б.) сол аурудың бір отбасында да әр түрлі көрінуіне әкеледі (әр түрлі пенентранттылық және экспрессивтілік).
Полигендік тұқым қуалайтын бейімділік бірнеше гендердің аллельдерінің үйлесімімен анықталады. Әрбір аллель патологиялық емес, қалыпты болып табылады және олардың белгілі бір үйлесімі ауруға бейімділікке алып келеді. Бұл гендер мен олардың аллельдерін анықтау өте қиын. Олар өздерінің патологиялық әсерін бірнеше сыртқы орта факторларының кешенімен бірге жүзеге асырады. Бұл көп факторлы аурулар. Генетикалық және қоршаған орта факторларының рөлі тек осы ауру үшін ғана емес, сонымен бірге әр науқас үшін де ерекшеленеді.
Тұқым қуалайтын бейімділік ауруларының пайда болу механизмдері, олардың күрделілігіне қарамастан, адам геномын талдау жетістіктері нәтижесінде генетикалық талдау мүмкін салалар қатарына кіруде. Бұл ауруларда тұқым қуалайтын факторлар көбінесе патогенезде маңызды. Аурудың патогенезі күрделі және көп сатылы үрдіс, сондықтан тұқым қуалайтын факторлардың маңыздылығын барлық жағдайларда нақты анықтау мүмкін емес. Көбінесе факторларды аурудың патогенезіне қатысу қарқындылығына да, әсер ету уақытына да қатысты бір-бірінен ажырату қиын. Тұқым қуалайтын бейімділігі бар аурулардың этиологиясы мен патогенезін түсінудің қиындығы, олардың дамуы тұқым қуалайтын факторлардың (полигендік монофиламенттердің) қоршаған орта факторларымен өзара әрекеттесуінің нәтижесі кейде анық ал кейде анықтауға қиындық туғызуына байланысты.
Ауруларға тұқым қуалайтын бейімділіктің полигендік табиғатын дәлелдеу үшін 3 негізгі әдіс қолданылады: клинико-генеалогиялық, егіздерді салыстыру және популяциялық-статистикалық. Осы аурулар тобын зерттеу кезінде әр әдіс белгілі бір шектеулерге ие (моногендік формаларды зерттеу әдістерімен салыстырғанда) екендігін оларды зерттеу кезінде ескеру қажет. Тұқым қуалайтын бейімділік ауруларды генетикалық талдаудың күрделілігіне байланысты әр зерттеу үшін моногендік формалардан қарағанда көп туыстарды немесе егіз жұптарды зерттеуді қажет етеді. Бір мәселені шешу үшін кейде бірнеше жүз, тіпті мыңдаған шежірені зерттеу қажет.

Тұқым қуалайтын бейімділік аурулары полигендік тұқым қуалаудың барлық белгілеріне ие.

1. Популяцияда ауру неғұрлым аз болса, пробандтың туыстары үшін қауіп соғұрлым жоғары болады және I және II туыстар мен II және III дәрежелі туыстар арасындағы қауіп шамасының айырмашылығы соғұрлым жоғары болады.
2. Пробанд ауруы неғұрлым айқын болса, оның туыстары үшін ауру қаупі соғұрлым жоғары болады.
3. Науқастың туыстары үшін аурудың қаупі жоғары, егер олардың басқа жақын туыстары ауру болса.
4. Аурудың көрінуінде жынысқа байланысты айырмашылықтар болса, пробанд аз зардап шегетін жынысқа жататын болса, туыстары үшін қауіп жоғары.

жүктеу 102 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5