Микроэкономика

115 
 
 
 
 
 
 
11.2-сурет- Капитал қозғалысы 
 
Капитал осы үш түрден басқа мына нысанда болады: 
1) негізгі  капитал  -  бұл  ӛндірістік  процеске  ұзақ  уақыт 
қатысушы,  ӛзінің  физикалық  нысанын  ӛзгертпейтін  және  ӛзінің 
құнын  дайындалатын  ӛнімге  амортизациялық  аударымдар 
түрінде 
тозуына 
қарай 
бӛлшектеп 
кӛшіретін 
ӛндіріс 
құралдарының құны; 
2) айналым капитал - бүл еңбек құралдарының және жұмыс 

116 
 
 
 
 
күшінің құны. 
Капиталға деген табыс кӛрсеткіші немесе капиталды активтер 
болып  жылдық  пайыздық  мӛлшерлемесі  табылады,  яғни 
қолданылатын  капиталдың  шамасына  уақыттың  белгілі  бір 
кезеңінде  есептелетін  табыс  шамасы  болып  табылады. 
Инвестициялау  кезінде  ағымдағы  табыстарды  келешектегі 
табыстар  ағынымен  салыстыру  проблемасы  пайда  болады. 
Келешектегі  табыстар  ағынымен  ағымдағы  табысты  салыстыру 
дисконттау  кӛмегі  кезінде  жүргізіледі.  Дисконттау  -  бұл 
капиталдың таза ӛнімділігінің есебі. 
 
 
 
           мұнда PDV - активтің ағымдық дисконттау құны; 
FDV - болашақтағы активтің ағымдық исконттау құны; 
r - банктік пайыз нормасы; 
t - жылдар саны. 
 
Банктік  пайыз  мӛлшерлемесі  r  тең  деп  санайық,  онда  қазіргі 
уақытта салынған 1$ бір жылдан кейін (1+r)$ әкеледі. Сондықтан, 
(1+r)$  қазіргі  уақыт-  тағы  1$  құны  болып  табылады.  Осылайша, 
ағымдық дисконттау кұны PDV - бұл 1 $ бір жылдан кейін, егер  r 
есептік  мӛлшерлемесі  бойынша  пайда  әкелсе,  беретін  ақша 
мӛлшері. 
 
 
 

117 
 
 
 
 
Дисконттау немесе ағымдық құн: 
1) пайыздық мӛлшерлемеге; 
2) жыл сайын күтілетін кіріс сомасына байланысты болады 
Инфляция  жағдайында  номинал  және  нақты  пайыздық 
мӛлшерлемелер ерекшеленеді. Номинал мӛлшерлемесі инфляция 
қарқыны  және  нақты  мӛлшерлемесінің  сомасы  ретінде 
есептеледі. 
 
11.3 Жер рыногы 
 
Жер  -  бұл  ӛндірістің  маңызды  факторы.  Жердің  оны  бірегей 
ететін сипаттамалары болады: 
1)  жерге деген абсолют икемділіксіз сұраныс; 
2)  пайдаланылатын жерлердің бекітілуі; 
3)  жердің жылжымайтындығы. 
Ӛйткені жер ұсынысы абсолют түрде икемділіксіз болса, онда 
оның  бағасы  жекелеген  учаскелердегі  сұраныс  деңгейімен 
анықталады. 
 
 
 
11.3-сурет - Абсолют икемділіксіз сұраныс кезінде жер 
рыногындағы тепе-теңдік 
 

118 
 
 
 
 
 
 
11.4-сурет - Бос жерлерге сұраныс қисығы 
 
Жер  рентасы  -  белгілі  бір  кезеңдегі  уақыт  ішінде  жерді 
пайдалану  үшін  жер  учаскесінің  иелеріне  жалгерлердің  тӛлемі. 
Осылайша, рента жердің капитал бағасына енеді. 
Жер рентасының тӛмендегі түрлері болады: 
- 
абсолют  рента.    Жерге  деген  кез  келген  меншік  рентанын 
осы түрлерін алу үшін негіздеме береді; 
- 
инфрамаржиналдық  рента.  Рентаның  бұл  түрі  аталған 
табиғи  ресурсты  пайдалануға  және  жалға  алуға  ұмтылатын 
жалгерлердің  арасында  нақтылау  нәтижесінде  құрылған 
рентаның  кӛрсетілген  түрлерімен  таза  экономикалық  рентаның 
артылуын білдіреді; 
- 
экономикалык 
рента. 
Ол 
ӛндіріс 
факторларын 
пайдаланудан алынған табыс және осы пайдалануды қамтамасыз 
ететін  минимум  шығындар  арасындағы  айырмашылықты 
білдіреді; 
- 
дифференциалдық  рента.  Рентаның  бұл  түрі  әр  түрлі 
сападағы  жерді  пайдалану  нәтижесінде  пайда  болады.

119 
 
 
 
 
 
 
 
 
11.6-сурет - Экономикалық рента 
 
Экономикалық  рента  таулы,  орманды,  сулы,  жерлі  болуы 
мүмкін.  Жерлі  рентаның  қарастырылған  түрлерінен  басқа 
монополиялы  және  дифференциалды  деген  түрлері  де  бар.
 
 
 
11.5-сурет – Экономикалық рента анықтамасы 

120 
 
 
 
 
Монополиялы  жер  рентасын  алу  жердің  ерекше  қасиеттерімен 
байланысты.  Дифференциалды  рента  жердің  сапасына  және 
құнарлы топыраққа байланысты 
 
11.4 Еңбек нарығы 
 
Еңбек  нарығында  әлеуетті  қызметкерлер  тарапынан  болатын 
ұсыныспен  және  мемлекет  пен  кәсіпкерлер  ұсынатын  еңбекке 
деген сұраныспен сипатталады. 
Бәсекелес  және  бәсекелес  емес  нарықта  еңбек  нарығындағы 
тепе-теңдік басқаша қалыптасады. 
Таза  бәсекелес  нарық,  кәсіпкер  оның  максимум  пайдасын 
қамтамасыз ететін мӛлшерде жұмыскерлерді жалдайтындығымен 
сипатталады. 
 
    а)                     б)                                в) 
 
11.7-сурет - Жетілген бәсекелестік кезінде еңбек 
нарығындағы тепе-теңдік: а) жеке фирма; б) тұтастай алғандағы 
еңбек рыногы; в) жеке жұмыскер 
 
Нақты  ӛмірде  фирмалар  сиякты,  сондай-ақ  жұмыскерлер  де 
еңбек  ақыны  калыптастыруға  әсерін  тигізуі  мүмкін.  Мұндай 
рыноктар жетілмеген деп атайды. Жетілген бәсекелестіктің еңбек 
кұрылымының  мысалдары  -  монопсония  және  монополия 
болады. Еңбек нарығындағы монополия кәсіподақтар қызметімен 
де байланысты болады.