80
2. Қоғамды шешім қабылдау үдерісіне тарту арқылы азаматтық қоғаммен жұмысты
күшейту. («Ақпаратқа қол жеткізу туралы», «Қоғамдық кеңестер туралы»,
«Сыбайлас жемқорлықпен күрес туралы» заңдар қабылданды).
3. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы оқыту - мектеп жасындағы жемқорлыққа қарсы
күрес курстарын оқыту, құқықтық бедерсіздікті жою - құқықтық сауаттылықты
арттыру, бұқаралық ақпарат құралдарында түсіндіру жұмыстары.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияға енгізілмеген ұсыныстар:
1. Егер лауазымды адам оның шығу тегіне түсіндіре алмаса, мүлігін тәркілеу.
2. НҚА-нің сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптамасы.
3. Ұлттық компаниялардың есеп беруге міндеттілігі.
«Транспаренси-Қазақстан» ҚҚ-ның ақпараты бойынша, жаңа сыбайлас жемқорлыққа
қарсы стратегия жемқорлық жағдайын мұқият талдауға негізделген деп айтуға болмайды.
Алайда бұрынғы бағдарламалардың негізгі кемшіліктері нағыз жазалаушы бағытта
болғанын атап өткен жөн. Бұл Стратегия сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің алдын
алу шараларына, заңнаманы жетілдіруге негізделген. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы
стратегияның бағыттарының бірі - халықпен жұмыс жасау, сыбайлас жемқорлық үшін
нөлдік төзімділік атмосферасын қалыптастыруды «Транспаренси-Қазақстан» қоғамдық
қоры ұсынды. Сондай-ақ, бизнестегі сыбайлас жемқорлықтың алдын алу үшін
«Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасының ұсыныстары ескерілді.
Азаматтық қоғам тарапынан сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саясатын іске
асыруға қатысу сарапшылар кеңестерін өткізу, қоғамдық кеңестерге қатысу, азаматтарға
арналған тренингтер, семинарлар өткізуден тұрады. Халықтың тарапынан сыбайлас
жемқорлыққа қарсы білім алуға деген сұраныс оны қанағаттандыру үшін азаматтық
қоғамның мүмкіндіктерінен әлдеқайда жоғары. Азаматтық қоғамның сыбайлас
жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бағдарламаларын және стратегияларын жүзеге асыруға
қатысуы жеткіліксіз. Ел халқының тарапынан жемқорлыққа қарсы тренингтерге,
құқықтық құзыреттілікті арттыру бойынша білім беру бағдарламаларына үлкен сұраныс
бар, бірақ мемлекеттік органдар жүргізетін іс-әрекеттер көп жағдайда ресми болып
табылады. Мемлекеттiк бағдарламалар мен стратегияларды iске асыру нәтижелерiн
талқылау бойынша заңнамалық бастамаларды талқылау бойынша сарапшылар
кеңестерiнiң жұмысы ресiмделдi. Азаматтық қоғамның пікірі, белгілі бір бағдарлама
бойынша жасалған жұмыстар туралы есептерді жазғанда жиі ескерілмейді. Қазақстандық
ҮЕҰ-дың пікірінше, азаматтық қоғамның сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты
қалыптастыру мен жүзеге асыруға қатысуы жеткіліксіз болып отыр. Мемлекеттік
органдар тарапынан қоғамдық ұсыныстар жоқ, сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманы
жетілдіру туралы ақпарат жоқ.
10.4.2. Қоғамның сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі бірінші Ұлттық
есебін әзірлеуге қатысуы
2017 жылдың сәуір айында Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы
іс-қимыл агенттігі сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі бірінші Ұлттық Есеп
дайындап, жариялады
135
. «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» ҚР Заңына
сәйкес, ұлттық баяндама сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты қалыптастыру, енгізу
және жетілдіру бойынша ұсыныстарды, халықаралық және ұлттық деңгейлердегі
сыбайлас жемқорлықтың таралу тенденцияларының жай-күйін талдау мен бағалауды
135
Первый ежегодный Национальный доклад о противодействии коррупции (2017 год). Текст доклада
доступен по ссылке: http://kyzmet.gov.kz/ru/pages/nacionalnyy-doklad-o-protivodeystvii-korrupcii
81
қамтитын құжат болып табылады
136
. Қазақстан Республикасының Президентіне сыбайлас
жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы Ұлттық есебін дайындау және енгізу, оны жариялау
тәртібін Мемлекет басшысы бекітеді
137
.
Жоғарыда аталған ҰПП жеке және заңды тұлғалардың сыбайлас жемқорлыққа қарсы
ұлттық баяндаманы дайындауға қатысуына қарамастан, біз үкіметтік емес ұйымдардың
немесе бұқаралық ақпарат құралдарының, азаматтық белсенділердің, зерттеушілер мен
сарапшылардың осы құжатты дайындауға қатысуын білмейміз. Есепті дайындау
мемлекеттік қызметті және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі тарапынан
жария етілмеген. Бізде осы құжатты әзірлеу жөніндегі жұмыс тобын құру туралы ақпарат
та жоқ. Ұлттық баяндама жобасы жарияланбаған немесе жұртшылықпен талқыланбаған.
ҮЕҰ, БАҚ, басқа мүдделі тараптар өздерінің материалдарын, пікірлерін немесе
ұсыныстарын ұсынуға мүмкіндігі болған жоқ. Құқықтық саясатты зерттеу орталығының
(LPRC) сарапшыларының пікірінше, бұл талқылаудың болмауы, сондай-ақ азаматтық
қоғам өкілдерінің, бұқаралық ақпарат құралдарының және сарапшылар қауымдастығының
осы құжатты дайындаудағы қатысуының жоқтығы оның сапасына теріс әсер етті.
Осы құжатты талдау мынадай үрдістерді көрсетеді:
1. Бірінші Ұлттық есеп, өкінішке қарай, сыбайлас жемқорлықпен күресудің ұлттық
стратегиясы бола алмады. Кемшіліктері деп мынаны атауға болады:
Қазақстанның сыбайлас жемқорлығының барлық аспектілерін терең зерттеу
және талдау болмауы;
(халықаралық ұйымдардың сәйкес) сыбайлас жемқорлықты түйсіну деңгейін
азайту емес, себептерін талдау және зерттеу болмауы;
сайып келгенде елдегі жемқорлық деңгейінің төмендеуіне әкелуі тиіс қоғамдық
іс-шараларға, түсінікті анық және айқын іс-әрекеттің болмауы;
жемқорлықтың үлкен деңгейіндегі салалардағы кешенді және жүйелі талдаудың
болмауы, мысалы, мемлекеттік сатып алу және мемлекеттік қызмет көрсету
салалары;
сотқа дейінгі тергеу, сот практикасы қылмысқа және сыбайлас жемқорлық үшін
жазаның орындалу мәселесін талдаудың болмауы;
(ратификацияланған шарттар мен конвенциялар бойынша Қазақстанның
халықаралық міндеттемелерін орындағаны туралы бағалаудың жоқтығы;
бұрын міндеттемелерді бұзғаны, үкімет немесе Парламент қабылдаған және осы
іс-әрекеттер сыбайлас жемқорлыққа қарсы реформалар (активтер декларация
мысалы мемлекеттік қызметкерлер кейінге қалдыру) тиімділігіне теріс әсер етуі
болатын іс-шаралар, бағалау жоқ.
2. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру және сыбайлас
жемқорлыққа қарсы іс-қимылдарды реформалауда азаматтық қоғамды тарту
мәселелері 70 парақтан тұратын құжаттың төрт бетінде ғана, оның көпшілігі жалпы
ақпарат (мысалы, әр түрлі оқу орындарындағы оқушылар саны және т.б.). Бұл
мемлекеттік уәкілетті орган азаматтық қоғамның, оның ішінде журналистер мен
136
Статья 17 Закона Республики Казахстан от 18 ноября 2015 года №410 «О противодействии коррупции».
Текст закона доступен по ссылке: http://adilet.zan.kz/rus/docs/Z1500000410
137
Указ Президента Республики Казахстан от 29 августа 2015 года №154 «Об утверждении Правил
подготовки, внесения Национального доклада о противодействии коррупции Президенту Республики
Казахстан и его опубликования». Текст документа доступен по ссылке:
http://adilet.zan.kz/rus/docs/U1500000154
Достарыңызбен бөлісу: |
