38
ережелеріне айрықша шектеулерді қысқарту, осы ережелердің квазимемлекеттік сектор
субъектілеріне қолданылуын кеңейту және сыбайлас жемқорлықты төмендету үшін
мемлекеттік сатып алуларға тән тәуекелдерге негізделген профилактикалық негізді
дамыту.
5.4.2. Сыбайлас жемқорлықтың осал институттары
Қазақстанда әлсіз институттар реформалардың барысын баяулатады. Осылайша, елдегі
сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендету үшін азаматтық қоғам институттарына және
олардың мемлекет пен бизнестің өзара іс-қимылына қолайлы жағдай жасау үшін
айтарлықтай жұмыс қажет. Қоғамдық кеңестер туралы заңнаманы, сондай-ақ азаматтық
қоғам институттарының мәртебесі мен қабілетін арттыру бойынша сараптамалық кеңестер
туралы ережелерді қайта қарау қажет.
Қазақстанда сыбайлас жемқорлық туралы хабардар ету саласында кейбір прогреске қол
жеткізілді, бірақ сыбайлас жемқорлықты қорғаудың сенімді жүйесін құру үшін
айтарлықтай күш қажет. Куәгерлерді қорғауға баса назар, сайып келгенде, айыптауға әкеп
соқтырмайтын ақпаратты адал жеткізетін адамдарды қорғау туралы алаңдаушылық
тудырады.
Тәуелсіз БАҚ-тың рөлі сыбайлас жемқорлықты анықтауды, мемлекеттің жауапкершілігін
және сыбайлас жемқорлық туралы халықты хабардар етуді қамтамасыз етуде шешуші рөл
атқарады. Өз кезегінде бұқаралық ақпарат құралдарының тиімділігі ақпаратқа, сөз
бостандығына, бұқаралық ақпарат құралдарының плюрализміне, сондай-ақ тергеуші
журналистердің кәсіби және кадрларына қол жеткізуге байланысты.
Бұқаралық ақпарат құралдарының өз рөлін атқаруы үшін Қазақстанда бірқатар
реформалар жүргізу, соның ішінде ақпаратқа қол жеткізу туралы заңға сәйкес ақпаратқа
қолжетімділікті жетілдіру ұсынылады. Сондай-ақ, Қазақстанда сөз бостандығын кеңейту
үшін, оның ішінде цензураға әкеп соғатын шараларды жою арқылы көп жасалуы мүмкін.
Мысалы, жала жабуды декриминализациялау, қорлау.
5.4.3. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қылмыстық саясаттың жетілмеуі
Қазақстанда сыбайлас жемқорлықпен қылмыс жасаған адамдарды анықтау, тергеу және
жазалауға қылмыстық заңнаманы реформалау бойынша айтарлықтай жетістікке қол
жеткізілді. Мысалы:
пара санына дифференциалды айыппұл енгізу;
сыбайлас жемқорлыққа қатысты жауапкершілікке тартылған жағдайда мемлекеттік
қызметке орналасуға міндетті түрде өмір бойына тыйым салу;
сыбайлас жемқорлық қылмыстары жағдайында шартты түрде босату мүмкіндігін
болдырмау және мұндай қылмыстарға заңдық шектеулерді қолданбау және т.б.
Алайда бірқатар мәселелер шешілмей қалды.
Біріншіден, бұл маңызды сыбайлас жемқорлық қылмыстар үшін бас бостандығынан
айыруды емес, қаржы санкцияларына баса назар аударады. ЭЫДҰ сарапшылары атап
өткендей, парақорлық қылмыстар үшін қаржы өтемақысы бойынша санкцияларды шектеу
жеткілікті болмауы мүмкін және жемқор лауазымды тұлғалардың оған қатаң жазадан
аулақ болуына жол беруі мүмкін Екіншіден, Қазақстан пропорционалды санкциялармен
пара алу үшін корпоративтік жауапкершілікке (заңды тұлғалардың жауапкершілігіне)
қатысты тиімді құқықтық талаптарды енгізуі тиіс. Үшіншіден, құқық қорғау
органдарының парақорлықты тиімді тергеу және қудалау, сондай-ақ екі жақты немесе көп
жақты келісімдер негізінде немесе олардың болмауы бойынша, сұрау салу негізінде және
өзара қарым-қатынас қағидаты бойынша қылмыстық істер бойынша халықаралық көмек
көрсету және алу үшін әлеуетін арттыру қажет.
39
6. Экономикалық саясат және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-әрекет
Сыбайлас жемқорлық - елдің экономикалық жүйесінің қауіпсіздігі мен тұрақтылығына
теріс әсер ететін күрделі әлеуметтік-экономикалық құбылыс. Бұл әлеуметтік
реформаларға кедергі келтіреді және ұлттық экономиканың тиімділігін арттырады,
мемлекеттік құрылымдарға сенімсіздік туғызады, халықаралық аренадағы елдің жағымсыз
имиджін қалыптастырады.
Сондықтан сыбайлас жемқорлық экономикалық жүйенің қауіпсіздігіне қауіп төндіреді.
Сыбайлас жемқорлық әлеуметтік мәртебесі мен мәртебесіне қарамастан, қоғамның барлық
топтарына әсер етеді.
Сыбайлас жемқорлықпен келтірілген залалдың ауқымын ескере отырып, осы тараудың
мақсаттары үшін Transparency International ұсынған «жеке пайда табу үшін билікті асыра
пайдалану» сыбайлас жемқорлық анықтамасын қолданамыз.
Өзіміз көргендей, аталмыш анықтама бұл құбылысты нақты анықтайды және сыбайлас
жемқорлықтың әсер ету саласын шектемейді, сондай-ақ оның ішінде тек мемлекеттік
сектордың салдарын шектемейді, өйткені ол Қазақстан заңнамасымен түсіндіріледі
61
-
«сыбайлас жемқорлық - мемлекеттік жауапты лауазымды тұлғаларды заңсыз
пайдалану, мемлекеттік функцияларды жүзеге асыруға уәкілеттік берілген тұлғалар,
мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген, лауазымды тұлғалардың
ресми (қызметтік) өкілеттіктерін, сондай-ақ олармен немесе делдалдар арқылы мүлікті
алу немесе алу мақсатында олармен байланысты мүліктік (мүліктік емес) пайда және
өздері үшін немесе үшінші тұлғалар үшін артықшылықтар,
сондай-ақ, осы тұлғалардың
парызы мен артықшылықтарын қамтамасыз ету жолымен парақорлық болып
табылады».
Осыған байланысты, жеке және заңды тұлғалардың іс-әрекеттерімен мемлекетке
келтірілген болжамды шығындарды бағалауға және ресми статистика бойынша есепке
алынбаған және материалдық емес тауарларды заңсыз өндіру мақсатында жүргізілетін
өндіріс, тұтыну, айырбастау және тарату қоғамы бақыланбайтын қызығушылық
тудырады.
Біздің бағалау еліміздің экономикасына зиян келтіретін көрсеткіштерді жазатын
мемлекеттік статистикаға негізделетін болады. Шолу жемқорлықтың экономикалық
салдарлары тұрғысынан жүргізіледі, атап айтқанда:
көлеңкелі экономиканың өсуі және соған байланысты әлеуметтік проблемалардың
нашарлауы, мемлекеттің қаржылық қауіпсіздігі деңгейінің төмендеуі;
нарықтағы мемлекеттің үлесін арттыру есебінен бәсекелестік нарықтық
механизмдерді бұзу;
дамыту бағдарламаларын қоса алғанда, бюджет қаражатын тиімсіз пайдалану;
халықтың әлеуметтік әл-ауқатын төмендету;
елдегі инвестицияларға деген сенімсіздіктің өсуіне байланысты елдегі
инвестициялық тартымдылықты төмендету,
мемлекеттің жағдайды бақылау
қабілетіне,
олардың
экономикалық
қауіпсіздігін
қамтамасыз
етуіне
инвесторлардың сенімсіздігінің өсуі.
61
Ст. 1, п. 6 Закона Республики Казахстан от 18 ноября 2015 года № 410-V «О противодействии коррупции»
//http://adilet.zan.kz/rus/docs/Z1500000410
Достарыңызбен бөлісу: |
