109
асырылады - жыл сайын 8-9 мың жаңа немесе түзетілген нормативтік құқықтық актілер
пайда болады, олардың барлығы 65 мың адамды құрайды, бұл тіпті кәсіпқойлар үшін
өзгерістерді қадағалап отыру өте қиынға соғады.
13.2. Мемлекеттік бюджет туралы білімге қол жеткізу
Бюджеттен хабардар болу, әсіресе азаматтар өзі тұратын елді мекеннің бюджеті туралы
білуі тиіс, бұл сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте маңызды рөл атқарады. Азаматтарға
бюджет туралы білімнің қаншалықты қолжетімді екенін қарастырып көрелік.
Қазақстан азаматына мынадай бюджет туралы білім қолжетімді:
1. Халыққа таныстыру үшін ведомстволар мен әкімдіктердің веб-сайттарында
қойылатын азаматтық бюджет.
2. Халықты таныстыру үшін ведомстволар мен әкімдіктердің веб-сайттарына
ұсынылатын бюджеттік құжаттар. Мәслихаттар да бюджет ақпаратын көрсетеді.
3. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Республикалық құқықтық ақпарат
орталығының ҚР Заңнамалық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі веб-
сайтында бекітілген құқықтық актілердің шеңберінде мемлекеттік, республикалық
және жергілікті бюджеттер (http://adilet.zan.kz).
4. «Ашық бюджет» сайтында бюджеттік құжаттар (жобалар, орындалуы туралы
есептер, қосымша ақпарат).
5. Бюджеттік мониторинг пен аудиттің нәтижелері Қаржы министрлігінің Есеп
комитетінің және Қаржы бақылау комитетінің сайттарында. Ерекше тоқталатын
жәйт, жыл сайын қолжетімді ақпарат көлемі азайып барады – егер бұрын тексеру
туралы мағлұмат егжей-тегжейлі болса, қазір ол қысқаша баспасөз-релизімен
шектелген. Ол қандай бұзушылық болғаны туралы түсінік бермейді.
Жалпы алғанда, құқықтық білім аз көлемде болса да күнделікті өмірге қажеттіліктен
азаматтар арасына таратылса, ал бюджеттік ақпарат күнделікті өмірге іс жүзінде
қолданылмауда. Осыған мамандандырылған арнайы ҮЕҰ болса да, оған деген БАҚ-тың
және қоғамдық бірлестіктердің қызығушылығы да төмен. Мысалы, Қазақстанның ұлттық
бюджеттік жүйесі. Алайда азаматтар үшін мүлікті және кірістерді декларациялау және
жеке тұлғалардан алынатын салықтар көлемі ұлғайған кезде, болашақта бюджетке деген
қызығушылық артады.
13.3. Азаматтардың өтініштерін қарау
Азаматтардың өтiнiштерiн қарау тиiстi заңмен
199
реттеледi және азаматтың мемлекетпен
қалай байланысатыны туралы жақсы көрсеткiш болып табылады. Айта кету керек,
азаматтарға ақпарат пен құжаттарды дербес және мемлекеттік органдарды тартпай-ақ
өздігімен алуға мүмкіндік беретін автоматтандырылған жүйелердің дамуы өтініштер
санын едәуір қысқартты, демек, бұл адамдардың уақыты мен ақшасын үнемдегені.
Мысалға алсақ, 13.3.1. таблицасында 2011 жылы жеке тұлғалардан қанша өтініштер мен
2017 жылы қанша болғаны туралы тақырыптар көрсетілген. Айырмашылығы 129-ға дейін
жетеді. Сәйкесінше, автоматтандыру тұрмыстық жемқорлықты азайту мүмкіндігін едәуір
арттырады.
13.3.1-кесте. Жеке тұлғалар өтініштерінің санын салыстыру
199
Закон Республики Казахстан от 12 января 2007 года N 221. О порядке рассмотрения обращений
физических и юридических лиц // http://adilet.zan.kz/rus/docs/Z070000221_
110
Өтініш тақырыбы
2011
2017
Бюджетке салық және басқа да төлемдер
5 033 233
39 456
Басқа да
3 780 562
124 216
транспорт
1 046 606
26 764
Неке және отбасы
913 248
Әлеуметтік және зейнетақымен қамту
906 630
108 648
Жылжымайтын мүлік
681 447
31 885
Жер және жер пайдалану
589 331
50 394
Құқықтық тәртіпті қамту – басқа да сауалдар
523 486
9 759
ҚР Мемлекеттік құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитетінің ақпаратына
сәйкес
Жеке тұлғалардың өтініштері мемлекеттік органдардың әрекеттеріне шағымданудан 4
есеге артты. Бірақ әкімдіктердің шешімдері туралы шағымдар аз болса, ал орталық
органдар мен күш құрылымының іс-әрекеттері туралы артты. Жалпы алғанда бұл
азаматтардың белсенділігінің артқанын көрсетеді.
13.3.2-кесте. Мемлекеттік органдардың және лауазымды тұлғалардың жеке
тұлғалардың шешімдеріне және әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) қатысты
Жыл
Барлығыо
Жергілікті
орындаушы
органдар
(әкімдік)
Мемлекеттік
органдардың
Құқыққорғау
органдардың
2014
9 183
768
1 570
1 088
2015
14 547
884
2 167
4 160
2016
36 601
479
2 353
6 107
2017
37 795
648
3 494
4 666
ҚР Мемлекеттік құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитетінің ақпаратына
сәйкес
Сол сияқты, шағымдану шешімдері мен мемлекеттік органдардың іс-әрекеттеріне қатысты
шағымдардың көбеюі байқалады – 4 жыл ішінде олардың саны 3 есеге өсті. Бірақ бұнда
басқа акцент – әкімдік пен күш құрылымдарына емес, министрлік мәселесі бойынша. Бұл
тап сол министрлікте бизнесті реттеудің болғандығына байланысты.
13.3.3-кесте. Мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалардың - заңды
тұлғалардың шағымдану шешімдері мен әрекеттері (әрекетсіздігі) туралы
Жыл
Барлығы
Жергілікті
орындаушы
органдар
(әкімдік))
Мемлекеттік
органдардың
Құқыққорғау
органдардың
2014
2 445
117
428
673
2015
2 934
110
707
481
2016
8 319
103
2 122
693
2017
7 291
173
1 903
658
ҚР Мемлекеттік құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитетінің ақпаратына
сәйкес
Енді шағымға қатысты. Жеке тұлғалардан бастасақ. Мемлекеттік қызметтерді
автоматтандыру мен жетілдірудің арқасында олардың саны 7-8 есе азайды. Қаралған
Достарыңызбен бөлісу: |
