Microsoft Word Баяндама толық дайын tk2018 20062018. doc

99 
 
алаяқтықпен  күресу  үшін  шаралар  қабылдаудың  негізін  құруға  пайдалы  болатынын 
ұйғардық»
186
. 
Дүниежүзілік  экономикалық  қылмысқа  шолу-2016-ны  PwC  компаниясы  әлемнің  115 
елінен  6337  респондентті  онлайн  сауалнама  арқылы  өткізді.  Респонденттердің  45%  -ы 
жоғары  деңгейлі  басшылар,  30%  -  департамент  басшылары  /бизнес-бөлімшелердің 
басшылары,  респонденттердің  59%  халықаралық  компаниялар,  37%  -  биржалар  тізіміне 
енгізілген  компаниялар  өкілдері.  Респонденттер  қаржылық  қызметтерді  (24%),  тұтыну 
тауарларын  (14%),  технологияларды  (7%),  өнеркәсіпті  (35%)  және  кәсіби  қызметтерді 
(6%)  қоса  алғанда,  барлық  секторларды  ұсынады.  Шолу  2015  жылдың  шілдесінен  2016 
жылдың  ақпанына  дейін  өткізілді.  2016  жылға  арналған  Қазақстандағы  экономикалық 
қылмыстар  туралы  шолу  келесі  көрсеткіштерден  басталады:  Респонденттердің  35%  -ы 
соңғы  екі  жылда  олардың  компаниялары  экономикалық  қылмыстарға  тап  болғанын  атап 
өтті (бұл әлем бойынша көрсеткішке сәйкес келеді) (36%).  Сауалнамаға қатысушылардың 
91%  -ы  алаяқтық  әрекеттерге  шалынатын  -өнім  берушілерді  таңдау  кезеңі  деп  санайды. 
Зерттеуге  қатысқан  компаниялардың  36%  -ы  тәуекелдерді  бағалауды  ешқашан  жүргізген 
жоқ.  Қазақстандағы  қызығушылық  тудыратын  тақырыпқа  PwC  келесі  индикаторды 
білдіреді:  Сыбайлас  жемқорлық  пен  парақорлық  Қазақстандағы  экономикалық 
қылмыстың  үшінші  түрі  деп  аталады.  Соңғы  екі  жылда  Қазақстанда  38%  респондент 
парақорлық  пен  жемқорлықпен  бетпе-бет  кездескен  (әлемдегі  24%  -бен  салыстырғанда). 
Сонымен  қатар,  сыбайлас  жемқорлық  -  билік  өкілдерінің  алаяқтық  әрекеті  деген  түсінік 
бар,  ол  пара  беруді  білдіреді.  Сауалға  қатысушылардың  16%  -ы  олардан  пара  баруді 
сұрағанын  айтса,  ал  25%-ы  пара  беріп  үлгерген  бәсекелес  үшін  жеңіліп  қалдық  деп 
есептейді.  PwC  экономикалық  қылмыстар  туралы  сауалнамада  «пара  әр  түрлі 
формаларды,  соның  ішінде  ақшаны  (немесе  ақшалай  қаражаттардың  баламаларын, 
мысалы,  акцияларды),  сыйлықтарды,  көңіл  көтеруді  немесе  ойын-сауықтарды,  пара 
беруді,  негізсіз  жеңілдіктерді  немесе  артық  комиссияларды  (мысалы,  сату  немесе 
маркетингтік  агенттерге  төленетін),  белгілі  бір  тұлғаларға  төлемдерді  /  төлемдерді 
ынталандыруға және (немесе) бірінші кезекте нақты клиентті қарау және саяси мақсаттар 
үшін қайырмалдықтар / жарналар». 
Сондай-ақ,  шолуда  Қазақстанда  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  күрес  туралы  заңнамалық 
актілер  мен  заңдар  қабылданғаны  атап  өтілді.  Қазақстан  Үкіметі  Экономикалық 
ынтымақтастық  және  даму  ұйымы  (ЭЫДҰ)  қолдауымен  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы 
күресте белсенді түрде айналысады.  
Қаралып  отырған  шолу  қазіргі  жағдайға  қоса,  экономикалық  қылмыстар  саласындағы 
ахуалды  одан  әрі  дамыту  туралы  респонденттердің  жорамалдарын  қарастырады. 
Осылайша,  Қазақстанда  зерттеуге  қатысушылардың  40%  -ы  (әлемдегі  респонденттердің 
24%) келесі екі жылда парақорлыққа және жемқорлыққа тап болады деп санайды.  
TRACE International Рейтингілері 
2014  жылы  TRACE  Халықаралық  коммерциялық  емес  кәсіпкерлік  қауымдастығы 
жариялаған  «Сыбайлас  жемқорлықты  өлшеу  индексі»  -  TRACE  Matrix  жасау  туралы 
жариялады,  авторлардың  пікірі  бойынша  жыл  сайын  Transparency  International 
компаниясы  ұсынатын  Сыбайлас  жемқорлықты  қабылдау  индексінен  гөрі  сыбайлас 
жемқорлықпен  байланысты  тәуекелдерді  бағалауға  ыңғайлы.  TRACE  International,  Inc. 
қауымдастығы - парақорлықпен күресте халықаралық деңгейде танылған ұйым және және 
үшінші  тарап  тәуекелдерін  басқаруға  шешімдерін  жеткізуші.  TRACE  әлемге  әйгілі  анти-
                                                
186
 https://www.pwc.kz/ru/publications/publications-new/crime-survey-2016.html 

100 
 
парақорлық  ұйым  және  өзіндік  құны  төмен  үшінші  тарап  тәуекелдерін  басқару 
шешімдерінің жеткізуші
187
. 
TRACE  Matrix  -  TRACE  International  халықаралық  қауымдастығының  сарапшыларымен 
және  Rand  Corporation  америкалық  сараптама  орталығымен  құрылады.    В  Елдің  TRACE 
Matrix-і 4 басты параметр бойынша бағаланады: бизнес пен мемлекеттің өзара іс-қимылы, 
сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  заңдардың  болуы  және  оларды  іс  жүзінде  қолдану, 
мемлекеттік  қызметтің  ашықтығы  мен  мемлекеттік  процедуралар,  барлық  осы 
процесстерге  қоғамдық  бақылау  мүмкіндігі,  БАҚ  тарапынан  жәнет.б.  Төрт  параметрдің 
әрқайсысы  өз  салмақ  коэффициентіне  ие, ол оның  құрамдас  индексінде  есепке  алынады. 
Нәтижесінде TRACE Matrix - 1-ден 100-ге дейінгі мәндер ауқымындағы көрсеткіші болып 
табылады,  сан  жоғарылаған  сайын  елдегі  сыбайлас  жемқорлықтың  қаупі  соғұрлым 
жоғары.  Зерттеудің  авторлары  TRACE  Matrix  сыбайлас  жемқорлықты  жалпы  емес, 
бизнеспен айналысуға қатысты шараларына ғана қатысты сендіреді
188
. 
Зерттеу  жобаның  шеңберінде  қатысушылардың  жобаның  веб-сайтында  парақорлықтың 
нақты жағдайлары туралы ақпаратты жасырын түрде тіркейді. Елдің парақорлық қаупі өте 
төмен деңгейден бес баллдық шкала бойынша бағаланады.  
Қазақстан  TRACE  Matrix-те  тұрақты  түрде  парақорлық  тәуекелінің  жоғары  (4-тен  5)  елі 
ретінде бағаланады. Динамикасы пессимистік  -  2014 жылы 197 елдің 141 орыннан 2016 
жылғы 199 елден 121 орынға дейін және 2017 жылы 200 елден 152 орынға және сыбайлас 
жемқорлық қаупі төмендегеніне  сенімді дәлел бола алмайды.  
Сандық  параметрлердің  егжей-тегжейлі  бағалары  туралы  оптимистік  бағалауды  көрсете 
алмайды.  Жиынтық  көрсеткіш  2014  жылы  68,  2016  жылы  65,  ал  2017  жылы  58 
(салыстырақ,  2017  жылы  ең  жақсы  көрсеткіш  Швецияда  -  5,  Сомалида  -  88,  орташа 
есеппен 46.55). 
Көрсетілген әр 4 параметрде динамика көңіл көншітпейді. 
Осылайша,  бизнес  пен  мемлекет  арасындағы  өзара  әрекеттестік  компанияның  немесе 
оның  агенттерінің  мемлекеттік  лауазымды  тұлғалармен  тікелей  байланыста  (пара  алу 
үшін  қанша жағдай  бар)  болуына  бағытталған, онда  тәуекелдің  өзара  әрекеттесу  жиілігі 
артып,  ал  пара  алу  (бұл  қаншалықты  кең  және  ол  қалыпты  түрде  қалай  тараған)  мен 
тетігіне  қатысты  лауазымды  тұлға  өз  иелігінде  (компанияның  пара  алудан  бас  тартуы 
қаншалықты қымбат) болуы мүмкін 2014 жылы 72 ұпаймен бағаланады, 2016 жылы - 68, 
ал 2017 жылы - 55. 
Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  заңдардың  болуы  және  олардың  іс  жүзінде  қолданылуы 
үкіметтің  қажетті  заңдарды  қабылдау  және  осы  заңдарды  тиімді  жүзеге  асыру  арқылы 
парақорлыққа қарсы әрекет ету қарқынын көрсетеді. Қазақстан үкіметінің күш салуы 2014 
және  2016  жылы  -  22,  2017  жылы  41  балл  деп  бағалануда.  Мемлекеттік  қызмет  пен 
үкіметтің ашықтығы үкіметтің парақорлықты анықтауға, тексеру үшін өз есептерін ашуға 
және  олардың  шынайылығын  қамтамасыз  етуге  жанама  түрде  жәрдемдесуін  зерттеуді 
қамтиды. Ел үкіметінің бұл қызметі 2014 жылы -  55, 2016 жылы 51 және 2017 жылы 58 
ұпайға бағаланады.  
Төртінші  аймақ  -  бұл  барлық  процестерді  БАҚ  тарапынан  қоғамдық  бақылау,  үкіметтің 
шегінен  тыс  бағытталған  және  баспасөз  мен  азаматтық  қоғамның  қоғамдық  сыбайлас 
жемқорлықты  бақылау  үшін  жеткілікті  түрде  еркін  және  күшті  екендігін  қарастыруға 
бағытталғанБұл салада Қазақстан 2014 жылы 53 ұпай, 2016 жылы - 52 және 2017 жылы – 
69 ұпай алды.  
                                                
187
 https://www.traceinternational.org/bribe_swindle_or_steal 
188
 https://neg.by/novosti/otkrytj/izmerenie-korrupciic-19083