105
7. Нормативтік құқықтық актілердің жобаларын интернет-порталында талқылауға
орналастыруды ұйымдастыру.
8. Мүдделі мемлекеттік органдармен келісімді өткізу
9. Заң жобасын ғылыми сараптау және заң жобасын Премьер-Министр Кеңсесінің
бекітуі
10. Заң жобасын Парламент Мәжілісіне енгізу және оған сараптама жасау
11. Заң жобасын Парламент Сенатына енгізу және оған сараптама жасау
12. Заң жобасын Президент Әкімшілігіне енгізу, оны тексеру және президенттің қол
қоюы
13. Заңның күшіне енуі
Бұл процесс заңдар мен кодекстерге, үкімет қаулыларына және министрлік бұйрықтарына
қолданылады, бұл әлдеқайда қарапайым. Еліміздің негізгі заң шығарушы органы
парламент емес, ведомствоаралық комиссия болып табылады
196
. Конституцияның 61-
бабының 6-тармағы бойынша Парламент өзінің заңнамалық актілерімен шектеледі:
«Мемлекеттік кірістерді азайтуды немесе мемлекеттік шығыстарды ұлғайтуды көздейтін
заң жобалары тек қана республика үкіметінің оң қорытындысы болған жағдайда ғана
жасалуы мүмкін». Және кез-келген мағыналы іс-әрекеттер мемлекеттік шығыстардың
немесе кірістердің өзгеруіне әкелетіндіктен, үкімет парламенттің кез-келген бастамасын
толығымен тоқтатуға мәжбүр.
Заң шығарудың осы кезеңдерінде азаматтардың қатысуы көзделген бе? Мынадай кезеңдер
мен мүмкіндіктерді ажыратуға болады:
1. Заң жобасын немесе оның тұжырымдамасын әзірлеу - сарапшылардың шақыруы
бойынша
2. Ашық нормативтік құқықтық актілерді интернет-порталда ашық талқылау барлық
азаматтардың қолынан келеді
3. Қоғамдық кеңестің сараптамасы - кеңес мүшелері немесе сарапшылар кеңесі
шақырады
4. Парламент Мәжілісіндегі жұмыс топтарында талқылау - Парламент шақырған
сарапшылар ретінде
Бұл ұстаным әлсіз, өйткені порталда тек 1-ші кезең, міндетті түрде талқылау қажет, ал
қалған жағдайларда сарапшылар шақыратын тарапқа байланысты – олар шақырып, не
шақырмай қоюы мүмкін, кімді шақыру керектігін өздері таңдайды, қоғамның қандай
ұсынысын өңдеуге алатынын да өздері таңдайды. Бірақ «Ашық НҚА» порталындағы
талқылау да тек ұсыным ретінде көрсетілген – тіпті барлық пікірлер мен бағалар теріс
болса да, ол заң жобасының өтуіне кедергі болмайды. Жалпы, айта кеткен жөн, қоғамның
заң шығару процесіне қатысуы парламенттің, министерстволардың, әділет министрлігінің
және мекемелердің қоғамдық кеңесінің жеке құрамына байланысты – егер ол оң болса,
онда үлесі болады, егер жоқ болса, онда ешқандай ықпалы болмайды. Осылайша
қоғамның жемқорлық нормалары болатын заң қабылдауға жол бермеуі өте қиын.
Сондай-ақ заң шығарудың 2 мәселесін атап өту қажет – бұл 2014 жылдан бастап
мемлекеттік сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптаманың болмауы және ведомстволық заң
шығарудың таралуы. Соңғысы әсіресе қауіпті, өйткені департамент өз әрекеттерінің
196
Распоряжение Премьер-Министра Республики Казахстан от 19 февраля 2016 года № 11-р. О
Межведомственной комиссии по вопросам законопроектной деятельности //
http://adilet.zan.kz/rus/docs/R1600000011
106
заңдылығын анықтайды, оның өкілеттіктерін айқындайды және, әрине, бюрократиялық
логика негізінде мүмкіндігінше басқа ведомстволар мен азаматтардың мүдделерін
қозғайтын ықпалын арттыруға тырысады.
12.3. Қоғамның саяси шешімдер қабылдауға ықпалы
Қоғамның саяси шешімдерді қабылдауға әсер етуінің үлгісін 2018 жылы 5 наурызда
Президент Нұрсұлтан Назарбаев жариялаған 5 әлеуметтік бастамасынан көруге болады.
197
:
1. Әрбір отбасы үшін тұрғын үй сатып алудың жаңа мүмкіндіктері;
2. Төмен жалдамалы жұмысшылардың жалақысын көтеру үшін салық ауыртпалығын
төмендету;
3. Жоғары білімнің қолжетімділігі мен сапасын арттыру және студенттік жастардың
өмір сүру жағдайларын жақсарту;
4. Микрокредитті кеңейту
5. Елді одан әрі газдандыру
Осы 5 бастаманың ішінде екеуі 2017 және 2018 жылдардағы қоғамдық талқылаулардан
туындады:
2018-2019 оқу жылында жоғары білім алу үшін 20 мың грант көлемін және
студенттік жатақханаларды салуды қамтитын жоғары білімнің қолжетімділігін
арттыру - қазақстандық жастардың Ресейге білім беру көші-қонын талқылау, содан
кейін жалпы көші-қон көлемінің ұлғаюына әкеледі;
Елді одан әрі газдандыру, яғни Қызылорда облысынан Астанаға дейінгі газ
құбырының құрылысы - тұрғындар үшін үлкен мәселе болған Астанадағы түтін
туралы талқылаумен байланысты;
Сондай-ақ 2016 жылы билік органдарының жер реформасына қарсы наразылық
акцияларына әсерін атап өтуге болады, содан кейін оған қатысқан барлық тараптарды
қамтитын арнайы комиссия жұмыс істеді және оның ұсыныстары заңнамаға сәйкес
енгізілді.
Алайда, бұл әрдайым болмайды. Қоғамның саяси шешімдер қабылдауына әсер етуі үшін
келесі шарттарды сақтау қажет:
1. БАҚ-да және әлеуметтік желілерде жарияланып кең таралуы
2. Халықтың осы тақырыпқа қызығушылығы 2-3 күн емес, бірнеше ай бойы болуы
3. Мәселенің жеткілікті қарапайымдылығы – дегенмен басқа тақырыптар танымал
бола алмайды
4. Бұл тақырып бойынша пікіріне құлақ асатындардың, сарапшылардың және элита
өкілдерінің пікірі
5. Мәселені шешудің анықтығы және оның қоғамға және тұтастай мемлекеттің
қауіптілігі
6. Ұлттық қауіпсіздік мәселесін көтермейді және қазіргі саяси режимнің мәселелеріне
әсер етпейді
197
Обращение Президента Республики Казахстан Н.А.Назарбаева к народу «Пять социальных инициатив
Президента». 05.03.2018
//http://www.akorda.kz/ru/speeches/internal_political_affairs/in_speeches_and_addresses/obrashchenie-
prezidenta-respubliki-kazahstan-nanazarbaeva-k-narodu-pyat-socialnyh-iniciativ-prezidenta
Достарыңызбен бөлісу: |
