Мұғауина М. О. Денсаулық сақтау саласының қызметкерлеріне арналған Қазақ тілі

– Таңертеңгі гимнастика

– Баяулап жаяу жүру, біртіндеп жылдамдықты және арақашықтықты ұлғайту ( 3 км-ді 30 минутта ).

– Баяу желе жүгіру ( 30 мин ).

– Суға жүзу ( жұмасына 3рет ).

– Велосипед тебу ( 30 мин- тан 8 км ).

– Шаңғы тебу және басқалар.

– Егер, сізде артериялы қысым көтеріңкі болса, волейбол, футбол, теннистермен шұғылдануға, еңкейіп жасалатын жаттығуларды жасауға, ауыр жүк көтеруге болмайды.

Ақша жоғалтсаң – ештеңе жоғалтпағаның,

Уақыт жоғалтсаң – көп нәрсе жоғалтқаның,

Ал денсаулығыңды жоғалтсаң – бәрін де жоғалтқаның.

Денсаулықтың қадірін ауырғанда білесің.

ТЕСТ

1.Сөздердің қайсысы септік жалғауында тұр?

А) аспанды;

В) санады;

Д) ойлады;

Е) ақылды;

С) беделді.

2. Адам өміріндегі баға жетпейтін дүние не? Адам өміріндегі ... баға жетпес дүние.

А. Ақша;

В. Қызмет;

С. Денсаулық;

Д. Қызмет;

Е. Машина.

3. Марат жолдасымен бірге кетті.

А) табыс;

В) атау;

Е) барыс;

С) көмектес.

4. «-ды, -ді, -ты, -ті» қай септіктің жалғаулары?

А) ілік;

В) жатыс;

Д) шығыс;

Е) көмектес;

С) табыс.

5. Қазақ тілінде неше септік бар?

А) алты;

В) сегіз;

Д) жеті;

Е) бес;

Сөздік!

Ішімдік – алкоголь

Қимыл – движение

Еркінен тыс – неволи

Белгілері – признаки

Мінез-құлқы – поведение

Әсер етеді – влияет

Жүйке жасушасы – нерв

Улы – ядовитая
2-тапсырма Аудиоқұралдан берілген мәтінді тыңдаңыз. Мазмұнын түсініңіз.
Ішімдіктің ағзаға тигізетін әсері
Ішімдік (алкоголь) – бұл химиялық зат, адамның ағзасына жағымсыз әсер етеді, әсіресе миға, мас болу жағдайын тудырады.

Мас болу – бұл мидың зиянды заттармен улануы, оның нәтижесінде жады, көңіл, ойлау әрекеті бұзылады.

Сен көпшіліктің мас болғанын көрген шығарсың. Оларда бас кезінде өздеріне батылдық сезім және әлсіреу, содан кейін сөйлеуі байланыссыз болады, заттар көз алдында бұлдырлайды, аяқтары оралады, сол уақытта олар өздерін өзі бақылай алмайды.

Жасөспірім үшін зиянсыз ішімдік деген ұғым жоқ. Ішімдік жасөспірім ағзасының қалыптасуына өрескел араласады.

• 
  Ішімдік айналасы ( ата-анасы, құрбылары және бөтен адамдар );
  
• 
  Ішімдік ішкен кезде өзі-өзіне сенетін белгі, ержеткендік, батылдық, кумирға ұқсауға тырысу пайда болады;
  
• 
  Ішімдік өнімдерін кино, теледидардан, жарнама таратушылардан;
  
• 
  Құрбыларының үлгілері, ішімдік ішетін ауладағы компанияларды іздеу;
  
• 
  Жігерсіздіктің дамуы (жаман ықпалға тез берілу), тәуелділік, жауапкерсіздік, қиындықты жеңіп шығуға қорқуы себеп болады.
  

Сұхбаттасайық!

– Қай жеріңіз ауырады?

– Басыңыз ауыра ма?

– Басым жиі ауырады.

– Ауырғаныңызға қанша болды?

– Ауырғаныма оншақты күн болды.

– Денеңіз қыза ма, ыстығыңыз көтеріле ме?

– Денем кешке жақын қызады

– Басыңыздың қай жері ауырады?

– Желкем ауырады?

– Қанша уақыт ауырады?

– Күніне екі-үш сағатқа дейін ауырады.

– Жүрегіңіз айни ма?

– Жүрегім таңертең тұрғанда айниды?

– Сізге дәрігерлік тексерістен өту керек
5-тапсырма «Тұқым қуалайтын ауру» деген пікірге өз көзқарасыңызды шағын мәтін құру арқылы білдіріңіз.

Ішімдік – тұқым қуалайтын ауру. Ең алдымен, оның мінез-құлқы өзгереді, интелектісі төмендейді, ешнәрсеге сауқы соқпайды.

Етістік заттың іс-әрекетін, қимылын білдіреді.

• 
  Сұрақтары: не істеді? не қылды? қайтті?
  
• 
  Тұлғасына қарай негізгі етістік (кел, кет, айтпады), туынды етістік (ой-ла, сан-а, күл-імсіре);
  
• 
  Құрамына қарай дара етістік (баста, кес, тара, байы), күрделі етістік (алып кел, жазып отыр);
  
• 
  Іс-әрекеттің жүзеге асу-аспауына қарай болымды етістік (алды, жаздыр, өшірді), болымсыз етістік ( келме, кетпе, алма, келген жоқ, алған емес);
  
• 
  Мағынасына қарай салт етістік (үйге кел, кісімен хабарлас), сабақты етістік (хатты оқы, есепті шеш)
  

Қазіргі қоғамымызда халықтың табиғи өсімі төмендеп, сырқаттанушылық және өлім–жітім деңгейі арта түсті. Әсіресе, балалар мен жастардың денсаулығы қауіп тудыруда. Темекі тарту, ішімдік пайдалану, есірткі құмарлық және улы заттарға әуестік, адамгершілікке жат мінез-құлық, ерте жыныстық қатынас кеңінен етек алуда.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы сарапшыларының дерегі бойынша халық денсаулығының 49-50% өмір салтына, яғни адамның өз денсаулығына қалай қарайтынына тәуелді, 17-20% қоршаған орта ерекшеліктеріне байланысты. Сонымен қатар денсаулық қатерінің негізгі факторларына мыналар да енеді: қозғалыс күшінің кему салдарынан қимылдың кемуі (гиподинамия) дене массасының артуы, жүйесіз тамақтану, қоршаған орта нысандарының барлығының көптеген уытты заттармен ластануы, өндірісте және тұрмыста күйзеліс туғызатын жағдайлар, зиянды әдеттердің – шылым шегу, алкоголь пайдалану, нашақорлық көп таралуы.

Қорыта келгенде, академик Н.М.Амосов айтқандай: “Денсаулығың мықты болуы үшін мәнді өз күшің болу қажет, оны еш нәрсемен ауыстыруға болмайды.”

Ақын – ұлттың жүрегі,

Қымбат дүние қолға түсе бермейді,

Тіл қаруы – сөз,

Байлауы жоқ шешеннен,