Методические рекомендации по изучению учебного предмета «география» (7-9классы) в рамках обновления содержания образования

86 
 
«
Биосфера» бөлімшесі 
Биосфера жəне оның құрамдас бөліктері 
Бағалау 
критерийлері 
- 
«биосфера» ұғымын біледі; 
- 
тіршілік 
үшін 
литосфераның, 
атмосфераның, 
гидросфераның рөлін түсіндіреді; 
- 
биосфераның төменгі және жоғарғы қабаттарын анықтайды 
және дәлелдейді; 
- 
биосфераның  Жердің  басқа  қабықтарынан  ерекшеліктерін 
анықтайды; 
- 
биосферада  Жердің  басқа  қабаттарының  бірі  болмаса 
қандай өзгеріс болатынын түсіндіреді; 
- 
Жер қабықтарының өзара байланысын дәлелдейді 
Топырақ жəне оның құрамы мен құрылымы 
Бағалау 
критерийлері 
- 
«топырақ»,  «құнарлы»,  «гумус»,  «топырақ  түзуші 
факторлар», «топырақтың құрамы» ұғымдарын біледі; 
- 
топырақ түзуші факторлардың рөлін түсіндіреді; 
- 
топырақ қабаттарын сипаттайды 
Қазақстанның топырақ түрлері 
Бағалау 
критерийлері 
- 
Қазақстан топырақтарының түрлерін біледі; 
- 
карталардың  көмегімен  дүние  жүзінің  әр  түрлі 
аумақтарындағы  және  Қазақстан  аймағындағы  топырақтың 
түрлерін анықтайды; 
- 
Қазақстан аймағындағы топырақтың таралуына байланысты 
ауыл шаруашылығының түрлерін анықтайды; 
- 
топыраққа  зерттеу  жүргізіп  жоспар  бойынша  қорытынды 
жасайды; 
- 
топырақ картасын оқиды; 
- 
жергілікті жердің топырағының құнарлылығына баға береді 
Топырақтың экологиялық проблемалары 
Бағалау 
критерийлері 
- 
«топырақ  эрозиясы»,  «топырақ  мелиорациясы» ұғымдарын 
түсіндіреді; 
- 
топырақты  сақтаудың  (топырақ  эрозиясын  болдырмаудың) 
өзіндік шараларын ұсынады; 
- 
жергілікті  жердің  топырақ  қабатының  бұзылу  себептерін 
анықтайды; 
- 
топта,  сыныпта  топырақ  мәселелері  туралы  сұрақтарды 
талқылайды; 
- 
топырақтардың экологиялық проблемаларын жіктейді 
«
Табиғи-аумақтық кешендер» бөлімшесі 
Табиғи-аумақтық кешендердің қалыптасуы 
Бағалау 
критерийлері 
- 
табиғат кешенінің құрамдас бөліктерін біледі; 
- 
құрамдас бөліктердің арасындағы байланысты түсіндіреді; 
- 
адамның  табиғи-аумақтық  кешендерге  тигізетін  әсерін 
анықтайды және дәлелдейді; 

87 
 
- 
жергілікті  жердің  табиғат  кешендерінің  түрлерін 
анықтайды; 
- 
табиғат  кешені  компоненттерінің  өзара  байланысының 
өзіндік сызбасын ұсынады 
Табиғи-аумақтық кешендердің түрлері 
Бағалау 
критерийлері 
- 
«табиғат зоналары» ұғымын түсіндіреді; 
- 
картаның  және  ақпарат  дереккөздерінің  көмегімен  табиғат 
зоналарының орналасу ерекшеліктерін анықтайды;  
- 
Қазақстанның және Еуразияның табиғат зоналары эндемик 
жануарларын анықтайды; 
- 
табиғат  зоналарының  қалыптасуына  климаттың  әсерін 
түсіндіреді; 
- 
табиғат  зоналарындағы  табиғат  компоненттерінің  өзара 
байланысын анықтайды; 
- 
табиғат зоналарын салыстырмалы сипаттайды; 
- 
Қазақстанды  «Ұлы  дала  елі»  деп  атаудың  өзіндік  себебін 
ұсынады 
4-
бөлім. «Әлеуметтік география». «Халықтар географиясы» бөлімшесі
 
Дүниежүзі халқының тілдік əулеттері мен топтары 
Бағалау 
критерийлері 
- 
дүниежүзі халқықтарының этнолингвистикалық жіктелінуін 
түсінеді; 
- 
түрлі  суреттердің  көмегімен  ұлт  өкілдерін  белгілері 
бойынша анықтайды; 
- 
Қазақстандық тілдік әулеттерді біледі; 
- 
Қазақстандағы  ұлтаралық  қатынастарының  статистикалық 
деректерді талдайды; 
- 
географиялық 
дереккөз 
материалдарын, 
түрлі 
диаграммаларды пайдаланып ең көп тараған тілді анықтайды; 
- 
картадан тілдердің таралу аймақтарын көрсетеді; 
- 
халықтардың орналасу себептерін түсіндіреді 
Дүниежүзі халқының діни құрамы 
Бағалау 
критерийлері 
- 
дүние жүзі халқының діни құрамын анықтайды; 
- 
діндердің таралу аймақтарын анықтайды; 
- 
«діндердің таралуы» диаграммасын талдайды; 
- 
Қазақстандағы діндерді біледі, 
- 
ұсынылған суреттерден дін түрлерін және олардың таралған 
жерлерін анықтайды; 
- 
түрлі діндердің дінбасыларының аталуын анықтайды; 
- 
картадан діндердің таралу аймақтарын көрсетеді; 
- 
мұғалім  ұсынған  жоспарға  сүйене  отырып,  әлемдік  және 
ұлттық  діндердің  ерекшеліктеріне  зерттеу  жүргізіп, 
қорытынды жасайды; 
- 
әлемдік діндердің орталықтарын анықтайды; 
- 
діндердің қазіргі кездегі таралу аймақтарының себептерінің 

88 
 
өзіндік нұсқасын ұсынады 
Дүниежүзінің тарихи-мəдени аймақтары 
Бағалау 
критерийлері 
- 
қазіргі  кездегі  ірі  өркениеттерді  картадан  көрсетеді  және 
кескін картаға шартты белгімен белгілейді; 
- 
мәдениеттердің  негізгі  факторлары  кестесін  негізге  алып, 
дереккөздердің көмегімен бір өркениетті сипаттайды; 
- 
халықтың  этникалық  және  діни  құрамына  байланысты 
дүниежүзінің  тарихи-мәдени  (өркениеттік)  аймақтарының 
қалыптасуын түсіндіреді; 
- 
Қазақстанда  өмір  сүретін  этностардың  арақатынасы 
диаграммасын талдайды 
Ұлтаралық және дінаралық келісім 
Бағалау 
критерийлері 
- 
қазақстандық  компонентті  қамту  негізінде ұлтаралық  және 
дінаралық келісімнің қажеттілігін дәлелдейді; 
- 
қазақстандық  компонентті  қамту  негізінде ұлтаралық  және 
дінаралық келісімді қалыптастырудың жолдарын ұсынады; 
- 
бұқаралық  ақпарат  құралдарының  көмегімен  ұлтаралық 
және  дінаралық  келісімді  нығайту  бойынша  Қазақстанда 
істеліп жатқан іс-шараларды анықтайды 
5-
бөлім. «Экономикалық география» «Табиғи ресурстар» бөлімшесі 
 
Табиғи ресурстардың жіктелуі 
Бағалау 
критерийлері 
- 
табиғи ресурстардың таралу заңдылықтарын талдайды; 
- 
табиғи  ресурстардың  адамның  тіршілігі  үшін  маңызын 
анықтайды, дәлелдейді; 
- 
табиғи  ресурстарды  пайда  болуына,  таусылуына, 
шаруашылықта пайдаланылуына байланысты топтастырады; 
- 
жергілікті жердің табиғи ресурстарын атайды; 
- 
жергілікті  жердің  табиғи  ресурстарын  пайдаланылуына 
талдау жасайды, өз ойын дәлелдейді; 
- 
жергілікті жердің табиғи ресурстарын тиімді пайдаланудың 
өзіндік жолдарын ұсынады; 
- 
картаның  көмегімен  табиғи  ресурстардың  таралуын 
сипаттайды; 
- 
табиғи ресурстарды жіктейді; 
- 
ресурстардың  сарқылатын  және  сарқылмайтын  болып 
бөлінуінің себебін түсіндіреді; 
- 
таңдауы бойынша бір ресурсқа сипаттама береді; 
- 
ресурстардың кездесетін жерлерін картадан көрсетеді; 
- 
шартты  белгілерді  пайдаланып  кескін  картаға  пайдалы 
қазбалардың кен орындарын белгілейді; 
- 
статистикалық  деректерді  пайдаланып  пайдалы  қазбаның 
қорына қатысты есептер шығарады; 
- 
пайдалы  қазбаның  қорына  қатысты  есептердің  нәтижесін 
диаграмма түрінде көрсетеді