2. МЕКТЕПТЕРДЕ ҚОРЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫ БАСҚАРУ
«МЕКТЕПТЕГІ ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ» ЕЛДІК ШОЛУЫ: ҚАЗАҚСТАН 2015 © ЭЫДҰ ЖӘНЕ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАНК, 2015
алшақтықтың кеңеюін көрсетеді; соңғылардағы жағдай орталықсыздандыруға дейінгі жағдаймен
салыстырғанда нашарлаған. Ұлттық деңгейде тиімділік атқан, бірақ әділдікке қатысты зиян келтірді.
Бразилияда жоғары орталықтандырылған жүйенің өкілеттіктері 1990-жылдардың ортасында штаттар
мен муниципалитеттерге берілген кезде, мақсаты елде бір оқушы басына шығындардағы үлкен
айырмашылықтарды азайту болып табылатын FUNDEF құрылған болатын. Штаттар мен
муниципалитеттердің үкіметтері өздерінің салық түсімдерінің бір бөлігін FUNDEF аударуға тиіс болды,
және ол одан кейін бір оқушы басына шығындардың белгіленген ең төмен деңгейін қамтамасыз ете
алмаған штаттар мен муниципалитеттердің үкіметтері арасында бөлетін. FUNDEF анағұрлым бай
өңірлерге өздерінің жалпы шығындарын кедей өңірлерге қарағанда, жылдамырақ жоғарылатуға кедергі
жасамайтын, бірақ ол қаражатты қайта бөлу бойынша үлкен рөл атқаратын және шығындардың абсолютті
деңгейінің де, трансферттердің болжануының да арттырылуына қол жеткізді. FUNDEF сыныптар көлемін
кішірецтуге, мұғалімдерді қамтамасыз ету мен сапасының жақсаруына, қамтудың кеңейтілуіне жағдай
жасағаны туралы сенімді дәлелдер бар. Муниципалды деңгейдегі деректер көрсеткендей, қаражаттың көп
бөлігін FUNDEF алған муниципалитеттердің 20%-ы 1996 жылдан 2002 жылға дейінгі кезеңде бір оқушы
басына нақты шығындарды екі есе арттыра алған.
Қытайдың салықтық-бюджеттік орталықсыздандыру бойынша тәжірибесі білімнің теңдігі туралы
өнегелі оқиға болды. 1990-жылдары орталық үкімет жергілікті үкіметтерге, мектептерге және
қоғамдастықтарға көбірек өкілеттілік берді. Білімге бөлінетін ЖІӨ үлесі 1991 жылы 2,9%-дан 1997 жылы
2,2%-
ға төмендеді. Бастауыш білімде бір оқушы басына шығындардың ең жоғары деңгейі бар
провинциялар мен шығындардың ең төмен деңгейі бар провинциялар қатынасы 5-тен 9-ға дейін екі есе
артты деуге болады. Көптеген мектептер мен жергілікті билік орындары үй шаруашылықтарынан ресми
және ресми емес алымдарға жүгіне бастады. Теңсіздік жөнінде алаңдаушылық қытай үкіметіне жергілікті
билік орындарынан кейбір салықтық өкілеттіктерді алып қоюға, мұғалімдердің жалақыларын
қаржыландыруды жалғастыруға және күрделі бюджет бөлігі бойынша міндеттерді өзіне қалдыруға
мәжбүрледі. Орталық үкімет ресми түрде төлемдерді алуға тыйым салған уақытта көптеген жергілікті билік
орындары осыны ресми емес түрде мадақтады, және қызмет көрсету сапасында үлкен кемшіліктер қала
берді.
ОАР-да салықтық-бюджеттік орталықсыздандыру үшін пайдаланылатын қаржыландыру формуласы
апартеид дәуірінен мұраға қалған, теңсіздікті жеңуге бағытталған қайта бөлудің мықты нышанын қамтиды.
Провинциялардың шығындарының шамамен 95%-ға жуығын орталық үкімет қаржыландырады. Ең ірі
компонент кедейлік пен барынша аз ұлттық нормаларды қамтамасыз ету құны бойынша денсаулық сақтау
мен білім сияқты салаларда өлшенген, әділетті үлес трансферті болып табылады. Білім саласында
қаржыландыру оқушылар санына негізделген және кейбір салмақ кедейлік көрсеткіштеріне және
провинциялардағы ауыл халқының үлесіне берілген. Провинциялардың атқарушы органдары сондай-ақ
мектептерді кедейлік индексі бойынша саралауы тиіс, осының негізінде кадрларды қоспағанда, ресурстар
үшін қаржыландыру бөлінеді.
Вьетнамда трансферттер халық санына негізделген формула бойынша анықталады, бірақ белгілі бір
салмақ кедейлік деңгейіне, алшақтыққа, денсаулық сақтау мен білім беру нормаларына, халықтың сәтсіз
санаттарының бар болуына арналған. 2003 жылы заңмен белгілнген білім нормасы мектепте оқитын
балаларды ғана емес, сонымен бірге барлық балаларды ескере отырып қайта есептелінді. Кедей
провинциялардағы мектепке баратын мектеп жасындағы балалар үлесі төмен болған соң, бұл әділдіктің
жоғарылауына септігін тигізді. Ұқсас түрде, таулы жерлерде (білім көрсеткіштері ең төмен болатын)
тұратын балалар үшін білім нормасы қала балалары үшін нормадан 1,7 есе арта түседі. Әділдікті
қамтамасыз етуге бейімділік шығындарда көрініс табады: ең бай өңірлердегі табыстар ең кедей өңірдегі
табыстарын жиырма бес есе рет артады, мысалы, солтүстік-батыста, бірақ халықтың бір адам басына
бюджеттік шығындар салыстырмалы түрде тең, бұл бай өңірлерден кедей өңірлерге трансферттердің
үлкен көлемдерін көрсетеді.
Польшада білімді орталықсыздандыру 1990 жылы басталған елді жалпы орталықсыздандыру
процесінің бөлігі болатын. «Жалпы жәрдемқаржы» атанатын, орталық бюджеттен жергілікті бюджетке
басты ауысу бөлек есептелген бірнеше компоненттерден тұрады. Олардың негізгілерінің екеуі - білім
компоненті және теңестіру компоненті. Білім компоненті оқушылар санының негізінде есептелінеді
(оқушылардың әр түрлі топтары үшін білімді ұсынуға түрлі шығындарды көрсететін көпсанды
коэффициенттерімен), және, осылайша, қызметтерді ұсыну үшін әр түрлі шығындарды қамтып көрсетеді
(сонымен бірге 3.A2 қосымшасын қараңыз). Ал теңестіру компоненті формула негізінде кедей өңірлерді
басқарудың ұқсас жергілікті органдарының бір адам басына орташа табысынан 90%-ға дейін теңестіреді.
Осылайша, ол табыстардың теңестірілуін көрсетеді.
Дереккөз: ЮНЕСКО (2008), «Барлығына арналған білім» мониторингі бойынша 2009 жылға әлемдік есеп: Теңсіздікті
жеңу: мемлекеттік басқару неге маңызды. 3-бөлім, 145-170-бет. П. Шваневич (2006) Жергілікті өзін-өзі басқаруды
ұйымдастыру мен қаржыландыру: Польша, Дүниежүзілік Банк.
Достарыңызбен бөлісу: |
