Мектептегі қорларды тиімді пайдалану Елдік шолуы

4. БӨЛІМ ҚОРЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ 
«МЕКТЕПТЕГІ ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ» ЕЛДІК ШОЛУЫ: ҚАЗАҚСТАН 2015 © ЭЫДҰ ЖӘНЕ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАНК, 2015 
төмендетудің  тәсілдерін  қарау  керек.  Бірнеше  ауысымға  жұмыс  істейтін  мектептерде  барлық 
бастауыш  сыныптар  бірінші  ауысымда  оқуға  тиісті.  Бұл  төмен  сыныптағы  оқушылар  үшін  де, 
сондай-ақ  күннің  екінші  жартысында  сабақтары  басталатын,  оқу  мүмкіндіктері  жоғары  жоғары 
сыныптағы  оқушылар  үшін  де  қолайлы.  Демографиялық  жағдайдағы  жедел  өзгерістер  қазіргі 
объектерге  қысым  жасайтын  немесе  жаңа  мектептерді  салу  құрылысы  қиындықтарға  тап  болған 
кезде бірнеше ауысымдық оқыту білімді қамтуына мүмкіндік береді және ол білім беру сапасына 
теріс  ықпал  жасайды  және  Қазақстан  болашақта  бірнеше  ауысымдық  оқытуды  толықтай 
жойылуына жағдай жасау керек.  
Оқу уақытын қайта қарау 
ЭЫДҰ  ресми  оқу  уақытының  орташа  көрсеткіштеріне  сәйкес  келу  үшін  оқу  уақытының 
нормаларын түзету керек, атап айтқанда, 1-4 сыныптардың оқушылар үшін. Қысқарған оқу күнінің 
оқыту сағаттарында болуы, балалардың, әсіресе, нашар отбасылардан шыққан оқушылардың және 
оқуда  қиыншылықтары  бар  оқушылардың  үлгермеу  қаупін  туғызуы  мүмкін.  Оқу  күнінің 
ұзартылуы  оқушыларға  оңды  әсер  беретіні  дәлелденген  болатын.  Мысалы,  Америка  Құрама 
Штаттарында  үлкен  лонгитудиналдық  зерттеу  жүргізілген  болатын,  оның  шеңберінде 
балабақшада толық күн болатын балалар (аптасына 31,5 сағат) және жарты күн болатын балалар 
(аптасына  15,8  сағат)  арасында  оқу  және  математика  бойынша  нәтижелердің  салыстыруы 
жүргізілген. Ғалымдар толық бағдарлама бойынша оқитын балалар жарты күн оқитын балаларға 
қарағанда көп білім алатынын және оқытудағы осы айырмашылық 3-сыныпқа дейін сақталғанын 
анықтаған, ағылшын тілі ана тілі болмаған балалардың жағдайында (Ли және т.б., 2005; Волстон 
және  т.б.,  2005).  Мұғалімдер  олардың  оқу  уақытының  50%  артық  оқуға  және  математикаға, 
сондай-ақ  балалардың  әлеуметтік  және  басқа  оқу  тәжірибесін  кеңейтуге  арналған  сабақтарға 
бөлгенін  белгілейді.  Оның  үстіне,  оқу  күнінің  ұзартылуы,  сенбілік  сабақтарды  қосуы  және 
сабақтар арасындағы үзілістердің қысқаруы есебінен оқу уақытының артылуы шаралар кешенінің 
элементтерінің  бірі  болатын,  олар  әлсіз  көрсеткіштері  бар  мектептердің  математика  бойынша 
нәтижелерді жақсартуға мүмкіндік берді (Фрайер, 2014). 
Мектептердің  мектепте  оқу  уақытын  ұйымдастырудың  басқа  және  қосымша  жолдарын 
іздестіруін  көтермелеуге  болады.  Одан  басқа,  кейбір  жағдайларда  мектептердің  оқу  уақытын 
күніне сағат санын және/немесе аптасына күндер санын өзгертіп, басқаша ұйымдастыруға болады. 
Оқу  уақытының  әр  түрлі  нұсқалары  сыныптан  тыс  және  демалыс  бағдарламалардың,  оқуды 
қолдау  клубтарының  және  таңғы  ас  тарататын  клубтарының  ұйымдастырылуын  қосу  мүмкін 
(Махони  және  т.б.,  2005;  Макбит  және  т.б.,  2005).  Әсіресе,  нашар  балалардың  қатысуын 
көтермелеу керек, себебі осы бағдарламалар осы балалар үшін ең пайдалы болуы мүмкін, алайда 
осылар  бірнеше  себептер  бойынша  сирек  қатысады,  соның  ішінде  құны,  қол  жетімділігі  және 
қатысу ережелері туралы білімдерінің болмауы (Хорган, 2009). 
4.5-
кесте ЭЫДҰ  елдеріндегі мектептердің ынтымақтастықтың кейбір бағыттары 
Ел 
Мектептердің ынтымақтастық түрі 
Бельгия  
Мектептердің ынтымақтастығы бойынша ерікті серіктестік түріндегі мектептердің 
қауымдастығы жасалған болатын. Олар кадрларды, АКТ бірлесіп пайдалануға және әл-
ауқат ресурстарын басқаруға бағытталған. 
Дания  
Білім берудің міндетті емес баспалдағындағы ынтымақтастық өзін-өзі басқаратын 
ұйымдардан тұратын жергілікті немесе өңірлік деңгейде жұмыс істейтін және бірлескен 
ресурстарды оңтайландыруға бағытталған әкімшілік топтарды жасау арқылы дамиды. 
Англия (Біріккен 
Корольдігі) 
мемлекет ынтымақтастыққа әр түрлі бағыттардың дамуын ынталандырады – мектептер 
федерациялар, білім берудің ұлттық көшбасшылары, мектептерді жақсарту бойынша 
серіктестер және т.б. 
Финляндия  
2003 жылдың заңнамалық реформасы оқушылардың оқу жолдарының тұтастығын 
қамтамасыз ету мақсатында мектептер арасындағы ынтымақтастықты нығайтуға 
бағытталған болатын. 
Франция  
Мектептер оқушыларды бағыттау мәселелерімен, мектептердің әр түрлі түрлері 
арасындағы білім беруін орынбасу мәселелерімен бірлесіп жұмыс істеу, материалдық 
және адами ресурстарды бірлесіп басқаруын жүзеге асыру үшін мектептер арасындағы 
серіктестікті қамтамасыз ету үшін «мектептер бассейндері» жасалған болатын. 

4. БӨЛІМ ҚОРЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ 
«МЕКТЕПТЕГІ ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ» ЕЛДІК ШОЛУЫ: ҚАЗАҚСТАН 2015 © ЭЫДҰ ЖӘНЕ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАНК, 2015 
Венгрия  
2004 жылы экономикалық және кәсіптік бөлу негізінде микроөңірлік серіктестіктер 
құрылған болатын, олар Венгрияның барлық микроөңірлерінде мектептерді бірлесіп 
ұстаудың таралуына әкелген. Ынтымақтастықтың бұл желілері кәсіптік және 
ұйымдастырушылық оқыту үшін алаңы болып табылады, ол білім беруді басқарудың 
жаңа нысаны және инновациялар үшін тиімді негіз болуы мүмкін. 
Корея  
Шағын мектептер мектептердің көлемімен байланысты, мұғалімдердің алмасуы, оқу 
бағдарламасын ұйымдастыру, бірлескен дамушы іс-шаралар және объектілердің 
бірыңғай пайдалану саласындағы проблемаларды еңсеру үшін өз араларында жұмыс 
жасайды. 
Нидерланды  
 
«Жоғарыдағы басшылар» бастауыш білімде бірнеше мектептер үшін міндет алады. 
Бастауыш мектептер кеңесінің 80-пайызында орталық басқару, стратегиялық ұжым және 
қосымша ұжым үшін жоғары басшылар бюросы бар. 
Жаңа Зеландия    Географиялық негізде немесе мүдделердің ортақтастығы негізінде құрылатын 
мектептер кластерлері дамып жатыр. 
Солтүстік 
Ирландия 
(
Біріккен 
Корольдігі) 
Орта мектептер басқа мектептермен және қосымша білім беру колледждерімен бірге 
оқытуды жүзеге асырады. Мектептердің ынтымақтастық бағдарламасы жергілікті 
деңгейде оқу бағдарламаларының қамтылуын ұлғайту үшін мектептер 
ынтымақтастығында шоғырланған. «Арнайы мектептер» үлгісі орта арнайы мектептердің 
бастауыш мектептермен, және ең болмаса, бір орта мектеппен серіктес құруды көздейді. 
Норвегия  
Мектеп директорымен басқарылатын әкімшілік бөлімшені құру үшін бірнеше мектептерді 
біріктіру тенденциясы. Мектеп директорларының муниципалитеттермен өзара 
әрекеттесу тәжірибесі кең таралған.  
Португалия  
Мектептерді басқарудың ортақ үлгісі басқарудың ұжымдық құрылымы шеңберінде 
мектептерді топтастыру болып табылады. Атқарушы, педагогикалық және әкімшілік 
кеңестер мектептер кластерінің арқасында мектеп топтары үшін өзінің бағыттары үшін 
жауапты. 
Шотландия 
(Құрама 
Корольдігі) 
Ынтымақтастықты ынталандыру бойынша саясаттың маңызды шаралары. «Heads 
Together» - басшылықтың тәжірибемен алмасу үшін ұлттық көлемдегі онлайн-
қауымдастық. 
Швеция  
Білім беру бойынша муниципалдық директорлар мектеп директорларын басқарады. 
Олардың көбісі білім бойынша директорлардың жетекші топтарының мүшелері болып 
табылады, олардың шеңберінде стратегиялар, даму мәселелері және нәтижелер 
талқыланады. 
Дереккөз:  ЭЫДҰ  (2008),  Мектептердің  басқаруын  жетілдіру,  1-том:  саясат  және  тәжірибе,  ЭЫДҰ  Publishing,  Париж, 
http://dx.doi.org/10.1787/9789264044715-en. 
Мектептен тыс ынтымақтастықты ынталандыру 
Мектептер  арасындағы  ынтымақтастықты  жақсарту  Қазақстандағы  ресурстардың  тиімді 
пайдалануына жағдай жасауы мүмкін. Мысалы, мектеп басшыларын басқа мектептермен белсенді 
ынтымақтасуына  ынталандыруға  болады.  Одан  басқа,  мектеп  басшыларын  мектеп  объектілерін 
және жабдықтарын одан да тиімді пайдалану жолдарын іздестіруге көтермелеу және ынталандыру 
керек.  Заңнамалық  тыйымдардың  үлкен  емес  тізіміне  қарамастан,  мектеп  басшылары  қоғамдық 
пайдалану  үшін  өзінің  объектілерін  барыншы  тиімді  пайдалануға  ниет  білдірмейді  немесе 
пайдаланбайды.  Қосымша  табыс  ретінде,  оқу  уақытынан  кейін  оқу  объектілеріне  ақылы  кіру 
арқылы  мектептердің  және  жергілікті  атқарушы  органдарының  табыстар  базасын  ұлғайтуға 
мүмкіндіктер  бар.  Табыс  әкелетін  мұндай  қызметті  мұқият  бақылау  керек  болады  және  барлық 
алынған  құралдарды  тиісті  бюджеттік  ұйымдардың  ресми  бюджетінде  көрсету  керек.  Мектеп 
басшылары  және  жергілікті  атқарушы  органдары  білім  беру  мекемесінің  аумағында  қандай  іс-
шараларды  өткізу  қажеттігін  және  осындай  іс-шаралардан  түскен  табыс  қай  бюджетке  түсетінін 
нақты  айқындауы  керек.  Кесте  4.5.  ЭЫДҰ  елдеріндегі  мектептер  арасындағы  ынтымақтастық 
бағыттарының кейбір мысалдарын қамтиды.
 
Оқытуға жәрдемдесу үшін бағалауды пайдалану 
Мұғалімдерді бағалауда даму қызметтерінің күшеюі 
Мұғалімдердің бағалауды пайдалануын олардың даму мақсатында көбірек көңіл бөлу керек. 
Себебі даму қызметі аттестаттау үрдісінің мұғалімдер үшін үлкен салдарларға ие екендігінен көп 
зардап шегу қаупі  бар,  толықтай  мектеп ішінде жүзеге асырылатын даму қызметтеріне  арналған