Мектептегі қорларды тиімді пайдалану Елдік шолуы

3. ҚОРЛАРДЫ БӨЛУ 
 
«МЕКТЕПТЕГІ ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ» ЕЛДІК ШОЛУЫ: ҚАЗАҚСТАН 2015 © ЭЫДҰ ЖӘНЕ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАНК, 2015 
ата-аналарын  өздерінің  бірлестіктерін  құруда  қолдай  алады,  заңға  сәйкес  жарғы  құжаттарын  қабылдауда 
көмектеседі және, соңында, оларды тіркеуге көмектеседі.  
Португалияда  2005    және  2008  жылдар  арасындағы  кезеңде,    өткен  10  жыл  ішіндегі    1 000  мен 
салыстырғанда  2 500  мектепке  жуығы  жабылды.  Аылдық  жерлерде    нашар  материалдық-техникалық 
базасы  бар  шағын  мектептер  басымдық  танытты,  бұл  уақытта  қалаларда    мектептер    шамадан  артық 
жүктелді және  екі ауысымда оқыды. Зерттеулер шағын мектептердің  тиімсіздігін,  төмен үлгерімін, педагог 
кадрлардың  тұрақтамауының  жоғар  коэффициентін  және  ауылдық  жерлердегі  білім  берудің      әр  келкі 
сапасын  көрсетті.  Үкімет  2005-2006  жылдары  қайталап  оқыту  коэффициенті  елдегі  орташа  көрсеткіштен 
асатын  шағын  мектептерді  жабу,  және    неғұрлым  ірі  мектептер  кластерлерін  құру  туралы  шешім 
қабылдады.  Қайта  құру  мен  орын  ауыстыру  бағдарламасының  бірнеше  пайдалы  қасиеттері  бар:  (i) 
жабылатын мектептер орнына мектептердің қандай түрлері ашылатыны жөнінде айқын орталқтандырылған 
көріну болды (150  кем емес оқушылары бар, оқытуды бір деңгейден артық деңгейлерде, ұзартылған  күн 
топтарымен  және    дамытушы  іс-шаралармен  жүргізетін,  неғұрлым  ірі  мектеп  орталықтары    қандай 
болатынына;  (ii)  онда    ата-аналардың,  олар  мен  олардың  балалары  үшін  жақсы  нәтижелер  болатынына  
көздерін  жеткізу  қажеттігі,  және  үйден  алыс  орналасқан  мектептерге  бару  үшін,  енді  тегін  көлік  енгізілген 
стимулдар  ұсынылатыны  құпталды;  (iii)  муниципалитеттерге    жаңа  нысандарға  инвестициялар  салуға 
стимулдар  қажет болды; (iv) кеңес беру мен  шешім қабылдау   процесстеріне зер салып жақындау қажет 
болды,  өйткені  мектептерді  жабуға  бұрын  жасаған  әрекеттер    сәтсіздікке  ұшырады.  Тұтастай  алғанда,  
қайта  ұйымдастыру  процессі    инновациялардың  пайда  болуына,      мектептер  тиімділгін  жоғарылатуға, 
мұғалімдердің оқшаулануын азайтуға, нашар немесе оқшауланған оқушылардың әлеуметтенуін жақсартуға  
әкелді және Білім Министрлігі (орталық немесе өңірлік), муниципалитеттер,  мектептер және басқа мүдделі  
тараптар арасындағы ынтымақтастыққа көмектесті.  
Дереккөз:  Фокс  В.  Ф.  (1981),  «Білім  беруде  масштабтан  басталатын  үнемдеуді  талдау», 
JournalofEducationFinance,  6  Том,  №  3,  273-296  беттер,  UniversityofIllinoisPress,  Шампейн;  Мулкахи  Д.  М. 
(2009), «Канадада  табысты ауылдық білім беру үшін мемлекеттік саясат әзірлеу» Лионс Т., Дж. Чой және Г. 
Макфан (ред.), «Ауылдық білім берудегі әділдік инновациялары», симпозиумдағы баяндама, Жаңа Англия 
Университеті,  11-14  ақпан,    Армидейл;  Арес  (2014);  О  Слатара  Т.  және  М.  Морган  (2004),  «Ирландия  
мектептеріндегі шағын мектептер мен  директорлықтың болашағы», Аралық есеп,  2004 жылғы ақпан,   веб-
сайттан 2013 жылғы 22 тамызда алынған: 
www.ippn.ie/index.php?option=com_mtree&task=att_download&link_id=2588&cf_id=24
 
Мұғалімдер  мен  мектеп  жетекшілерінің  сапасын  арттыру  үшін  адами  ресурстардың 
менеджментін жақсарту.  
Мұғалімдер  мен  мектеп  жетекшілеріне  арналған  стандарттарды  кеңінен  енгізу  және  қайта 
жасау 
Қазақстанда жақсы мектеп басшысы мен жақсы оқыту әдісін білдіретін негізгі анықтамалық 
құжаттар  құру  қажет.  ЭЫДҰ  (ЭЫДҰ,  2014)  байқағандай,  мұғалімдер,  мектеп  басшылары  мен 
қоғам  мұғалімдік  карьераның  түрлі  кезеңдерінде  тиімді  оқытумен  байланысты  қандай  негізгі 
білім,  білік  және  құндылықтары  белгіленетінді  толық  түсінетін  мұғалімдер  мен  мектеп 
жетекшілері  үшін  келісілген  стандарттарды  нақты  жинау  қабылдауды  білдіреді  және  местептің 
жетекшілерінің  тиімділігімен  байланысты.  Мұғалімдердің  жақсы  құрылымдалған  және 
қолданылған кәсіби стандарттар мұғалімдердің құзыреттілігін дамыту үшін қажетті түрлі құралған 
келісімнің  қуатты  механизмі  болуы  мүмкін  (ЭЫДҰ,  2005).  Мектеп  әкімшіліге  қатысты  мектеп 
жетекшісінің стандартына жатады.  
Мұғалімдер  мен  мектеп  жетекшілерінің  стандарты  оқытудың  кәсіби  тәжірибесінің 
индикатордан  немесе  сапа  критерийлерінен,  педагогикалық  білім  беру  бағдарламасын  жасауда 
қолданудан,  жеке  жұмыстардың  бағадан  тұрады  (ЭЫДҰ,  2005).  Мұғалімдер  мен  мектеп 
жетекшілерінің  тәжірибесі  тиімді  жұмыс  үшін  мектептегі  білім  беру  жүйесіне  талпынатын 
оқушылардың оқыту мақсаты көрсетілуі керек. Мұғалімдер мен мектеп жетекшілерінің стандарты 
зерттеудің  нәтижелерін  ескеру  керек  және  жетілдіру  деңгейі  мен  білімнің  күрделілігі  көрсетілуі 
керек.  Сондай-ақ  олар  тиімділіктің  түрлі  деңгейлері  мен  мұғалімдер  мен  мектеп  жетекшілерінің 
карьерасының  түрлі  кезеңдерінің  жауапкершілігі  көрсетілуі  керек.  Мектеп  басқарудың  мәні 
жетекшілікті әкімшілік корпусқа сәйкес оқыту процесімен бекіту керектігінде.  
Қазақстанның  стандарты  жасауда  бұл  жұмысқа  қатысты  барлық  деңгейлердің  мемлекеттік 
органдарын  қарау  ғана  емес,  сондай-ақ  директорлар  мен  мұғалімдердің  кәсіби  бірлестігін,  білім 

3. ҚОРЛАРДЫ БӨЛУ 
«МЕКТЕПТЕГІ ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ» ЕЛДІК ШОЛУЫ: ҚАЗАҚСТАН 2015 © ЭЫДҰ ЖӘНЕ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАНК, 2015 
беру әкімшілігінің тобын, педагогикалық институттардың өкілдерін әр түрлі көзқарастарын ескере 
отырып, жалпы түсіністікті қамтамасыз ету үшін жұмылдыру мүмкіндігі қаралады.  
Стандарттарды  жасау  –  қызығушылық  тудыратын  жақтардың  қатысуымен  қаралатын  
қалыпты  процесс;  оны  білім  және  ғылым  министрлігінің  ұсынысының  дайындығымен  бастауға 
болады, содан кейін оны консультацияның кезеңдері мен растау аясында қаралады, бұл Чили мен 
Квебекте  (Канада),  немесе  бастамасы  кәсіби  және  оқу  бірлестіктерінде  орын  алатын,  кейін 
консультация  процесіне  жетекшілік  ететінді  қарастырады,  содан  кейін  стандарттар  АҚШ  пен 
Британдық Колумбияда (Канада) (СЕРРЕ, 2013) болғандай білім беру органдарымен қабылданады. 
Австралияда стандарттар барлық елдерге енгізілместен бұрын  олардың сенімділігін тексеру үшін 
пилоттық  деңгейде  енгізіле  бастады  (Динам,  2013).  Консультацция  процесі  штатты  кестенің 
ағымдағы  нормалары  мен  мұғалімдер  мен  мектеп  жетекшілерінің  Қазақстан  жүйесінде  рөлін 
кіргізе  алады.  Бұдан  басқа,  қайта  кері  байланыстың  механизмдерін  қамтамасыз  етілуі  керек: 
стандарттарды жүзеге асырғаннан кейін мұғалімдер мен мектеп жетекшілерінің кәсібилігінің алға 
қарай  жүруі  үшін  пайдалылығы  мен  және  олардың  басқа    құрастырушыларымен  сәйкестігін 
қамтамасыз ету мақсатында кезең бойынша қайта қарауына ұшырауы мүмкін.  
Қазақстанда мұғалімдер мен мектеп жетекшілері өз тәжірибесіне бұл стандарттарды енгізуге 
көмектесетін  шараларды  қаралатын  болады.  Олардың  тәжірибеде  жүзеге  асырылуы  үшін 
стандарттардың  «мәні  болатыны»  маңызды.  Мұғалімдердің  стандарттарының  жайылған 
қалыптасуын мұғалімдер мансабының бірнеше кезеңінде жүргізуге болады (NBRC, 2010): (i) жаңа 
мұғалімдер оларға жүктелген үміттерді жақсы түсіну үшін педагогикалық кадрларды дайындаған 
кезде;  (ii)  педагогикалық  білім  беру  бағдарламасы  бойынша  оқудан  мектепте  практикалық 
жұмысқа көшуді жеңілдету үшін лауазымға енгізу және тәлімгерлік бағдарламалары шеңберінде; 
(iii) біліктілігін арттыру шеңберінде мұғалімдер стандарттарды пайдалануға оқытудан және сынып 
жұмысы  үшін олардың мәндеріне үйренуден өтуі қажет.  
Мұғалім немесе мектеп басшысының кәсібіне жіберілу мәртебесін арттыру 
Жалпы, Қазақстанда мұғалім жетіспеушілік байқалмайды, ал кейбір өңірлерде мұғалімдердің 
жоқтығы сезіледі. Бұл кадрлар жинауға және педагогикалық кадрлардың дайындық бағдарламасы 
мен кәсібін таңдауға мүмкіндік береді. Педагогикалық бағдарламалар бойынша оқытуға қабылдау 
сапалы,  білімді  мектеп  бітірушілері  мұғалім  бос  орынды  толтыра  алатын  іріктеу  болуы  мүмкін. 
Барбер  мен  Муршед  (2007)  мынадай  шешімге  келді:  мұғалімдердің  нәтижелі  жүйесіне  мектеп 
бітірушілердің  әр  бір  үшінші  бөлігі  тартылады  (Оңтүстік  Кореяның  жоғары  5%,  Финляндияның 
10%,  Сингапур  мен  Жапонияның  30%).  Педагогикалық  кадрларды  дайындау  бағдарламасына 
абитуриенттердің  мотивациясы  мен  қабілеттілігін  бағалау  үшін  тестілеу  мен  әңгімелесу  кіретін 
қабылдау  критерилерін  күшейтуге  болады.  Педагогикалық  кадрлар  дайындау  бағдарламасында 
орындар саны акредитті бағдарлама саны азайта және бұл бағдарламаға түсу бойынша талаптарды 
арттыра  отырып,  шектеуге  болады.    Бұл  жағдай  педагогикалық  педагогикалық  кадрлар 
дайындығының  бағдарламасының  деңгейге  дейін  мектеп  оқушыларының  санын  төмендетеді, 
әсіресе,  олардың  сапасын  арттыруға  әкеледі.  Мұғалімдердің  бастапқы  кезеңіне  қатысты 
карьерасының  инициатив  кәсіпке  жіберу  үшін  талаптарды  арттыруды  қарастырады.  Кадрларды 
іріктеуде  дұрыс  емес  шешім  қабылдау  40  жыл  ішінде  нашар  оқытуға  әкеледі,  сондықтан  да 
мұғалімдердің    мінездемесі  мен  дағды  тізімін  бағалау  үшін  іріктеу  процедурасы  қайта  жасау 
маңызды. Кадрлар іріктеу процедурасында әрекеттегі нормативті талаптарды білу көшбасшылық 
дағдыларына көңіл бөледі. Сол уақытта директорлар іріктеу мұғалім қызметіне жұмысқа дәстүрлі 
түрде  қабылданады,  ЭЫДҰ  елдерінің  көбінде  іріктеудің  басты  критерия  ретінде  еңбек  өтілі 
қолдану  тиімді  емес,  тек  кейбір  елдер  іріктеудің  негізгі  критериясы  ретінде  еңбек  өтілін 
қолдануды жалғастыруда  екенін  мойындайды.  Көп  елдерде жас  әрі белсенді кадрлар жетекшілік 
қызметіне  дейін  жетуге  мүмкіндік  беретін  тарихи  жағынан  қалыптасқан  модельдер  өзгеру 
мәселесіне  көп  көңіл  бөледі.  Қазақстанның  мектеп  директорларын  іріктеуде  объективтілігін 
арттыру  үшін  кадрлар  жалдау  процесі  бойынша  инструкция  жасау  және  іріктеудің  нақты 
критерийлерін анықтау мүмкіндігін қайта қарауы мүмкін. Виктория штатында (Австралия) іріктеу 
комиссиясының  мүшелеріне  әңгімелесуді  өткізу  және  дайындық  бойынша  қадамдарды 
түсіндірумен  іріктеудің  маңызды  критерийлерінің  көбірек  болуы  бойынша  детальді 
инструкциясын ұсынады (ЭЫДҰ, 2008а).