Мектептегі қорларды тиімді пайдалану Елдік шолуы

3. ҚОРЛАРДЫ БӨЛУ 
 
«МЕКТЕПТЕГІ ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ» ЕЛДІК ШОЛУЫ: ҚАЗАҚСТАН 2015 © ЭЫДҰ ЖӘНЕ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАНК, 2015 
Мұғалімдердің бастауыш сыныпты оқытудың тәсілдерін қайта қарау  
Мұғалімдердің  бастапқы  дайындығы  жақсы  білікті  адамдардың  кен  ортасы  үшін  оқыту 
мансабын  қамтамасыз  етуінде  маңызды  рөл  атқарады  және  туындаған  қажеттілік  мектеп 
жүйесінде  тиімді  қамтамасыз  етіледі.  Басымдылық  педагогикалық  кадрлар  дайындығының 
сапасын  арттыру  болу  керек.  Ол  үшін  тұрақты  негізде  педагогикалық  кадрлар  дайындығы 
бойынша  мекеме  бағалаудан  өтуде  аккредитацияның  қажетті  күшті  процедурасы  қажет, 
педагогикалық  кадрлар  дайындығының  жүйесі  толық  кезеңдік  талдау  мен  талқылауға  салыну 
керек. Мемлекеттік ресурстарды педагогикалық кадрлар дайындығының сапалы бағдарламасының 
дамуына,  соның  ішінде  мектеп  білім  беру  жүйесінде  басқасынан  қажетті  мамандарды 
қаржыландыруды  арттыруға  бағыттау  керек.  Педагогикалық  кадрларының  дайындыққа  алуан 
түрлі тәсілдері мен инновацияны ынталандыру мақсатында бағдарлама нәтижесіне аккредитация 
критериі  көбірек  жиналады  (ЭЫДҰ,  2005).  Қазақстанда  акредиттелген,  мұғалімдердің  білім 
бағдарламасының    санын  азайту  үшін  әлеуеті  бар.  Одан  басқа,  жоғары  білім  берудің  бар  болуы 
білім  берудің  барлық  баспалдақтарында  мұғалім  мамандығына  жіберу  үшін  ең  төменгі  талаптар 
болу  керек,  яғни,  орташа  және  орташадан  кейін  жоғарыдан  төмен  білім  беру  деңгейіне 
педагогикалық  кадрларды  дайындау    бағдарламасы  тоқтатылу  төмендеді.  Бұл  жалпы 
мұғалімдердің бастапқы дайындық сапасы мен мәртебесін арттырады.  
Жоғарыда  көрсетілгендей,  мұғалімдердің  бастапқы  дайындығы  анағұрлым  сайлнған  болуы 
үшін  әлеует  жинақталған.  ҰБТ-да  шекті  ұпай  алған,  мектеп  түлектері  үшін  бастапқы 
педагогикалық  білімге  кедергісіз  кірудің  қазіргі  жүйесі  мұғалім  кадрларын  оңтайлы  емес 
пайдалануға  әкеледі.  Әлеуетті  пайдалы  бастамалар  мынадан  құралады:  қосымша  ақпарат  ұсыну 
және  оқуға  түсу  үшін  анағұрлым  негізді  шешімдерді  қабылдауға  педагогикалық  мамандықтағы 
перспективалы  практиканттарға  тәлімгерлік  беру;  оқушының  мұғалім  болу  тілегі  бағаланатын, 
қажетті уәждеме, оқушының білімі, дағдысы мен жеке қасиеттері (нақты бағалар) қарастырылатын 
рәсімдер;  жоғары  деңгейдегі  құзыреттермен  бірге  кандидаттарды  іріктеудің  ынталандырушы 
сызбалары  (мысалы,  ЖОО-да  гранттар);  оқу  бағдарламаларының  икемді  құрылымдары,  олар 
студенттерге  бастапқы  курста  практикалық  тәжірибені  қамтамасыз  етеді  және  оқытушы 
мамандығына уәждемесін өзгерту кезінде бағдарламаны өзгерту мүмкіндігін қамтамасыз етеді. 
Тағы бір басымдығы олар өз бағдарламаларын құрастыра алуы үшін, соның ішінде оқуға түсу 
тетіктерін  енгізу,  оқу  бағдарламасы  бөлігінде  өзгерістер  енгізу  және  аралас  пәндер  бойынша 
бағдарламаларды  құру  үшін  автономиялықтың  үлкен  деңгейімен  педагогикалық  білімнің 
аккредиттелген  мекемелерін  ұсыну  болуы  қажет.  Бұл  мектеп  жүйесінің  қажеттіліктеріне  ықпал 
етудің  жеделдігін  арттыруға  жол  береді.  Мысалы,  білімнің  және  мамандандырудың  түрлі 
деңгейлері  үшін  оқытушыларды  дайындаудың  бағдарламаларының  жалпы  компоненттерін 
арттыру,  себебі  мұғалімдерге  сұраныстар  және  мансаптық  мүдделері  өзгеріп  отырады. 
Мұғалімдерге  арналған  білім  беру  бағдарламалары,  соның  ішінде  аз  мамандандырылған  болуы 
керек, және түлекке мамандықтардың кең диапазонында оқытуға жол беруі қажет. Педагогикалық 
мамандықтар  санын  қысқарту  түлектерге  мектеп  пәндердінің  кең  тізбесін оқытуға  жол  беріп,  ал 
мектептерге  өз  қажеттіліктерін  жақсы  толтыруға  мүмкіндік  беріп,  мектеп  біліінің  жүйесінің 
тиімділігін арттырады.  
Бұл  Қазақстан  «бір  пән,  бір  мұғалім»  деген  кеңестік  тұжырымадмадан  арылу  керек  және 
жалпы компонттері мен бірнеше мамандыруы бар мұғалімдердің бастапқы білім беру құрылымын 
қабылдау  керектігін  білдіреді.  Сонда  педагогикалық  тәжірибенің  рөлі  мектепте  күшеюі  мүмкін.  
Бұл  кәсіби  мұғалім  туралы  көп  түсінікті  қамтамасыз  ету  үшін,  соның  ішінде  нақты  сыныпта 
оқыту,  консультация  мен  ұсыныстар  үшін,  мектептің  даму  жоспары  мен  оқу  бағдарламасы, 
ғылыми  зерттеу,  ата-аналармен  және  сыртқы  серіктестермен  бірлестік  және  бағалау  үшін 
педагогикалық білім алудың басында болу керек (ЭЫДҰ, 2005).  
Еңбек мұғалімдері нарығының қызмет атқаруының тиімділігін арттыру   
Өңірлер  арасындағы  педагогикалық  кадрларға  сұраныс  пен  ұсыныстың  теңгерімсіздігі  ел 
өңірлері  арасындағы  мұғалімдердің  ұтқырлығының  шектелгенмен  байланысты.  Жеткіліксіз 
ұтқырлық  елдердің  кейбір  өңірлерінде  мұғалімдер  жетіспеуін,  басқа  елдерде  көп  ұсыныс 

3. ҚОРЛАРДЫ БӨЛУ 
«МЕКТЕПТЕГІ ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ» ЕЛДІК ШОЛУЫ: ҚАЗАҚСТАН 2015 © ЭЫДҰ ЖӘНЕ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАНК, 2015 
тіркелеуін  білдіреді.    Нәтижесінде,  мобильділіктің  өсуіне  әсер  ету  үшін  нақты  ынталандырумен 
қамтамасыз  ету  саяси  маңызды  реакция  болып  табылады.  Нұсқалардың  бірі  мұғалімдерді  аудан 
немесе  облыстарға  қатыстыру  үшін  ынталандыру.  Мұғалімдердің  еңбекке  орналасуының  қазіргі 
шаралары  ауылдық  жерлерге  жұмыс  үшін  қосымша  ынталандырудан  тұрады,  кадрларды 
қатыстырумен  әлеуетті  проблемаларды  азайту  үшін  нақты  ынталандыруды  қайта  жасау 
мүмкіндігінің  нақты  мектептер  мен  аудандарға  көрсететін  нормативті  талаптардың  жүйесі 
жеткіліксіз.  Ол  үшін  аталған  есептің  басқа  бөлімдерінде  талқыланатын  нормативті  талаптардың 
икемді жүйе талап етіледі.  
Ынталандыру  сәтсіз  мектепте  оқушылардың  жетістіктері  мен  оқыту  сапасының  тиімді 
арттыру  үшін  даму  мен  қолдау  шаралары  сәйкес  қосылу  және  әсер  ету  көп  болу  керек.  ЭЫДҰ 
елдердің  көбінде  сәтсіз  және/немесе  шалғай  жерде  тұрған  мектептерде  мұғалімдерді  марапаттау 
үшін бірыңғай немесе қосымша жылдық сыйақы ретінде ынталандыру бар (ЭЫДҰ, 2012).  
Жапонияда префектураның шенеуніктері жақсы мұғалімдерді әлсіз контингентті мұғалімдері 
бар  мектептерге  барлық  оқушылардың  қабілетті  мұғалімдері  бірдей  болу  үшін  бағыттайды. 
Кореяда  әлеуметтік-экономикалық  мәртебесі  жоғары  оқушылар  әлеуметтік-экономикалық 
мәртебесі  төмен  оқушыларға  қарағанда  жиі  математикадан  жоғары  білікті  мамандардан  білім 
алады.  Мектептерде  жұмыс  істеу  үшін  жоғары  талапты  мұғалімдерге  қосымша  үстеме, 
сыныптардың  азғантай  көлемі,  оқу  сағаттарын  қысқарту,  болашақта  әкімшілік  қызметте 
жоғарылау үшін қосымша баллдар, жұмыс үшін келесі мектептерді таңдау мүмкіндіктері сияқты 
көптеген ынталандырулар ұсынады (ЭЫДҰ, 2012). 
Тағы  бір  нұсқасы  –  мұғалімдердің  еңбек  нарығында  ақпарат  ағынын  жақсарту.  Мұғалімдер 
мен  оқушылар  арасында  ақпараттық  ашық  жерді  жою  үшін  айқын  және  оперативті  жүйелері 
дамуы  мұғалімдердің  еңбек  нарығында  нәтижелі  қызмет  ету  үшін  аса  қажет,  әсіресе,  Қазақстан 
сияқты мемлекетте мұғалімдерді іріктеу және жұмылдыруда тікелей мектептер қатысады. Мүмкін 
стратегиялар  келесілерді  қосады:  мүғалімдердің  барлық  бос  орнын  жариялау  туралы  талаптар, 
орталықтандырылған ақпаратпен веб-сайттарды құру, кадрларды қабылдау бойынша іс-шараларға 
көмектесу мен координациялау үшін агенттік желілерді құру (ЭЫДҰ, 2005). Мұндай өлшемдердің 
қосымша  артықышылығы  жергілікті  деңгейде  мұғалімдердің  анық  жұмылдыруын  көтеру  болып 
табылады. Мұғалімдердің потенциалды санын кеңейтудің тағы бір әдісі  потенциалды тапшылық 
мәселелерін  шешуі  болып  табылады.  Мысалы,  математика  бойынша  білімнің  барлық  деңгейінде 
мұғалімдердің мобильдік арттыру және егер бұл әдісте мұғалімдердің дайындығына арналған әр 
түрлі бағдарламалар көрсетілген болса, азырақ мамандандырылған, сонымен қатар мұғалімдердің 
біліктілігін арттыру және қайта даярлау үшін кең мүмкіндіктер көрсетілу жолымен болуы мүмкін. 
Кадрлармен  басқарудың  бір  орталықтан  сәтті  жүргізілмеуі  үшін  және  жалпы  мектептерде 
шешімдерді  қабылдау  процесі  үшін  орталық  және  аймақтық  органдар  барлық  мемлекеттер 
бойынша  педагогикалық  кадрларлды  үлестірудегі  әділеттілік  пен  жеткіліктілікті  бақылауда 
белсенді рөль атқару керек. Сұраныс пен ұсыныс арасындағы сәйкессіздік құнын қысқарту және 
ағымдағы артық ұсынысты қолдану үшін Қазақстан мұғалімдер мен білім беру саласындағы басқа 
да  жұмыскерлерге  сұраныс  мен  ұсынысқа  кешенді  зерттеулер  жүргізуіне  болады.  Мұндай 
зерттеулер  мамандықтары  және  қызметтері  бойынша  мұғалімдер  мен  білім  беру  саласындағы 
басқа  да  жұмыскерлерге сұраныс  бағасын  қамтамасыз  ету  керек.  Ұлыбританияда  педагогикалық 
кадрларды  жоспарлау  бойынша  іс-шаралар жыл  сайын,  яғни  географиялық  территориялар,  білім 
беру  секторы,  мұғалімдердің  аса  білікті  ұсынысына  сәйкес  келу  мақсатында  оқу 
бағдарламаларының мамандандырылуы бойынша өтеді (Білім және дағды департаменті, 2012).
 
Мұғалімдердің  жұмысқа  орналасуын  қайта  тұжырымдау  және  мөлшерлеме  жүйесін 
тоқтату 
Қазақстандық  мектептерде  мұғалімдердің  жұмысы  анағұрлым  әсерлі  болу  үшін  мүғалімдер 
жұмысының  жаңа  тұжырымдамасы  қажет.  ЭЫДҰ  (2005)  баяндамасында  түсіндірілгендей,  қазір 
мұғалімдерден аса кеңейтілімді рөлі қажет етіледі. Мұғалімдердің кеңейтілген жауапкершіліктер 
облысының  кейбір  мысалдары  болып:  оқу  процесіндегі  басқару  мен  ынтагерлік  білдіру;  білім 
алуда  жеке  оқушылардың  қажетіне  тиімді  әсер  ету;  қорытынды  баға  және  қалыптастыруды