Мектеп жасына дейінгі балаларды байланыстырып сөйлеуге үйрету – тіл дамытудың басты міндеті

35 

 

орындатып балалардың жаңа білімді меңгеруіне, өткенді естері-

не түсіруіне, яғни табиғат құбылыстарын суреттеуі немесе оқи-

ғаны қысқаша өз түсінігі бойынша айтып беруге жетелейді. Ба-

лалардың  өткен  тақырыпты  естеріне  түсіруге  және  жаңа  мате-

риалдарды  меңгертуге  мазмұнды  суреттер  беріліп  әңгімелеу 

ұсынылады. 

Эвристикалық  әдістің  көмегімен  байланыстырып  сөй-

леуді қалыптастыруда түрлі жағдаяттар туғызатын сұрақтар мен 

тапсырмаларды балалардың өздігінен шешуіне мүмкіндік туғы-

зылады.  Сондай-ақ  баладан  ойын  жүйелі  құрастыруға  және  то-

лық жеткізуге талап қойылады. Сөздік әдіске жататын баяндау, 

әңгімелеу, әңгімелесу, қысқаша әңгіме құрастыру тәсілдері, мек-

тепалды даярлық тобындағы  балалардың ойын,  өрбітіп, байла-

ныстырып сөйлеуін қалыптастыруда өте тиімді. 

Балалардың  байланыстырып  сөйлеуін  қалыптастыруды 

жүзеге асырудың ерекше бір жолы – ойын. Ойын – балалар үшін 

қызықты ғана әрекет емес, ол білім мен әдет-дағдыларды игеру-

ге  мүмкіндік  беретін  іс-әрекет.  Ойынды  арнайы  сабақ  ретінде 

немесе оқу үрдісі кезінде ұйымдастыруға болады. 

Ұйымдастырылған  оқу  іс-әрекетінде  ойынды  қолдану-

дың ерекше көңіл бөлетін негізгі шарттары бар. Олар: 

- ойын балалардың алдына тапсырма ретінде қойылады; 

- балалардың оқу әрекеті ойын ережесіне бағынады; 

- оқу материалы ойын құралы ретінде қолданылады; 

- ойынның нәтижесі бірден қорытылып отырылады. 

Педагог-тәрбиешілер  сабақта  ойын  элементін  қолдану 

барысында мына негізгі мәселелерге көңіл аударады: 

-  ойынның  мақсатын  айқындау.  Балалар  ойын  кезінде 

қандай іскерлік пен дағдыны, жаңа сөздерді, сөйлем құру ерек-

шелігін игереді, ойынның тәрбиелік мақсатын; 

- ойынға қатысушылардың санын анықтау; 

-  ойын  барысында  қолданылатын  материалдардың  тар-

тымдылығы; 

- ойын шартын түсіндіруге уақытты үнемдеу, түсіндіру; 

36 

 

-  ойынның  қанша  уақытқа  созылатындығы.  Ойынның 

әсерлілігі, қызықтылығы және байланыстырып әңгімелеуге сәй-

кестігі; 

- балалардың ойынға қатысу белсенділігін бақылауға; 

-

ойынды қорытындылау, оның нәтижесін хабарлауға тиісті. 

Ұйымдастырылған  оқу  іс-әрекеті  жүйелі  және  орынды 

қолданылған  ойын  элементтері  балалардың  білуге  деген  ынта-

сын  арттырып,  білім  дағдыларын  игеруге  іскерліктерін  шың-

дауға, байланыстырып сөйлеуге ықпал жасайды. 

Зерттеу  кезінде  тәрбиеші-педагогтің  басқаруымен  ойын 

ұйымдастырып, баланың жеке басының ерекшелігіне: мінез-құл-

қы, сана-сезімі, ерік-жігеріне ықпал жасайтындай жағдай туғы-

зып,  тікелей  табиғат  құбылыстарымен,  табиғат  заттарымен  та-

ныстыра  отырып,  олар  туралы  балалардың  саналы  білімін  қа-

лыптастыру мақсатын көздейді.  

Байланыстырып  сөйлеуге  үйрету  мақсатымен  “Ыстық 

күн”,“Көктемгі жаңбыр”,“Автомобиль”,“Алтын күз бізге не бер-

ді”, “Кімнің қадамы алшақ”, “Кім тез ойлайды”, “Сөз ойла”, т.б. 

ойындар  алдын  ала  дайындалды.  Ойын  кезінде  балалар  рөлге 

бөлінеді. Әр рөлдегілер өз міндетін түсініп алады.  

Ойынның аты – “Ыстық күн”.    

Мақсаты: балаларға табиғат құбылыстарының тіршілікке 

тигізетін пайдасын, ерекшеліктерін түсіндіру. Осының негізінде 

байланыстырып сөйлеуге үйрету. Қоршаған ортаға деген қызы-

ғушылықтарын арттыру. 

Ойын  шарты:  жаз  мезгілі.  Ыстық  күндегі  алма  ағашы-

ның 

көрінісі. Ыстықтан

 шөлдеп тұрған алма ағашына табиғат құ-

былыстарының тигізетін әсері, күн, жел, бұлт, жаңбыр. Табиғат 

құбылыстарының  бір-бірімен  өзара  қарым-қатынасы  және  тірі 

табиғатпен байланысы. Осыларды өз сөздерімен айтып жеткізу. 

Рөлдерде: Алма ағашы – Рауан 

Күн – Мақпал 

Жел – Алмас 

Бұлттар – Олжаc, Қуаныш  

Жаңбыр – Сымбат, Нұржан 

Кемпірқосақ – Жұлдыз. 

37 

 

Керекті  көрнекіліктер:  алма  ағашы  болып  киінген  бала, 

бұлттың, жаңбырдың, кемпірқосақтың суреттерін салған плакаттар. 

Ойын барысы: күн ыстық. Алма ағашы ыстықтан қатты 

шөлдейді. Шөлге шыдай алмаған алма ағашы Күнге: 

–  Күн,  қандай  ыстықсың.  Мен  ыстықтан  қатты  шөлде-

дім, – дейді.  

Күн: Жарайды, онда мен желге бұйырамын, ол бұлттар-

ды айдап келсін. Бұлттан жаңбыр жаусын. 

Күн: Жел, ағаштар шөлдеп кетіпті, бұлттарды қуып кел-

ші, -дейді.  

Жел уілдеп барып бұлтты қуып келеді. 

Бұлт: Жаңбыр, жаңбыр, жауыңдар, Шөлдемесін тіршілік. 

Жаңбыр: Біз тіл алғыш тамшымыз, Айтсаң болды, жауа-

мыз, – дейді. 

Жаңбырдан соң көкте кемпірқосақ көрінеді. Ол күліп: 

– 

Амансыңдар ма, достарым

, 

жаңбырдан нәр алдыңдар

 ма? 

Шөлдеріңді қандырдыңдар ма? 

Алма  ағашы:  Сәлеметсің  бе,  кемпірқосақ,  иә,  шөліміз 

қанып қалды. 

Күн:  Алма ағашы, шөлің қанды ма? 

Алма  ағашы:  –  Ризамын,  Күн,  барлық  тірі  табиғат  жаң-

бырдан нәр алады. Енді сен жарқырап нұрыңды төгіп тұра бер, – 

дейді.  Ойын  соңында  бәрі  “Жауын”  әнін  айтады  (әні  мен  сөзі 

Ж.Мусинанікі). 

Жау, жау, жауын, жау жауын, 

Көктеп кетсін бақ-бауың, 

Бізге керек жеміс-жидек. 

Алма, алмұрт, тәтті қауын, 

Жау, жау, жауын! Жау жауын! 

Ойынға  топтағы  барлық  бала  қатысады.    Егер,  ойынды 

бірнеше  рет  қайталауды балалар  өтінсе  ,  олардың  тілегін  қана-

ғаттандырған  абзал.  Рөлдерді  әр  бала  өз  қалауларымен  таңдай-

ды. 

Ойын барысында

  балалар белсенділік танытуы мүмкін. Мұн-

дай  ойынды  ұйымдастырудағы  басты  мақсат  табиғат  құбылыс-

тарының  тірі  табиғатқа  ықпалы  зор  екенін,  табиғат  объектіле-

рінің  бір-бірімен  өзара  байланысты  болатындығын  біліп,  олар-