Мектеп гигиенасына негізделген дене шынықтыру және спорт гигиенасы

Нервті – психологиялық қайта қалпына келу мынандай амалдармен іске асады: гидропроцедуралар (жосығы) (жылы душ, жылы ванна, тұзды ванналар), булы монша, массаж (қолмен, вибратормен), иондалған ауа, оттегі, С дәрумендері және дәрумендердің В тобы.

Жүрек қан тамырлар, тыныс алу жүйелерін және биохимиялық зат алмасу келесі амалдардың көмегімен атқарылады: гидротерапия (жылы ванна мен душ, контрастылы ванналар), массаж ж.б.

Гидропроцедуралар

Монша мен жылы камералар

Жасанды ультракүлгін сәулелері

Иондалған ауа

Оттегі мен тыныс алу қоспалары

Ландшафты аймақтар (зоналар)

Тексеру сұрақтары: Спортшыларды даярлауда гигиеналық жүйелер мен қкамтамасыз етуді қалай түсінесіз? Оның қандай элементтері бар? Жаттығу үрдісі мен жарыс кездерінде гигиеналық негіздерге нелер жатады? Маусымдық, апталық және тәуліктік жұмыс қабілеттіліктердің өзгеруіне нелер себепші болады? Олардың арасында қандай ерекшеліктер бар? Қолайлы әлеуметтік-гигиеналық факторлар дегеніміз не? Қосымша гигиеналық амалдарға тағы да нелер жатады? Гидропроцедуралар деген не? Олардың қандай түрлері бар? Моншаның пайдасы неде? Ультракүлгін сәулелермен қалай жұмыс істеу керек?

Әдебиет: Лаптев А.П., Полиевский С.А. Гигиена: Учеб. для ин-тов и техн. физ. культ. –М.: Физкультура и спорт, 1990. 2. Лаптев А.П., Малышева И.Н. Практикум по гигиене: Пособие для инститов физической культуры. М., Физкульура и спорт, 1981.

№ 13. Тақырыптың аты: Спортшыларды даярлауда гигиеналық жүйемен қамтамасыз ету

Мақсаты: Оқу – жаттығу жиындарында даярлау үшін келесі шараларды орындап қажет гигиеналық жағдайлар мен қамтамасыз етуді үйрету. Спортшыларды жоғары және төмен температура жағдайында даярлау үшін гигиеналық қамтамасыз етуді студенттерді таныстыру.

Тірек сөздер: Оқу – жаттығу жиындары, жиындарды өткізу орындары, күн кестесімен танысу, тұрмыс жағдайлары, киімс мен аяқ киімнің сай келуі, тамақ рационы, жарыстарға дайындау, жоғары температурада спортшыларды даярлау, ыстықтан талу, салқыннан үсіп кету.

Негізгі сұрақтар:

• 
  Микроорта, тұрмыс жағдайы және еңбек етудің қолайлы әлеуметтік – гигиеналық себептері
  
• 
  Спортшылардың жоғары температура жағдайында дайындалуын гигиеналық жағынан қамтамасыз ету
  
• 
  Спортшылардың төменгі температура жағдайында дайындалуын гигиеналық жағынан қамтамасыз ету
  

Жоғары жылу жүктемесі ең бірінші орталық нерв жүйесі мен нерв – бұлшық ет аппаратына әсер етеді: жылдамдық төмендейді, қимылдардың дәлдігі мен координациясы нашарлайды, еріктілік төмендейді, апатия пайда болады, жүрек қан тамырлар жүйесінің қызметі қиындайды. Осының бәрі ақыр соңында көңіл күйдің нашарлауына, спорттық жұмыс қабілеттілікті төмендетеді, қайта қалпына келу үрдістерін баяулатады.

Жоғары температура кезінде миға қан құйылуы мүмкін. Әсіресе қарқынды бұлшық ет жұмысы кезінде желсіз ыстық ауа райы және жоғары ылғалдылық кезінде болады.

Жылу мен күн тиюдің арасында белгілі айырмашылық бар. Жылудан ОНЖ қызметі жұмысын бұзады, жалпы әлсіздік, апатия, ұйқышылық, бас айналу мен бас ауру, көз қарауытып, шөл, құсу, жүрек айнумен сипатталады. Тер бөлу көбейіп, дене температурасы көтеріліп, лүпіл мен тыныс алу жиілейді.

Күн тигенде дене температурасы баяу көтеріледі де ОНЖ жағынан жұмысы бұзылады.

Сыртқы ортаның жоғары температурасы жағдайында жаттығу мен жарысқа қатысу кезінде гигиеналық кешенді шараларының маңызы өте зор. Жарыс ыстық жерлерде өтетін болса, онда жарысқа әзірлік ұқсас жағдайларда өткені жөн, сондай температура көрсеткіштері мен ылғалдылықта, күн радиациясының қарқындылығы да ұқсас болғаны дұрыс.

Ыстық климатты жерге келгеннен кейін белсенді акклиматизация тәсіліне көшкен жөн, ол дегеніміз бірінші күннен бастап дене жаттығуларын орындап, бара – бара оның ұзақтығы мен қарқынын өсіру керек.

Жаттығуларды күніне 2 рет өткізіп әсіресе таңертеңгі және кешкі салқындау уақыттарда.

Үсіктердің алғашқы белгілері: терінің сұрлануы, ағаруы, терінің шаншып ауруы, терінің шымшылауы, соңынан терінің толық сезімталдығының жоғалуы. Егер ондай жағдай бола қалғанда барынша тез жарақаттанған жерлерді қолмен, жүн қолғаппен, шарфпен ысқылап жылытуға тырысу керек.

• 
  Спортшыларды таулы жер жағдайында дайындалуын гигиеналық тұрғыдан қамтамасыз ету
  
• 
  Спортшыларды уақытша бейімделу жағдайында дайындалуын гигиеналық тұрғыдан қамтамасыз ету
  
• 
  Жас спортшыларды дайындауда гигиеналық тұрғыдан қамтамасыз етудің ерекшеліктері
  

1000-3000 м биіктікте (орташа таулы жер) оттегінің жетіспеушілігі тыныс алу мен жүрек қан тамырлар жүйелерінің қарқынды жұмысымен, қанда эритроциттердің санының өсуімен және басқа да ағзаның компенсаторлық механизмдерімен қамтамасыз етіледі. Көбінесе 1000 м биіктіктен бастап спорттық жұмыс қабілеттілік төменде бастайды, ал биіктік 2000 м жеткенде кәдімгідей айқындала түседі.

3000 м және одан жоғары (биік таулы жер) оттегінің жетіспеушілігінен ағзаның кейбір физиологиялық көрсеткіштері бұзыла бастайды. 4000-5000 м биіктікте оттегінің жетіспеушілігі өсе түседі де тау ауруы деген ауруға шалдығуы мүмкін.

Таулы жағдайдағы жаттығулар көбінесе 1000-1200 м немесе 1500-2500 м биіктікте кейбір мақсаттарда жиі өткізіледі: жарысқа тікелей дайындық кезінде, егерде жарыс орташа таулы жерлерде өткізілетін болса; ағзаның қызметтік мүмкіншілігін кеңейту үшін және спортшылардың төзімділігін жетілдіру үшін; барынша тез қалпына келу үшін; белсенді дем алу үшін; емделу үшін.

Орташа таулы жерде спортшывларды даярлау 3-5 аптадай болады. Орташа таулы жер жағдайында акклиматизация (бейімделу) бүкіл ағзаның барын салуын талап етеді.

2. Уақытша бейімделу жағдайында гигиеналық жағынан қамтамасыз ету дегеніміз спортшыларға кейбірде жарысқа сағат белдеуінің тез ауысу жағдайында жарысқа түсуге тура келеді. Көбінесе бұндай жағдай трансмеридианалдық ұшу кездерінде, уақыт айырмашылғы бірнеше сағат болғанда.

Уақыт белдеуі тез өзгергенде ағзада десинхроноз құбылысы байқалады, ол тәуліктік ырғақтарының бұзылуы ағзаның психофизиологиялық қызметінің бұзылуына әкеліп соғады. Осыған байланысты уақыттық үрдісіне бейімделу жүреді де және жаңа уақыттық динамикалық стереотип құралады.

• 
  Жеңіл атлетика
  
• 
  Жүзу
  
• 
  Спорт ойындары
  
• 
  Гимнастика
  

Жеңіл атлетикаға кіретіндері: жүру, жүгіру, секіру, лақтыру және көп сайыстар. Спорттық жүру мен жүгіру стереотипті айналмалы қозғалыстарға жатады, лақтыру мен секіру ациклдік (айналымды емес) , ал кросстар ситуациялық қозғалыстарға жатады.

Жеңіл атлеттің күнделікті кестесінде келесі жағдайларды ескерген жөн. Таңертеңгі жаттығуға көп уақцытты жүгіруге және жүгіру жаттығуларына.

Спортшының жазғы киіміне: майка, трусы, жеңіл жаттығу костюмі. Егерде күн көзі шақырайып тұрса, ақшыл түсті бас киім киген жөн. Желді және жаңбырлы күндері жаттығу костюмі желден және жаңбырдан қорғайтын болуы керек.

Аяқ киімі жыл маусымына, ауа райына, жаттығу түріне және топырақтың түріне байланысты ескеріледі. Егер де сабақ немесе жаттығу бөлменің ішінде болса, кеділер мен кроссовкалар пайдаланған жөн.

Жеңіл атлеттердің тамағы жалпы гигиеналық ережелерге сай құрылуы тиіс. Қысқа және орташа қашықтыққа жүгіретіндерге, секіретіндерге тамақ рационында келесі тәуліктік қалыптар қарастырылады (1 кг дене салмағына граммен): ақуыздар – 2,4 – 2,5, майлар – 1,7 – 1,8, көмірсулар – 9,5 – 10. Осыған байланысты тәуліктік тамақтың калориялылығы 1 кг салмаққа – 65-70 ккал. Бұл спортшылар үшін үш тамақ рационы ұсынылады:

• 
  дайындықтың негізгі кезеңінде – рацион 2 және 3;
  
• 
  жарыс алдындағы және жарыс кезіндегі дайындықта – 1, немесе 2, немесе 3;
  
• 
  қайта қалпына келу кезеңі – рацион 2 немесе 3.
  

Cекіретіндер мен қысқа және орта қашықтыққа жүгіретіндерге тәуліктік тамақ рационының калориялылығы мен химиялық құрамы (% ккал/ г)

Лақтыратындар мен көп сайысшыларға тәуліктік тамақ рационының калориялылығы мен химиялық құрамы (% ккал/ г)

Cпорттық жүріс пен ұзын қашықтыққа жүгіретіндерге тәуліктік тамақ рационының калориялылығы мен химиялық құрамы (% ккал/ г)

Күн кестесі

Шыңдалу

Жеке гигиена

Тамақтану кестесі

Жаттығу жүктемелерін қалыптастыру

Қайта қалпына келу мен жұмыс қабілеттілгін жоғарлату

Теңіз деңгейінде және 45⁰ кеңдікте ауаның температурасы 0⁰C кезінде ауаның қысымы қалыпты деп есептелінеді. Ол 760 мм.с.б. (1 атмосфера) немесе 1013 гПа немесе 1013 мб тең. 1 гектопаскаль 100 000 паскальға (Па) тең. Қысым көрсеткішін мм с. бағанасынан гектопаскальға аударғанда онда оны 4/3 көбейту қажет. Гектопаскальдан миллиметр сынап бағанасына аударғанда оны ¾ көбейту керек.

Атмосфералық қысым сынапты және металл барометрлермен өлшенеді.Ең көп тарағаны металл барометрлері – анероидтар, дәлдігі төмен болғанмен, шағын, тасып жүруге жеңіл.

Атмосфералық қысымды әрдайым тіркеу үшін өздігінен жазатын аспап – барограф қолданылады. Ол келесі негізгі бөліктерден тұрады: 1) қысымды қабылдағыш, анероидты қораб кешені кіреді; 2) жеткізу механизмі; 3) тіркеу бөлігі: ұштық тілімен және сағат механизмі бар барабан; 4) қақпағы шалқаймалы корпусы (тұрқы) болады.

Барабанға диаграммалық қағаз оратылған, қозғалмайтын өске кигізілген және ол сағат механизмінің арқасында айналып тұрады. Ондағы сағат механизмдеріне қарай барографтар тәуліктік (барабанның бір айналуы 26 сағат) немесе апталық (барабанның бір айналуы 176 сағатқа созылады).

Диаграммалық қағаз таспа көлденең параллель сызықпен сызылып, бір бөлшегі 1 мб немесе 1 гПа және тік доға тәрізді сызықпен сызылып, бір бөлшегінің арасы 15 минут барабанның бір айналымы тәуліктік үшін және 2- сағат апталық барографтар үшін. Жазу үзіліссіз жүреді. Атмосфералық қысымның өзгерістеріне байланысты анероидты қорабтың кешені жиынтықты деформацияға ұшырайды да, ұштық тілі сиямен бірге қозғалысқа келеді, ол өз кезегінде диаграммалық қағаз таспаға із түсіреді.

Су буларының ауада көбеюіне байланысты оның серпімділігі де өседі және белгілі бір шегіне жетеді. Ауаның әрбір температурасына су буымен қанығудың белгілі дәрежесі бар. Неғұрлым ауаның температурасы жоғары болған сайын, су буымен қанығу дәрежесі де көп болатыны орнатылған. Ол шектен шыққанда ылғал бөлу көбейіп шық, тұман, қырау ж.б. түрінде түседі.

Абсалютті ылғалдылық психрометрдің – тұрақты немесе аспирациялық аспаптарымен анықталады. Стационарлық (тұрақты) психрометр екі термометрден тұрады. Абсалютті ылғалдылық келесі формуламен анықталады: А = f – ά ( t – t₁) ^. B, бұндағы А – абсалютті ылғалдылық; f – ылғалды термометрдің температурасы, су буларының максимальді кернеулігі кезіндегі (бұл көрсеткіш кесте арқылы анықталады); ά – психрометриялық коэффициент, ашық атмосферада – 0,00074 тең, ал бөлмелер үшін – 0,0011; t – құрғақ термометрдің температурасы; t₁ – ылғалды термометрдің температурасы; В – атмосфералық қысым.

Мысал. Спорт залдағы құрғақ термометрдің температурасы +15,8⁰, ылғалды термометрдің температурасы - + 11,2⁰, атмосфералық қысым 767 мм с.б. Кесте бойынша ылғалды термометрдің температурасы кезіндегі f мәнін табамыз. Ол 9,98 мм с.б. құрайды. Табылған көрсеткіштер мәнін формулаға қоямыз: А = 9,98 – 0,0011 ^. ( 15,8 – 11,2) ^. 767 = 6,1 мм с.б.

Абсалютті ылғалдылықты біле тұра, формула бойынша салыстырмалы ылғалдылықты есептеп шығаруға болады: С = A:M ^. 100, бұндағы С – салыстырмалы ылғалдылық, А – абсалютті ылғалдылық, М – максимальді ылғалдылық (кесте бойынша анықталады).

Келтірілген мысалда М 15,8⁰C құрғақ термометрдің температурасын таблица бойынша анықтаймыз, ол 13,46 мм с.б. құрайды. Осыдан: С = 6,1 : 13,46 ^. 100 = 45,3 %.

Аспирациялық психрометр арқылы абсалютті ылғалдылықты табу үшін келесі формула бойынша есептеледі: А = f – 0,5( t – t₁) ^. B:755, бұндағы А – абсалютті ылғалдылық, f – ылғалды термометрдің су буларының максимальді кернеуі кезіндегі температурасы, 0,5 – тұрақты психрометриялық коэффициенті, t – құрғақ термометрдің температурасы, t₁ – ылғалды термометрдің температурасы, В – атмосфералық қысым, 755 – орташа атмосфералық қысым.

Жабық бассейіндегі құрғақ термометрдің температурасы +26,3⁰, ылғалды термометрдің температурасы +20,8, атмосфералық қысым 758 мм с.б. Кесте бойынша ылғалды термометрдің температурасы кезіндегі t мәнін табамыз. Ол 18,42 мм с.б. құрайды. Формулаға өз мәндерін қоямыз:

А = 18,42 – 0,5 ( 26,3 – 20,8) ^. 758 : 755 = 15,6 мм с.б.

Құрғақ термометрдің температурасы кезіндегі ауаның максимальды ылғалдылығын М анықтаймыз. Ол 25,66 мм.с.б. құрайды. Салыстырмалы ылғалдылықты формула бойынша есептейміз:

Өздігінен жазатын гигрограф кафедрада бар.

Су көздерін санитарлық тексеру бағдарламасына кіретіні: сол жерде қарап (санитарлық – топографиялық тексеру), сол аудандағы ел мен жануарлардың ауруларын анықтап, суды зертханалық тексеруге алу керек.

Әсіресе су көздерін ластау мүмкіншіліктеріне көңіл аудару қажет: өндіріс орындарынан аққан сулар, моншалар мен ауруханалардан, кір жуатын орындардан; әжетханалар мен жуынды төгетін жерлерден ж.б. Ол үшін тек сол жерді қарап қана қоймай, оның айналасындағы жерлерді тексерген жөн.

Ашық суларды тексергенде орнату: өзен қайдан басталады, қандай жерлермен ағады, қандай сағалары бар, ауылдар мен өндіріс орындары қалай және қайда орналасқан (төмен ия жоғары).

Суға шомылатын және түсетін жерлерді тексергенде, ондағы жағасы мен түбінің рельефі, оның топырағының сипатын берген жөн. Су түбінде шұңқырлар, тік жарлар, бұлақ көздері, тастар және басқа да қауіпті заттар болмаған жөн. Судың ағыны 0,5 – 1 м/сек аспауы керек.

Құдықтарды тексергенде көңіл аударатын жерлер: топырақ сипаты мен жергілікті рельефті жазып көрсету, және құдықтың құрылысы (бурмен, шахталық), құдықтан тұрғын, шаруашылық және мал қоралары, әжетханалар мен жуынды төгетін шұңқырлар, молалар қандай қашықтықта орналасқан; құдықтың өзінің орналасу жері, оның топырағы, жабатын және жауып тұратын төбесі; суды көтеру қондырғылары (насостың түрі, жалпыға бірдей шелек), құдықтың тереңдігі.

Халық пен жануарлардың, сол жерде кездесетін аурулары: жұқпалы ішек аурулары (қанды ірің аралас іш өту (дизентерия), іш сүзегі (брюшной тиф), паратиф (қылау, іш сүзек тектес жұқпалы ауру), сонымен бірге туляремия (тышқандардан жұғатын қатерлі ауру), лептоспироз (сары безгек), эпидемиялық гепатит (бауырдың қабынуы), зоб (жемсау, бұғақ, қалқанша бездің ұлғаюы) ж.б.

Қорытынды: Су көздерін тексеру тек санитарлық зертханалардың құзырында.

Тексеру сұрақтары: Судың қандай санитарлық гигиеналық маңызы бар? Ауыз суға қандай гигиеналық талаптар қойылады? Су көздерін санитарлық тексеру бағдарламасына нелер кіреді? Су көздерін тексеру қалай жүргізіледі.

№4. Зертханалық жұмыс.

Тақырып: Спорт залды санитарлық- гигиеналық жағынан зерттеу

Мақсаты: Спорттық залдардың санитарлық гигиеналық жағдайы туралы теориялық білімді бекіту және оларды бағалауда дағдылы меңгеру

Жұмысқа қажет құралдар:

Жұмыс барысы: Спорт залдарды тексеру олардың орналасуы мен ғимараттың сипатын меңгеруден басталады.

Бөлмелердің орналасуы шұғылданатындардың қозғалыстарын мынандай кезекте болғаны жөн: сырт киім шешетін гардеробы – ерлер мен әйелдер шешінетін (душтары мен дәретханалары) – спорт залы, киінген және шешінген спортшылардың қарама – қарсы ағымдарының болмауы тиіс. Көрермендерге арнайы орындар мен өтетін жерлер қарастырылған, буфеті, фойесі және басқа да бөлмелер спортшылардан бөлек шектелген.

Спорт залдарды тексергенде ішкі әрлендірілген жұмысқа көңіл аударған жөн, қабырғалар, төбесі, едені немен жабылған және олардың жағдайы қандай.

Жарыққа, желдету механизмдеріне, жылуға және микроклимат жағдайларына гигиеналық баға берген дұрыс.

Спорт залдағы саймандарды тексергенде мынаған көңіл аудару қажет: спорттық саймандар гигиеналық және белгілі техникалық талаптарға сайма, спортпен шұғылданатындардың жасына, жынысына сай келеме, жарақат алу себептері болып табылмай ма? Ең маңыздысы спорт сайманының бүтіндігі мен түгендігі. Гимнастикалық маттардың жағдайы және магнезийдің сақталуы тексеріледі. Сонымен бірге саймандар бөлмесі тексеріліп оның санитарлық жағдайы қаралады.

Қорытынды: Ең соңында барлық бөлмелерді қалай жинайды, немен жинайтынын анықтайды.

Тексеру сұрақтары: Спорт залына құрылысына және жоспарлануына қандай гигиеналық талаптар қойылады? Спорт залды жарықтандыруға қандай гигиеналық талаптар қойылады? Спорт залды желдетуге және жылу жүйесіне қандай гигиеналық талаптар қойылады? Спорт залдың микроклиматтық жағдайына қандай гигиеналық талаптар қойылады? Спорт залдың саймандары мен жабдықтарына қандай гигиеналық талаптар қойылады? Спорт залда санитарлық гигиеналық тексеруді қалай өткізу керек?

№5. Зертханалық жұмыс.

Тақырып: Спортшының жеке бас гигиенасы

Мақсаты: Жеке бас гигиенасының теориялық білімдерін бекіту және тәуліктік рацион кестесін сақтау

Жұмысқа қажет құралдар: Жеке бас гигиенасына қажет құрал – саймандар, жабдықтар.

Жұмыс барысы: Жеке бас гигиенасына кіретіндер: тәуліктік рацион кестесі; дене мен ауыз қуысын күту; жыныстық қарым – қатынас гигиенасын сақтау; зиянды әдеттерден бас тарту.

Жеке бас гигиенасын білу әрбір адамның міндеті, әсіресе ол оның үстіне спортшы болса өте маңызды, себебі оны қатал сақтау денсаулықты нығайтумен байланысты, жаттығу сабақтарының тиімділігін жоғарлату және де жоғары көрсеткіштерге жетудің кепілі. Жеке бас гигиенасын сақтау және орындау ол тек жеке адамның ісі ғана емес, ол әлеуметтік маңызы бар қағида, оны елемеу ұжымды ауруға әкеліп соқтыру мүмкін.

Тәуліктік қолайлы кесте жұмыс істеуге және ағзаның қайта қалпына келуге оңды жағдайлар туғызады. Оның негізінде еңбек пен демалысты кезектеп отыруға жағдай жасайды.

Қазіргі заманғы хронобиология мен хроногигиенаның жағдайы көрсеткендей, ағзаның бүкіл қызметі биологиялық ырғақпен жүреді. Ол сыртқы ортаның ырғағымен тығыз байланысты: күн мен түннің ауысуы, айдың фазаларымен, күннің белсенділігімен, ғарыштық радиациямен ж.б. Ағзаның көптеген (50 – ден жоғары) қызметінің өзгеруі тәуліктің уақытына байланысты. Әсіресе түнде зат алмасу үрдістерінің көрсеткіштері төмендейді, жүрек қан тамырлар және тыныс алу жүйелерінің, дененің қызуы. Биоырғақтың ұзақтығы тәулікке жақын болса, онда оны циркадты деп атайды.

Күні бойы адамның жұмыс қабілеттілігі де ырғақты өзгеріп отырады. Таңертеңгі сағаттарда жоғарлап, ол өзінің шыңына сағат 10-13 жетеді де, сағат 14 – ге қарай төмендейді. Бұждан кейін екінші жұмыс қабілеттілігінің толқындары басталады да, сағат 20 – дан кейін төмендей түседі.
Боксерлердің психофизиологиялық көрсеткіштерінің тәуліктік динамикасы

Ескерту. 100% оянғаннан кейін сағат 7.00 спортшылардан алынған деректер. ЖРЛК – латентті кезеңнің жай реакциясы; КРЛК – күрделі реакцияның латентті кезеңі; ҚРУ – қозғалу реакциясының уақыты; ЛК – латентті компонент; МК – моторлы компонент; ҚОУҚ – қозғалу объектісіне уақыт қателігі; МК - максимальді күш; КҚК – күштену қателігінің коэффициенті; ҚМЖ – қозғалудың максимальді жиілігі.

Спорт киімдері ағзаның қызметтеріне қолайлы жағдайды қамтамасыз етуі тиіс, әсіресе қарқынды дене жаттығуларымен және спортпен шұғылданғанда әртүрлі метеорологиялық жағдайларда. Киімдердің түр сипаты тек спорттық – техникалық талаптарға ғана емес сонымен бірге гигиенаның ережелеріне сай болуы керек.

Спорттық киімдерге гигиеналық талаптар. Спорттық киімдер дене жаттығуларымен және спортпен шұғылданғанда ағзаның қолайлы жылу тепе – теңдігін сақтап спорттық қызметтің тиімділігін қамтамасыз ету, жарақаттар мен механикалық зақымдар тигізбеуі қажет. Ол жеңіл, жайлы, қимылдырды шектемеу, бойға шақ және кеңдігі де сай болуы керек. Спорттық киімдер денеге тығыз орналасып, ешқандай артық жерлері болмаған жөн және де аэродинамикалық қасиеттері жағынан да тығыз қапталуы тиіс.

Сонымен бірге киімдердің жылу қорғаушылық қасиеттері мен оның гигиеналық қасиеттері, дайындалатын киімдер маталарының гигиеналық қасиеттері (ауа өткізгіштігі, бу өткізгіштігі, булануды, судың сиымдылығы, ылғал тартқыш, иілгіш, қыртысталғыштығы ж.б.

Киімнің жылу сақттағыш қасиеті матаның жылу өткізгіштік қасиетіне, талшық түрлеріне және олардың тоқылу түріне байланысты. Жуан және мамық маталарда талшықтарының арасында көптеген бос кеңістіктер бар, онда ауа кідіріп жылуды өткізбейді. Мысалы, фланель мен жүннен тоқылған бұйымдардың жылу сақтағыштығы 92 құрайды, шұғанікі – 89, тоқыма көрпе – 88%. Ең көп бос кеңістіктер бар аң терілері (мех). Лавсан, нитрон және поливинилхлор талшықтары жақсы жылу сақтағыш қасиеттері бар.

Ауа өткізгіштігі

Бу өткізгіштігі

Буланғыш

Ылғал өткізгіштігі

Қыртысталғыштығы

Спорттық аяқ киімдерге қойылатын гигиеналық талаптар