1 Пәннің мақсаты мен міндеттері және оқу процессінде алатын орны

«Ауыл шаруашылығында машиналарды пайдалану» сабағының мақсаты студенттерге негізгі теориалық білімді меңгерумен бірге практикалық дағдыны қалыптастыру жеке-жеке әр машинаны, агрегатты машина жүйелерін техника-экономикалық бағалай-білу, ауылшаруашылық өнімдерін, өсімдіктерді өңдеудегі механикаландырылған технологияны пайдалана білуге үйрету, ауыл шаруашылығының агрегаттарының техника-экономикалық бағалау, салыстыру арқылы қажетті варианттарын таңдай білуге үйрету.

Сабақ бейімделген арнайы зертханаларда, окуға қажетті жаңа шыққан ауылшаруашылық техникамен жабдықталған және қажетті техникалық кұралмен қамтамасыз етілген болуы керек.
1.2 Пәнді оқытудағы міндеттер

Сабақтың міндеті оқыту барысында ауыл шаруашылығында машин және тракторлар жүйесінің орнымен олардың атқаратын жүмысы, қүрылысы транспорттық энергетикалық қүралдармен, сүйретпе жүйелерін зерттей білуі негізгі механизмдердің жүмысын анықтай білуі.

білуі керек:

- трактор, машиндердің жалпы қүрлысын олардың жүмыс істеу принцпін және олардың агрегатарының, тораптарының, механизмдерінің жүмыс істеу принціптерінің ерекшелігін білу;

- ауылшаруашылық машиналардың жалпы құрылысын біле отырып олардың калыпты жағдайда жүмыс істеу қабілеті, оларды сыртқы орта жағдайына байланысты өзгерте білу;

- агрегаттарды жан-жақты есептей білу, өнімді жоғарғы дәрежеде техника- экономикалық тиімді өңдеуде индустриалды жұмыс қарқындылығын арттыруда, машиналар паркының құрамын агрегаттарды комплекстей білуі шарт;

- агрегатты іріктепала отырып бір операция немесе жалпы технологиялық карта қүруда пайдалану қажеттілігіне кететін шьтғынды есептей білу;

- енімнің өзіндік қүнын есептей отырып,оған кететін меншікті еңбектің шығынын ТҚМ және т.б. есептей білу; энергия- және қорды үнемдеу технологиясын негіздей білу.
1.3 Пәнді окып білу үшін керекті үсыныстар

Пәнді оқу мына терминдармен, білім негіздерімен бір катар жалпы және арнайы курстарға негізделген: «Математика», «Физика», «Химия», «Биология және Экология», «Информатика», «Экономиялық теория негіздері».

050801 «Агрономия» мамандығы бойынша оқитын студенттерге арналған

Күндізгі оқу түрі орта білімінің негізінде
№	Тақырыптардың аты	Сағаттар саны
		Дәріс	Машық	зертх	СӨЖ
1	Кіріспе	0,5	-	-	-
1-ші бөлім Тракторлар және автомобильдер
2	Тракторлар және автомобильдердің жалпы құрылысы	4	-	4	4
3	Тракторлардың техникалық-экономикалық көрсеткіштері	2	-	2	3
4	Ауылшаруашылық өндірісіндегі көліктік құралдары	2	-	2	3
5	Пайдалану материалдар және агротехқызметін ұйымдастыру	2	-	2	3
2-ші бөлім Ауыл шаруашылығы машиналар
6	Ауылшаруашылық өндірісіндегі жан-жақты /комплексті/ механикаландыруға қажетті машиналар жүйесі. Топырақ-өндеуші машиналар	2	-	2	3
7	Тынайтқыштарды еңгізуге арналған машиналар. Себуші және өскенді салушы машиналар	2	-	2	2
8	Жел эрозиясына ұшыраған топырақты өндеуге жан-жақты машиналар (культиватор-плоскорездер, штангілік культиваторлар, егуші-культиваторлар)	2	-	2	2
9	Егістікті баптап күтетін машиналар. Жем-шөп дайындайтын машиналар. Егін жинайтын машиналар	2	-	2	4
10	Астық жиналған соң, астықты өндегіш машиндер. Дәнді /астықты/ кукурузды, картофелді және көкіністі жинайтын әрі өндейтін машиналар	3,5	-	2	3
3-ші бөлім Ауыл шаруашылығында машина пайдалану
11	Ауыл шаруашылығында техника пайдалануды ұйымдастыру түрлері	2	-	2	3
12	Машина-трактор агрегаты (МТА)	2	-	2	2
13	Егіншілік өндірісінің механикаландырылған жұмысын ұйымдық – технологиялық дайындау	2	-	2	2
14	Агрегаттың жұмыс өнімділігі	1	-	1	2
15	Агрегаттың жұмысын орындаудығы пайдалану шығындары	1	-	2	2
	Пән бойынша семестрде барлығы	30	-	30	36

1-ші тақырып. Кіріспе

Өкімет қаулысы бойынша ауыл шаруашылығын жан-жақты механизациалау өмір кажеттілінең екенін анықталды.Ауылшаруашылығында ғылми-техникалық прогресстің дамуы өмір қажеттілігі - агроөндірістің негізгі экономикалық көрсеткіші. Машиналардың ауыл шаруашылығында комплексті жинақ түрінде пайдалану өнім сапасының артуына және үнемді жұмсалуға негізгіделген. Машиналарды жинақ күйінде пайдалану экономикалық тиімді өнімнің өсуіне жол береді.

Ауыл шаруашылығын механизацияландырудың дамуының негізгі бағыттары. Ауыл шаруашылығындағы прогрессивті технология арқылы өнім өндіру. Топрак өндеудегі механика-ауылшаруашылығындағы техниканы пайдалануды ғылыми жолға қою.

Тракторларды энергетикалық көрсеткішіне және арналуына бөліп жүйелеу. Трактор типажы, оның күрлымы, құрылу принципы, типаждың экономикалық тимділігі.

Автомобильдерді арналуына, нақтылы жүк көтергіштігі, шанак типіне және еткіштігіне байланысты топтастыру.

Іштен жану қозғағыштарын топтастыру. Іштен жану козғағыштарының жалпы қүрлысы, олардьщ жүмыс істеу принципі. Қозғағыштардың технико-экономикалық көрсеткіштері. Қозғағыштың тиімділік күші, иінді біліктің айналуы оның жиілігінің көрсеткіші. Қозғағыштың айналуы кезінде кететін меншікті, сағаттық шығын мөлшері. Карбюраторлы және дизельді қозғағыштарды салстыра білу.

Автомобиль және тракторлар трансмиссиясына /күштік берілісіне/ қойлатын негізгі талапты салыстыра білу. Автомобильдерде және тракторларда негізгі күштік беріліс агрегаттарының: тіркес муфтаның, беріліс корабының, бас және соңғы берілістің орналасуы мен олардың жүмыс істеу принципі. Трансмиссияның жетілдірілүі тракторлар мен автомобилдердің экономикалық және агротехникалық көрсеткіштеріне тиетін әсері.

Автомобиль мен тракторлардың жүріс бөлігінің типтері және тағайындамасы. Жүріс бөлігімен жоғарғы тірек бөлігі өз-ара байланысы. Тіркестің толық және толықсыз шарты.

Рульдік басқару, бұрылыс механизмдер мен тежеү жүесі. Ауылшаруашылық өнімдерін өңдеуде олардың әсері, жұмыс сапасына әсері. Тракторлы және көліктік агрегаттарының жүмыс істеу қауіпсіздігі.

Тракторлрды ауылшаруашылық машиналары және ауылшаруашылык күралдары мен агрегаттануы. Тіркеу түрлері (тіркеме күралы, аспалы

гидравликалық жүйе), кұаттын берілуі және ауылшаруашылық машиналардың тракторға қарағанда орналасуы.
3-ші тақырып. Тракторлардын техникалық-экономикалык көрсеткіштері

Ауылшаруашылық машиналармен агрегатталған тракторға жұмыс істеу кезінде сыртқы күштерінің әсері. Тарту күштілігі, жүмыстык жылдамдығы, тартушы күат, меншіктік және сағатгық отын шығыны. Тартушы және күаттық баланстары, тартушы және жалпы ПӘК-і.

Трактррлардың тарту сипатамалары. Машина-тракторлық агрегатының қүрамын, ескеріліген өнім өндірудін және отын шығынын есептеуге тарту сипаттамасын қолдануы.
4-ші тақырып. Ауылшаруашық өндірісіндегі көліктік қүралдар

Ауылшаруашылық тасмалдаудың маңызы және түрлері. Келіктік процесс. Жүктер түрлері. Жолдар түрлері. Тракторлы көліктік күралдар. Тракторларды келік ретінде агрегаттау және пайдалану ерекшеліктері. Автомобильдік көлік. Автомобильдер тіркемелері. Арнайы көліктік қүралдар.

Жанар-жағармай материалдар (бензин, дизель жанармайы, майлар, консистентті майлар) олардың таңба-маркасы және әр түрлі тракторлар мен автомобильдерге қолдануы.

Суыту жүйесіне, тежегіштік және гидравликалық жүйелеріне қажетті техникалық сүйықтар.

Тракторлар мен автомобильдерді техникалық күту жүйесі туралы жалпы мәліметтер. Агротехқызметін үйымдастыру.

Тракторлар мен автомобильдерді жөндеу жүмыстарын үйымдастырудың экономикалық негіздері. Қосалқы бөлшеістер, оларды пайдалану, қамтамасыздандыру жүйесі.
2-ші бөлім. Ауылшаруашылық машиналар

6-ші такырып. Ауылшаруашылық өндірісіндегі жан-жақты /комплексті/ механикаландыруға қажетгі машиналар жүйесі. Топрақөңдеүші машиналар.

Ауылшаруашылығын карқынды дамытуда оны механикаландыру маңызды орын алады. Ауылшаруашылығын жан-жакты механикаландырудың маңызы және жағдайлары. Машиналар жүйесі және оны қүрастыру принциптері. Машиналардың топтастырылуы мен арналуы. Ауылшаруашылық процесстерге және машиналарға койылатын негізгі агротехникалық талаптар, олардын орындалу шарттары.

Негізгі топрак өңдеуші машиналарға койлатын агротехникалық талаптар. Топрақ өңдеудегі міндетті ережелер мен топрақ өңдеудің түрлері. Жалпы пайдалану соқалардың қүрылысы, олардың реттелуі. Соқалардың топтастырылуы.

Тыңайтқыштар түрлері және олардың физикалык-механикалық қасиеттері. Тыңайтқыштарды еңгізу тәсілдері мен технологиясы. Тыңайтқыштарды еңгізуге қолданылатын машиналар жүйесі, олардың техникалық-экономикалық . және эргономикалық сипаттамасы. Тыңайтқыштарды еңгізуші машиналардың экономикалык және агротехникалық жүмыс істеу көрсеткіштеріне әсер ететін факторлар. Сапалык бакылау.

Егуге және өскінді отырғызуға қойлатын агротехникалық талаптар. Өскінді отырғызу, себу түрлері. Түқым себүші машиналар жүйесі. Сепкіштердің экономикалық және агротехникапық жүмыс істеу көрсеткіштеріне әсер ететін факторлар.

Өскін салатын машиналардың техникалық-экономикалық сипаттамасы, жүмыс істеу процессі. Өскін салатын машиналардың экономикалык және агротехникалық жүмыс істеу көрсеткіштеріне әсер ететін факторлар.

Жүмыс істеу процессі, техникалық-экономикалық көрсеткіштер.

Егістіктің қатар аралық өңцеудің міндетері Өсімдіктерді қатараралық өңдеуде машиндерге қойлатын агротехникалық талаптар. Егістікті баптайтын машиндер жүйесі. Шөп дайындаудағы /комплексы/ жан-жақты машиналар.

Агротехникалық талаптар. Астық түқымдыларды жинаудағы әдістер. Өзі жүретін егін жинағыш комбайнның жалпы күрлысы, онда болатын технологиялық процесстер. Астық жинағыш машиндердің техникалык-экономикалық керскткіштері.
10-ші тақырып. Астық жиналған соң, астықты өңдегіш машиндер. Дәнді /астықты/ кукурузды, картофелді және көкөністі жинайтын әрі өңдейтін машиндер

Мақсат астық жиналған соң, дәнді өңдеу және оны сапасымен саралау, көлеміне карай, үлкен-кішілігіне қарай бөлу. Жиналған астықты кептіру, арту белгіленген жерге апару. Кукурузаны өңдеуде қаркынды технологяны жүргізудегі машиналар жүйесі. Кукурузаны жинау тәсілдері. Агротехникалык талаптар. Машиналар жүйесі. Техникалык-экономикалык көрсеткіштер.

Жүгері дақылын өндірудің технологиясы машиналар кешеңі. Жүгеріні жиын-терім нысаны ретіндегі сипаттамасы. Жугеріні жинау тәсілдері. Агротехникалық талаптар. Жүгеріні жинау комбайындары: қызметі, жүмыстың үрдісі және пайдалану түрлері. Жүмыстык бөлшектері: кызметі, түрлері, Кұрылысы, жүмыс режимдері және реттеулері.

Жүгеріні жинау машиналарын жетілдіру бағыттары.

11-ші такырып. Ауыл шаруашылығында техника пайдалануды үймдастыру түрлері

Ауыл шаруашылық өндірісін кешенді механикаландыру мақсатында машиналар жүйесіне қойылытын негізгі талаптар. Егіншіліктегі машина жүйесі. Энергия көзі қүралдары. Оларды пайдалану касиеттері, техника пайдалану түрлері. Жаңа шаруашылық жағдайларында парк үүрылымы және оның жүмысын басқару жүйесі. Машина технологиялық станса (МТС) - ауыл шаруашылық өндірісі мекемксіне өндірістік кызмет орталығы.
12-ші тақырып. Машина-трактор агрегаты (МТА)

МТА туралы түсінік. Агрегаттарды жіктеу. Егіншілікте, қққөқөніс, бау-бақша және жүзімдік екпежерлерінде (плантация) жүмыс орындау мақсатында МТА-ға қойылытын талаптар. МТА қүрау барысында трактор және жүмыстық машинаны тағайындау. Агрегат қүралын және жүмыстық режимін анықтау. Агрегатқа қойылатын талаптарға сәйкестігін тексеру.

Агрегатты жүмысқа дайндау реті. Жүмыс сапасына агротехникалык норманы анықтау. Жүмыстық бөлшектерді және жүрістік доңғалақтарды орналастыру, машинанның түқым себу нормасын реттеу. агрегатты нақты үүрау. Агрегатты технологиялық реттеу. агрегатты қосымша қүрылғылармен жабдықтау. Із салғы және із сілтегіш күлашын есептеу. Танап басында агрегаттык реттеулерін нақтылау.

Агрегаттың негізгі, аусымдық және пайдалану сағатындағы жүмыс өніділігі. Жиын-терім, тасымалдау және тиеу-түсіру агрегаттарын есептеу ерекшеліктері. Ауысым уақыты бөліктерінің тепе-теңдігі. Ауысым уақытын пайдалану коэффициенттері, оны арттыру жолдары. Агрегатгың жүмыстық өнімділігі нормасын тағайындау. Агрегаттың жүмыс өнімділігін арттыру жолдары.

Зертханалық жүмыстардың негізгі мақсаты дәрістерде алынған теориялық білімдерді тереңдету және баянды ету; жеке теориялық жағдайларды тәжрибе жолымен тексеру; автомобильмен тракторлардың түйінмен агрегаттарының күрылысымен танысу.

Зертханалық жүмыс алдында студенттер қауіпсіздік техникасы бойынша инструктаж өтеді және зертханалық жүмыстар журналында қол кояды. Инструктаж өтпеген және журңалға қол қоймаған студенттер зертханалық жүмыс жүргізуге жіберілмейді. Әр зертханалық жүмыстың алдында студенттер қосымша иНструктаж өтеді.

Келесі зертханалық жүмыстарды өткізуі ескеріледі:

Тракторлар мен автомобильдердің типажы.

Тракторлар мен автомобильдердің жалпы қүрьшысы.

3. Салқындату жүйесі. Майлау жүйесі. Бензин қозғауыштарының
қоректендіру жүйесі. Дизельдердің қоректендіру жүйесі. Газ
қозғауыштарының қоректендіру жүйелері. Іштен жанатын
қозғауыштарды оталдыру.

4. Тракторлар мен автомобильдердің күштік берілістері және жүріс

5. Тракторлар мен автомобильдердің басқару органдары. Ауыл

Соқалар, топырақ еңдеуге арналған машиналар.

Егіншіліктегі топырақ қорғау жүйесі машиналар кешені.

Түқым себу және көшет отырғызу машиналары.

Тыңайтқыш шапқыш машиналар.
Мал азығын дайындау машиналары.

Дәндік жүгеріні өндіру және терім машиналары.

Дәнді жиын-терімнен кейін өндеу машиналары мен қүралдар.

Картоп пен қант қызылшасын өндіру және терім машиналары.

14. Жеміс-жидек дақылдарды өндіру және терім үжмыстарында
пайдаланылатын машиналар.

15. Мелиорациялау машиналары.

«Ауыл шаруашылығында машина пайдалану негіздері» пәнінен өздік жүмыстар орындалуы мақсаты оның барысында студенттер машықтану сабақтарында кейбір қарастырылмай калған тақырыптарды оқып үйренүі болып табылады. Негізгі мақсаты осы курстың жеке тақырыптарын терең оқу және машықтану сабақтарына, емтиханға өзара дайындалуы.

1. 
   Иофинов С.А., Лышко Г.П. Эксплуатация машинно-тракторного парка. М.: Колос, 1984.
   
2. 
   Гуревич A.M. Тракторы и автомобили. М.; Колос, 1985 г.
   
3. 
   Ефимов М.А., Нуржауов А.Н., Санатбаев С.К., Токтаганов Т.Т., Тяговый расчет трактора с механической трансмиссией: Методическое указание...- Алма-Ата: 1980.
   

5. Аниферов Ф.Е. и др. Справочник по настройке и регулировке сельскохозяйственных машин. М.:Колос,1980.

6. 
   Шамаев Г.П. и др. Справочник по машинам для борьбы с вредителями сельскохозяйственных культур. М.: Колос, 1980.
   

Мамандықтың оқу жұмыс жоспарынан көшірме

Нұсқа Ф СО ПГУ 7.18.1/10

050801 «Агрономия» мамандығы бойынша оқитын студенттерге арналған

050801 мамандықтарының студенттеріне «Ауыл шаруашылығында машина пайдалану» пәні бойынша арналған жұмыс бағдарламасының келісілу парағы