16
Республикалық бюджеттен мектепке бюджеттік ресурстар тек даму бағдарламасын жүзеге
асырған жағдайда ғана бөлінеді. «Мемлекеттік білім беру ұйымдарын қаржыландыру білім
беру деңгейлері бойынша мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарымен
белгіленген талаптар және Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалатын
нормалар негізінде бюджеттік қаражаттар есебінен жүзеге асырылады». («Білім туралы»
ҚР заңы, 9-тарау, 62-бап).
Республикалық деңгей қаржыны бөлудің үш бағытын қамтиды:
Республикалық маңызы бар білім
беру мекемелерін қаржыландыру;
Республикалық білім беру бағдарламаларын жүзеге асыру;
Мақсатты трансферттер аясында аймақтарға берілетін білім субвенциялары.
Республикалық бюджет білім жүйесін дамытуға, сонымен қоса әдіснамалармен қамтамасыз
етуге, оқулықтарға, оқытудың жаңа құралдарын жасауға және басқа шараларға
жұмсалынады. 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекетік білім беруді дамыту
бағдарламасын жүзеге асыру жөніндегі шаралардың жоспарына сәйкес көп деңгейлі
қаржыландыруды енгізу қарастырылып отыр. Егер осыдан 3 жыл бұрын республикалық
бюджетте білім беруде 9-10 трансферт атауы болса, 2013 жылы республикалық бюджеттен
13 бағыт бойынша білім беруді дамыту үшін қаржы бөлінбек деп жоспарланып отыр.
Бюджет шығыстары мемлекеттік басқарма органдарымен атқарылатын функцияларға
байланысты функционалды топтарға жіктеледі
4
. Барлық деңгейлердегі бюджетте білім
беруге жұмсалатын шығындар «04 Білім беру» функционалдық топқа жатады.
Бағдарламалардың әкімшілері ретінде түрлі министрліктер мен ведомостволар қатысады:
түрлі деңгейдегі әкім аппараттары, ҚР білім және ғылым министрлігі, Облыстық қаржы
басқармасы, Облыстық білім басқармасы, аудандық білім бөлімі (облыстық маңызы бар
қалалар), ҚР Қорғаныс министрлігі және т.б. Республикалық бюджеттен «Білім беру»
функционалдық тобына жұмсалатын шығындар әзірше 7,8% құрайды.
5
Ағымдағы және күрделі шығыстардан тұратын барлық деңгейдегі бюджеттің шығыстарын
«Бюджет шығыстарының экономикалық сыныптамасына» сәйкес экономикалық мазмұнына
қарай топтастырады
6
(
Нұсқаулықтың 6-қосымшасын қараңыз). Осының негізінде
бюджеттік мекемелердің сметалары құрылады.
Өзгешеліктердің толық сипаты «Қазақстан Республикасы бюджет шығыстарының
экономикалық
шығыстарының
өзгешелік
құрылымы»
құжатында
келтірілген
7
(
Нұсқаулықтың 7-қосымшасын қараңыз).
Бюджеттік өтінімдерді жасау
Бюджеттік өтінімнің негізгі мақсаты - республикалық және жергілікті бюджет жобаларын
әзірлеу кезінде шығыстардың көлемін негіздеу. Мемлекеттік бюджеттен келетін кірістер
4
Қазақстан Республикасының «Бірыңғай бюджеттік сыныптамасының кейбір мәселелері» Қазақстан
Республикасы Қаржы министрінің 2013 жылғы 13 наурыздағы № 71 бұйрығымен бекітілген бюджет
шығыстарының функциналдық сыныптамасы
5
«2013 - 2015 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» ҚР 2012 жылы 23 қарашадағы № 54-V
заңы
6
Қазақстан Республикасының «Бірыңғай бюджеттік сыныптамасының кейбір мәселелері» Қазақстан
Республикасы Қаржы министрінің 2013 жылғы 13 наурыздағы № 71 бұйрығы
7
ҚР Қаржы министрінің 2013 жылы 13 наурызда №71 бұйрығымен бекітілген
17
бекітілген бюджетке сай бөлінеді. Әдетте бұл соммалар білім беру ұйымдарының талабын
толық жаппайды. Кейбір жағдайларда бюджеттік өтінімдерді білім беру ұйымдарының
өздері жасайды, басқа жағдайда орталықтандырылған түрде білім беру бөлімі жасайды.
Кез-келген жағдайда әрбір мектептің бюджеттік өтінімді өзі жасағаны маңызды, өйткені
сол кезде ғана білім беру бөлімі қаржының қайда жетпей қалғандығын бағалай алады.
Бағдарлама әкімшілеріне, негізінде білім беру бөлімдеріне арналған, «Бюджеттік
өтінімдерді жасау және ұсыну ережелеріне» сәйкес Бюджеттік өтінімді жасау жөнінде
материал төменде ұсынылып отыр
8
. Өз шығыстарын есептеу үшін берілген Ережелерді
басшылыққа алған жөн.
Бюджеттік кодекстің 67-бабына сәйкес бюджеттік өтінімге келесілер кіреді:
1) стратегиялық жоспар жобасына енгізілген әрбір бюджеттік бағдарлама бойынша
шығыстар түрлері бойынша есептер;
2) бір біріне байланысты гранттар сомасын жұмсалу бағыттары бойынша мiндеттi түрде
бөле отырып, ағымдағы қаржы жылының 1 қаңтарындағы жағдайы бойынша алынған және
пайдаланылған байланысты
гранттар туралы ақпарат;
3) ағымдағы қаржы жылының 1 қаңтарындағы жағдай бойынша алынған және
пайдаланылған байланысты емес гранттар туралы ақпарат;
4) мемлекеттік жоспарлау жөнiндегi орталық уәкiлеттi орган белгiлеген нысан бойынша
өз билік етулерінде қалатын, мемлекеттiк мекемелердiң тауарларды (жұмыстарды,
көрсетілетін қызметтерді) өткізуден түсетін ақша түсiмдерi
мен шығыстарының болжау;
5) түсіндірме жазба;
6) орталық мемлекеттік органдардың мемлекеттік жоспарлау жөніндегі уәкілетті орган
сұрататын басқа да қажетті ақпарат (мысалы, мекеменің штатты кестесі).
Бюджеттік өтінім шығыс көлемдерін негіздеуге арналған құжаттардың жиынтығы.
Бюджеттік өтінімнің түсіндірме жазбасы жоспарлау кезеңге қаражат жұмсаудың негізгі
бағыттарын, базалық шығыстарды ұлғайту негізділігін; нәтижелердің қол жеткізілген
көрсеткіштерінің талдамасын қамтиды.
Бюджеттік өтінім:
стратегиялық жоспарлардың жобасының,
бюджеттік бағдарламалар
жобаларының, бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің,
Қазақстан Республикасы
бiрыңғай бюджет сыныптамасының;
өткен қаржы жылындағы бюджеттiк өтiнiмiнiң,
есептi қаржы жылы стратегиялық жоспардың iске асырылуы туралы есептiң,
заттай нормалардың және
мемлекеттiк қызметтiң стандарттардың негiзiнде жасалады.
Бюджеттік бағдарламаға келісімнің әртүрлі жобалары, жобаның техникалық-экономикалық
негіздемесі, тиiстi сараптамасының қорытындысымен инвестициялық ұсыныстар қоса
беріледі.
Мемлекеттік функцияларды, өкілеттіктерді жүзеге асыруға және олардан туындайтын
мемлекеттік қызметтерді көрсетуге бағытталған бюджеттік бағдарламалар бойынша
шығыстар есептері мемлекеттік қызметтердің бекітілген заттай нормалары мен
стандарттарының негізінде жасалады.
Еңбек ақыларына арналған шығыстар. Шығыстарды жобалау кезінде келесі факторларға баса
8
ҚР Экономика және бюджетті жоспарлау министрінің 2013 жылы 13 наурыздағы №73 бұйрығына 1-қосымша
