Мектебінде

10
                                                                              Бақытхан  ЖАҚЫПОВА,
Алматы  қаласындағы
№46 гимназияның  
қазақ тілі пәнінің мұғалімі.
       
ӨЗГЕ  ТІЛДІ  ОҚУШЫЛАРҒА  
МЕМЛЕКЕТТІК  ТІЛДІ  
МЕңГЕРТУДІң   ЖОЛДАРЫ
Бастауыш  сынып  оқушыларына  тілді  үйрету  мұғалімнің  
оқыту    әдіс-тәсілдерін    тиімді    таңдай    білуіне    тікелей  
байланысты.   Білім  негізі  бастауыш  сыныпта  қаланатын  
болғандықтан,   оларға  жас  ерекшеліктеріне  лайықты  жүк  
артып,  мемлекеттік  тілді   меңгертуде  әр  түрлі  жұмыстар  
істелуі  керек.
Қазақ      тілінің    дыбыстық    құрамы    мен    айтылу  
ерекшелігін    оқытудың  әдістемесін    жете    біле    отырып,  
оқушыларды        қазақша    сөздерді    дұрыс    айтуға    үйрету  
керек. Алдымен  жеке  сөздерді  үйрете  отырып,  мұғалім  
бірте-бірте  балаларға  ол  сөздерді  сөйлем  ішінде  дұрыс  
қолдануға, яғни,  сөйлемді  дұрыс  құрай  білуге  үйретеді. 
Осылайша  бала  бірте-бірте  сөздік  қорын  молайта  отырып,  
ойын  қазақша  айта  білуге  талпынады.
Тіл    үйретудің    қай    сатысында    болмасын    тіл    білімі  
салаларын  жеке-дара  үйрету  мүмкін  емес. Өйткені  тіл  
білімі   бір-бірімен  тығыз  байланысты    бірнеше  саладан  
тұратыны    белгілі.  Сондықтан      фонетиканы    меңгерту  
арқылы    сөздерді    дұрыс  айтқызуды    меңгертсек,  лексика  
арқылы  сөздік  қорын  молайтамыз, ал грамматика арқылы  
сөздерді  бір-бірімен  дұрыс  байланыстыра  білуге  үйретеміз. 
Оқу    орыс  тілінде    жүретін  мектептерде  мемлекеттік  
тілді  үйрету  үшін оқушыларға  әр  сыныпта тілдің  белгілі  

11
бір    шамадағы  сөздік  қорын  меңгерту,  сол  сөздерді  дұрыс 
айтып, сауатты жазуға дағдыландыру  жұмыстарын  тиімді  
ұйымдастыру    керек.  Мұғалім    алдында    отырған    әр 
оқушының ерекшеліктерін  жете  зерттей отырып, оқушының 
өзіндік  танымдық  іс-әрекетін  қалыптастыруға  бағытталған  
білім  беруде  жеке  оқытудың дамуын  көздейді. Ол  баланың  
жеке    білім  алуымен,  біліктілігі  мен    дағдыларының  
қалыптасуымен    байланысты    болып    келеді.Сондықтан  
әр  оқушының    қабілеті  мен  шығармашылық    мүмкіндігін  
анықтай  отырып, әрі  қарай  дамыту  мұғалім  шеберлігіне  
байланысты  болып келеді.
Л.Н.Толстой: «Балаға  үйренген  сөзін  қолдана  білуіне  
жағдай    туғыза  білу  керек.Үйренген  сөзін  өзінің  ауызекі  
сөйлеу    тілінде    қолдана    білсе,  ол  оның    жеке  меншігіне  
айналады»,– деген  болатын.
Қазіргі    таңда    біздің    мемлекетіміз  заман    талабына  
лайықты    біліммен    қаруланған,  мемлекеттік    тілде    еркін  
сөйлей  алатын,өз  ойы  мен пікірін  қазақша  еркін  жеткізе  
алатын,Отанымыздың  тарихын,  салт-дәстүрін,  мәдениеті 
мен  әдебиетін  терең    білетін    білімді    тұлғаны,  еліміздің  
саналы  азаматтарын   даярлауды   мұғалімдерден    күтеді. 
Елбасымыз  Н.Ә.Назарбаев:  «Ұлттық    бәсекелестік  
білімділік  деңгейімен  анықталады.
Қазіргі  заманда  жастарға  ақпараттық  технологиямен  
байланысты әлемдік  стандартқа  сай мүдделі  жаңа  білім  
беру  өте  қажет,– дей  отырып,– Жаңа  формация  мұғалімі  
жоғары    білімді    шығармашыл    тұлғаны    қалыптастырып 
дамыту    үшін    жауапты»  деп,    мұғалімдерге      зор    міндет  
жүктейді.
Шәкіртті ізденуге, білімді  меңгере білуге, қызыға білуге 
баулу  –  әрбір    мұғалімнің    азаматтық    парызы.  Ендеше,  
сабақты  қалай пайдалы, қызықты  өткізуге болады? Заманға  
лайықты білімді, тәрбиелі жас буынды  қалай  қалыптастыру  

12
керек? 
Мұндай  сұрақтың  жауабы  тағы  да  мұғалімнің  жан-
жақты  ізденісіне  алып келеді.
Яғни,  әр  мұғалім  өз  шеберлігін  қалыптастыруы керек. 
Ол  дегеніміз  – енді  «ескі  сүрлеумен», тек ұзақ жылдар  
бойы  қалыптасқан  дәстүрлі  сабақ  беру  жолымен  жүре  
беруге  болмайтындығы. Қазіргі  таңда  қоғам  мен ғылым  
ғарыштап  алға    дамыған    кезеңде    білім    беру    саласында  
да  инновацияны    белсенді    қолдану,  педагогтың    жаңа  
инновациялық  әдіс-тәсілдерді өз  сабағында  кеңінен  қолдана  
отырып,    сабақты    жаңаша    жүргізе    білуге    қол    жеткізуі 
–  заман    талабы.  Инновация    дегеніміз  –  жаңалық    енгізу, 
жаңалық  әкелу.  Оқытудың  инновациялық  әдістері – оқу  
материалын игерту  үрдісінде белгілі  бір  практикалық  жаңа 
іс-әрекетте  «мұғалім-оқушы»  өзара  әрекетінің  тәсілдерін  
сіңірген   оқыту  әдістері.
Бүгінгі    таңда    оқыту    технологияларының    тиімді    
әдіс-тәсілдерін    зерттеуші    шетелдік    ғалымдармен    қоса  
отандық  ғалымдарымыздың  да  бұл  салаға  қомақты  үлес  
қосып    отырғандығын    айтуға    болады.  Олардың    оқыту  
технологиясы    туралы    еңбектері    елімізде    білім  беру  
саласында  қолданысқа  еніп, жақсы  нәтижелер  беруде.
Атап  айтар  болсақ:
1. 
М.М.Жанпейісованың 
«Модульдік 
 
оқыту  
технологиясы»;
2.  Ж.Қараевтің  «Оқытудың      педагогикалық  
технологиясы»;
3. Ж.Кобдикованың «Үш өлшемді  әдістемелік  жүйесі», 
т.б.
Тіл  үйретуде  әр  түрлі  технологияларды  қолдана  отырып,  
әр  мұғалім    өзінше  жұмыс  істейді. Бастауыш  сыныпта   
өзге  тілді  оқушыларға  тіл үйретуде    М.Жанпейісованың  
«Модульдік    оқыту    технологиясы»    кеңінен    қолданылып  

13
келеді.    Бастауыш    сыныпта    балалардың    сөздік    қорын  
молайту,  грамматиканы    меңгерте    отырып,  сөйлемді  
жүйелі  құру  мен   ауызекі  сөйлеу  тілін  дамытуда   бұл  
технологияның   тиімділігін  айтпай  өтуге  болмайды.
Әдетте,    әр    жаңа    сабақта    жаңа    сөздерді    таныстыра  
отырып,  оны  қолданысқа  енгізу  жолында  түрлі  жұмыстар  
жүргізледі. Алдымен  әр  оқушының  жаңа  сөздерді  дұрыс  
айтып  үйренуіне  көңіл  бөлінсе,  содан  соң жаңа  сөздер  
арқылы  сөз  тіркесі , сөйлем  құрау  қолға  алынады.   Оқулықта  
берілген  сөздер  арқылы  сөздік  қорды  молайту  жеткіліксіз.  
Сондықтан  осы  сөздердің  синонимін,  антонимін, омонимін, 
т.б.  қоса  үйрету  міндеті  алға  қойылады.  Мысалы, «Алма  
бағы»  деген   тақырыптағы  жаңа  сөздер  мыналар: 
1. бақ – сад;                          5. салма – не ложи;
2. суару – поливать;             6. салды – положил;
3. жәшік – ящик;                  7. күту – ухаживать.
4. сал – положи;
Мынандай  мәтін  берілген:
Мектептің    үлкен  бағы  бар. Онда әр түрлі   жеміс    
ағаштары  өседі.
Жазда  ағаштарды  күттік, суардық. Күзде   алма  пісті.
Біз  алманы  жинадық, жәшіктерге салдық.  Алма – тәтті  
жеміс.
Жаңа    сөздермен    таныстырып,  ол    сөздерді    алдымен  
мұғалім    оқиды,  оқушылар  қайталайды.  Жеке-жеке  
бірнеше  оқушы  оқып, аудармасын  айтады, сөз  тіркесін, 
сөйлем    құрастырады.  Интерактивті    тақтадан      бақтың   
және    жемістердің      суреті    көрсетіле    отырып,  ауызша  
жұмыстар    жүргізіледі.  Алдыңғы    сыныптарда    осыған  
байланысты  өтілген  тақырып  бойынша   қандай  жемістер 
мен    көкөністерді    білетініміз    еске    түсіріледі.    Алманың  
өзін    немесе    муляжын    көрсете    отырып,    оның    дәмі, 
көлемі   қандай  болатыны    сұралады. Осыдан  соң  мәтінді