28
4 Бөлім. Физикалық (қозғалыстық) сипаттар дамуының физиологиялық
механизмдері. Күш. Шапшаңдық. Ептілік. Икемділік.
1 Тақырып. Күштің физиологиялық негіздері.
Физикалық сипаттар дамуының жалпы механизмдері. Бұлшық ет күшінің
физиологиялық сипаттамасы. Күштің пайда болу формалары (максималды, максималды-
еркін күш, күштік дефицит, статикалық, динамикалық, жарылғыш күш). Күш дамуының
физиологиялық механизмдері. Бұлшықет ішілік факторлар, нервтік регуляция,
психофизиологиялық механизмдер. Күш пайда болуының жастық ерекшеліктері. Күш
резервтері.
2 Тақырып. Шапшаңдықтың физиологиялық негіздері.
Шапшаңдықтың физиологиялық сипаттамасы. Шапшаңдықтың элементарлық және
комплекстік пайда болуы. Лабильділік, жүйке процесстерінің қозғалғыштығы, қаңқа бұлшық
еттеріндегі бұлшық ет талшықтарының композициясы. Шапшаңдық дамуының жастық
ерекшеліктері. Шапшаңдық резервтері. Жылдамдық-күштік жаттығудың физиологиялық
сипаттамасы .
3 Тақырып. Төзімділіктің физиологиялық сипаттамасы.
Жалпы төзімділік дамуының физиологиялық механизмдері. Оттегін тасымалдаушы
жүйе жағынан өзгерістер: тыныс алу жүйесі (өкпе көлемі мен сиымдылығының артуы,
өкпенің диффузиондық қабілеттерінің артуы; тыныс бұлшық еттерінің мықтылығы мен
төзімділігінің артуы); жүрек-қантамыр жүйесі (жүректің спорттық гипертрофиясы, спорттық
брадикардия, спорттық гипотония); қан жүйесі (айналымдағы қан көлемінің артуы, қанның
оттегілік сиымдылығының артуы, қанның сілтілік резервтерінің артуы). Организм тіндерінің
аэробты өндірушіліктегі оттегін утилизациялау ролі. Жалпы төзімділіктің физиологиялық
көрсеткіштері (МПК абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштері, оттегін пайдаланудың
суммарлық көлемі). Арнайы төзімділік дамуының физиологиялық механизмдері
(статикалық, жылдамдықтық, күштік, шапшаңдыққа,бұрылыстарға,гипоксияға төзімділік).
Төзімділікті анықтайтын және лимитирлеуші факторлар. Төзімділік резервтері. Төзімділіктің
жастық ерекшеліктері. Физикалық жаттығулар әдістерінің физиологиялық сипаттамасы.
Тема 4. Ептілік пен икемділіктің физиологиялық негіздері.
Ептілік. Түсінік анықтамасы. Ептілік қалыптасуының физиологиялық механизмдері:
шартты қозғалыс рефлекстері, қозғалыстың қиын координациясы. Ептіліктің психологиялық
негіздері – өзінің қозғалыстары мен қоршаған жағдайды толық қабылдау. Ептілік
критерийлері.
Икемділік түсінігінің анықтамасы. Активті және пассивті икемділік. Икемділікке
әкелетін және оны шектейтін факторлар. Ептілік дамуы үшін стетчинг жүйесі.
Төзімділік түсінігінің анықтамасы. Төзімділік түрлері.
Физикалық сипаттардың өзара байланысы. ДТжС сабақтарындағы үзілістер кезіндегі
физикалық сипаттарды сақтау ұзақтығы.
5 Бөлім. Орташа таулы, жоғары температура мен ауа ылғалдылығы, төмен
температура
мен
белдеу-климаттық
ауысулар
жағдайларындағы
спорттық
қабілеттіліктің физиологиялық негіздері.
1 Тақырып. Орташа таулы аймақтың спорттық қабілеттілікке әсері .
Орташа таулы аймақ факторлары(төмендеген барометрлік қысым, оттегінің төмендеген
парциалды қысымы, ауаның сыртқы кедергісінің азаюы, төмен температура және ауа
ылғалдылығы, интенсивті күндік және ультрафиолетті радиация, гравитацияның төмендеген
29
күші),орташа таулы аймақ адамына қозғалыстың физиологиялық механизмдері. Гипоксия.
Тау ауруының көрінуі. Жедел және ұзақ уақытты адаптация мен таулы аймақтың
механизмдері. Орташа таулы аймақтың физикалық қабілеттілікке әсері. Реакклиматизация
ерекшеліктері.
2 Тақырып. Жоғары және төмен температураның әсерінің физиологиялық
ерекшелігі және биологиялық ырғақтар.
Жоғары температура мен ауа ылғалдылығының спорттық қабілеттілікке әсері. Жоғары
температура мен ауа ылғалдылығы жағдайларындағы жылу шығарудың физиологиялық
механизмдері. Жоғары температура жағдайындағы жылу шығару күшеюінің физиологиялық
механизмдері.Жылу адаптациясы. Ішулік режим.
Төмен температура жағдайындағы спорттық қабілеттілік. . Салқынға үйренудің
физиологиялық механизмдері. салқындық жағдайындағы физикалық қабілеттілік. Салқынға
акклиматизация. Салқынға төзімділіктің физиологиялық негіздері.
Биологиялық ырғақтар. Белдеу-климаттық ауысу жағдайындағы спорттық қабілеттілік.
Белдеу-климаттық жағдайдың тез ауысуының адам юиоырғақтарына әсері. Десинхроноз.
Белдеу-климаттық адаптация.
6 Бөлім. Қозғалыс дағдылары қалыптасуының физиологиялық механизмдері.
1 Тақырып. Қозғалыс дағдылары қалыптасуының, спорттық жаттығудың
физиологиялық негіздері.
Қозғалыстық икемдер,дағдылар және оларды зерттеу әдістері. Қозғалыс дағдысының
қалыптасу шарттары. Қозғалыс дағдысы моторлық,сенсорлық және вегетативтік рефлекстер
комплексі ретінде. Қозғалыс дағдыларындағы динамикалық стереотип және экстраполяция.
Қозғалыс дағдыларының қалыптасу сатылары. Қозғалыс дағдысының вегетативтік
компоненттері. Қозғалыс дағдысындағы афференттік синтез. Қозғалыс дағдыларының
шыңдалуының физиологиялық негіздері. Қайтымды байланыстар. Қосымша ақпарат.
Организмнің әртүрлі жағдайларындағы дағдылардың тұрақтылығы және жаттығу
аяқталғаннан кейінгі олардың сақталу ұзақтығы. Спорттық техникаға үйрену
принциптерінің физиологиялық негізделуі (ақырын қиыншылықтарға, көпретті
қайталауларға, жанжақты дайындыққа, индивидуализацияға).
2 Тақырып. Спорттық жаттығу және жаттығудың дамуы
Спорттық жаттығу түсінігінің физиологиялық анықтамасы. Спорттық жаттығу
принциптері. Педагогикалық принциптер: белсенділік, ақыл-естік,сақтық, жүйелілік,
реттілік, қолжетімділік. Физиологиялық принциптер: жалпы және арнай дайындық бірлігі,
жаттығу процессінің үздіксіздігі мен циклдылығы , жаттығу жүктемелерін баяу және
максималды арттыру, жаттығуларды көп ретті жүйелі қайталау, вариативтілік, жедел
ақпарат, жанжақты техникалық дайындық, қалыпқа келу процессі фазасының принципі және
индивидуалды
оқыту
принципі.
Спорттық
жаттығудың
периодизациясы.
Дайындық,жарыстық және өтпелі периодтар.
Жаттығудың негізгі функционалды эффекттері: 1)организмнің максималды
мүмкіндігін арттыру және 2) жасалатын жаттығуды орындау кезіндегі организм және оның
мүшелері мен жүйелерінің жұмысының жалпы эффективтілігін (үнемділігін) арттыру.
Жаттығулық жүктемелердің интенсивтілік, ұзақтық және жиілігінің физиологиялық
негіздемесі. Жаттығулық жүктемелер интенсивтілігін анықтау әдістері (оттегіні қолдануды,
жүрек жиырылу жиілігін, анаэробты алмасу табалдырығын, қандағы сүт қышқылы
концентрациясын анықтау).
Жаттығу эффекттерінің арнайылығы және олардың қайтымдылығы. Спорттық
форма.
Демалыс кезіндегі,стандарттық және шекті жүктемелер кезіндегі спортшылардың
функционалды дайындықтарының сипаттамасы. Жаттыққандық . жаттығудың әсеріне
