Практикалық мазмұнды есептерді шығаруда ұқыптылыққа тәрбиелеу мен экологиялық мазмұнды есептер

2.3 Практикалық мазмұнды есептерді шығаруда ұқыптылыққа тәрбиелеу мен экологиялық мазмұнды есептер

Әрбір мектеп бітіруші қызмет бырысында, тұрмсыта кездесетін есептерді шешуде қолайлы әдестерді қолдана алуы қажет. Бізге көп жағдайда практикалық мазмұнды есептерді шешуге тура келеді.

Сондықтан да математиканы оқытуда практикалық мазмұнды есептер шығарудың маңызы зор. Мұндай есептерді қарастыру – оқушының танымдық қабілетінің дамуына, өмірден туындайтын практикалық қажеттіліктерді ұғынуына көмектеседі. Практикалық мазмұнды мысалдар, жаттығулар және есептерді қарастырудағы мақсат – оқушыларды практикалық қолданыстармен таныстыру, олардың логикалық ойлау, пікір айту, т.б. қабілеттерін дамыту. Осы аталып өткен педагогикалық мақсаттарға жету үшін бастауыш мектеп математика курсында практикалық мазмұнды есептер шығарудан алатын орны зор. Оқушыларды тұрмыста жиі кездесетін есеп-қисаптарды жасай алуға керекті біліммен қаруландырып, оларды еңбек өнімділігін арттыратын әдіс-тәсілдерді іздеп табуға баулиды. Сол себепті мұғалім әрбір есепті шығару барысында, оның дидактикалық мақсаттарымен қоса тәрбиелік мәніне тереңірек көңіл бөлу керек. Осыған орай үшінші сынып математика оқулығынан практикалық мазмұнды бірнеше мысалдар қарастыралық.

1. (162-бетте) «Сыныпқа 20 бала кіріп, 10 партаға тең бөлініп отырды. Егер сыныпқа кірген балалар санын 10-ға арттырса, тағы неше парта керек болар еді?» Бұл есепті шығаратын әрбір оқушы әр партаға (20:10=2)2 баладан отырғанын тапқан соң, енді 10 бала кірсе неше парта қажет болар еді? Деген практикалық сұраққа жауап беруі керек. Ол үшін әр партаға 2 баладан отырғанын ескеріп, (10:2=5) тағы да 5 парта қажет болатындығын табады. Осындай мектеп жағдайынан алынған материалды пайдаланудың математиканы өмірмен, практикамен байланыстыра оқытуда нығайтуда алытын орны ерекше.

2. (142-бетте) «ағаш шебері 30 күнде 120 орындық жасап беруге мектеппен келісім-шарт жасасты. Егер күніне 5 орындықтан жасаса, ол келісім-шартты неше күн бұрын орындайды?» Мұнда оқушы берілген сандық мәліметтер арқылы есепті шешуге керекті амалдарды таңдап алса, «Ол келісім-шартты неше күн бұрын орындайды?» деген сұрақ арқылы өмірден туындайтын практикалық қажеттіліктерді ұғынады. 30-(120:5)=30-24=6 сандық теңдігі арқылы шеберінің келісім-шартты мезгілінен 6 күн бұрын орындайтындығын анықтайды. Сонымен бірге бұл есепті шығару барысында оқушы ағаш шебері мамандығы мен және «келісім-шарт» ұғымымен танысады. Келісім-шартты уақытында орындамау әдепсіздікке, ал мезгілінен бұрын немесе уақытында орындау ұқыптылыққа жататындығын және шебердің 6 күндей уақыт үнемдейтіндігін айта келе, әрбір шәкірттің жеке жауапкершілік сезімін тәрбиелеу керек. Әдептілік, ұқыптылық сияқты ізгі қасиеттерге баулу керек.

3. (155-бетте) «Оқушылар жаз бойы 36кг дәрілік өсімдіктер жинады. Олардың ішінде 12кг жөке гүлі, одан 3 есе кем қалақай жапырағы бар, ал қалғаны – түймедағы. Оқушылар неше килограмм түймедағын жинаған?» Бұл есеп математика пәнін өмірмен байланыстыра оқытудың, басқа ғылымдарды дамытудағы маңызын еске алуды қажет етеді.

Есептің сұрағына жауап беру үшін, алдымен мұғалім балаларға дәрілік өсімдіктер жайлы, яғни олардың адам өмірінде кеңінен пайдаланатындығын, құндылығын айтып өтуі керек. Ал жөке гүлі, қалақай жапырағы және түймедағы өсімдіктеріне көрнекі құралдар қолданғаны жөн. Бұл есептің мазмұны оқушылардың бізді қоршаған ортаны, табиғатты тану мүмкіндіктерін кеңейтеді, оларды еңбек сүйгіштікке, ұйымшылдыққа тәрбиелейді.

4. (165-бетте) «Қыста салқын қорада тұрған сиырға күніне 42 кг, ал жылы қорада тұрған сиырға 32 кг жемшөп қажет болады. Егер салқын қорадағы сиырды жылы қораға ауыстырса, онда аптасына неше килограмм жемшөп үнемдеуге болар еді?». Егер салқын қорадағы сиырды жылы қораға ауыстырса аптасына 100 килограмм жемшөп үнемдейді екен, ал мұндай үнемдеудің ауылшаруашылығында өте қажетті шаруалардың бірі екендігін оқушыға ұғындыра білуіміз керек. Кейбір ұқыпсыздық, немқұрайлылық салдарынан болатын шығынға жол бермей, еңбек өнімділігін арттыруға атсалысуға, ұқыптылыққа тәрбиейтін осындай есептер мол оқулығымызда берілуі кездейсоқ емес. Нақты өмірден алынған материалды осылай есептерде пайдалану математиканы күнделікті тұрмыспен байланыстырады.

5. «Қоймада 16, 17 және 40 килограмдық жәшіктерге салынған шегелер бар. Қоймашы бірде-бір жәшікті ашпай-ақ 140 кг шегені бере ала ма?» Бұл есеп оқушыны тапқырлыққа, тұрмыста кездесетін есептерді шешуде қолайлы әдістерді таңдап алу шеберлігіне тәрбиелейді, логикалық ойлауын дамытады. 16х2+17х40=140 сандық теңдігі арқылы бірде-бір жәшікті ашпай-ақ 140 кг шегені бере алатындығын біледі.

Бастауыш мектеп математика курсындағы осындай практикалық мазмұнды есептерді шығарғанда олардың тәрбиелік мәндеріне аса назар аудару керек. Яғни бастауыш сынып мұғалімі балаларды әрі оқытып, әрі тәрбиелеп, болашақ азаматтың қоғамға пайдалы саналы көзқарасын қалыптастыратын іскер маман болуы шарт.

Айналадағы бізді қоршаған табиғатты сүйіп, аялап, адамдардың тіршілігі, өмірі табиғатпен тікелей байланысты екенін жас ұрпақ балабақшадан, отбасынан, қабырғасынан жақсы түсініп өсуі тиіс. Экологиялық білім оқушылардың табиғат болмысын терең түсінуге, оларды ақыл-ойының дамуына және мектепт әр пәннен өтіліп жатқан тақырыптардың бір-бірімен тығыз байланыста екенін түсініп, оны қоршаған ортамен сәйкестендіре, біртұтас қалыпта, жүйелі қабылдауларына мүмкіндік береді.

Экология тақырыбына байланысты есеп мазмұнын өзбетінше қарастырып шығару математика пәнінің теориялық материалдарын да сапалы түрде меңгеруге көмектеседі. Мысалы: Есеп: Тәулігіне бір ағаш бір адамға жететін оттегі бөледі. Қалада қажетсіз газдардың бөлінуіне байланысты бұл оттегінің бөлінуі 10 есе кемісе, бір жарым миллион халқы бар Алматы қаласының тұрғындары үшін қанша қажет?

- Бір автомобиль тәулігіне 20 кг газ бөліп шығарса, 6 автомобиль 1 айда қанша кг газ бөліп шығарады?

- 1 тонна мата қалдығынан өңдеп 600 метр мата алуға болады. Осындай 35 тонна мата қалдығынан қанша метр мата алуға болады?

- Үкі бір жылда 1000 дала тышқанын жейді. Жылына бір дала тыщқаны 1 кг бидай жейтін болса, үкі бір жылда неше килограмм бидайды сақтайды?

- Құмырсқа 1 минутта ұясына 2 ондық жәндік тасып әкелсе, ол 2 сағатта қанша жәндік тасып әкеледі?

- Бір кішкене балыққа 3 литр су керек болса, 50 литр су сиятын аквариумға қанша балық салуға болады?

- Бамбук ағашы тәулігіне жуық шамамен 30 см-ге өседі. 12 сағаттан кейін оның биіктігі қандай болады?

- Жердің айдан қашықтығы 384000 км. Ал жердің экваторы 40 000 км болса, Жер мен Айдың арақашықтығы экватордан неше км. Ұзын?

- Жер мен айдың арасы 384000 км, ал Жер мен Күннің арасы 149500000 км болса, Ай күнге қарағанда Жерге жуық шамамен неше есе жақын?

- 60 кг. Макулатура бір ағаштың өмірін қорғаса, оқушылар жинаған 420 кг макулатура неше ағаштың өмірін қорғайды?

- Пәтердегі су краннан дұрыс жабылмаса 6 минутта 1 стакан су ағады. Осындай краннан бір сағатта (1 тәулікте) неше литр су ағады?

- Жұлдыз құрт бір тәулікте 30 жапырақты жесе, осындай 10; 50 жұлдыз құрты бір тәулікте қанша жапырақ жейді?

- 1 га орман ағаштары 1 жылда 28 тонна оттегі бөліп шығарарады. Ал бір жылда 12 миллион га орман ағаштары кесілсе, біз қанша оттегі жоғалтамыз?

- 1 үйеңкі ағашы бір жылда 2кг 100 г оттегі бөліп шығарады. Ал шегіршін ағашы одан 7 есе көп оттегі бөліп шығарса, онда жылына бір үйеңкі және шегіршін ағаштары қанша кг оттегі бөліп шығарады?

- Жеке ағашы 500 жыл, ал емен ағашы 2000 жыл өмір сүретін болса, жөке ағашы еменнен неше есе кем өмір сүреді?

- Әр адам бір жылда 3 ағаштан жасалған қағазды пайдаланып жұмыс істейді. Сенің жанұяңа қанша ағаштан жасалған қағаз керек? ( бір жылда)

- Жер бетіндегі 250 мың түрлі өсімдіктердің 1/10 бөлігі құрып кету қаупінде болса, қанша түрлі өсімдіктер құрып кету қаупінде?

- Бір шегіршін ағашы мамыр айынан қазан айына дейін 120 грамм улы газды тазартады. Егер шегіршін ағашы 400 жыл өмір сүрсе, ол өз өмірінде қанша үлы газ тазартады?

- Емен орманы бір жылда 830 кг, ал қайың орманы 540 кг оттегі бөліп шығарса, емен орманы қанша кг артық оттегі бөліп шығарады?

- Көк шегіртке 1 айда 42 өсімдік битін. Одан 3 есе аз кішкене шіркей, ал шіркейлерге қарағанда шыбындарды 6 есе көп жесе, ол бірайда (3 айда) қанша жәндіктерді жейді?

- Атмосферадағы ауаның ластану нәтижесінде 1 жылда 16 миллиард сомға залал келеді, ал 10, 20, 50, 100 жжылда қанша зиян шегеміз.

- Уйрек 70 күнде 4 кг-ға дейін салмақ қосса, 35 күнде ол қанша салмақ қосады?

- 1 га орман ағашы сағатына 200 адамнан бөлініп шығатын көмір қышқыл газын бойына сіңіретін болса, тәулігіне орман ағашы қанша адамнан бөлініп шыққан көмір қышқыл газын бойына сіңіреді.

- Мектеп оқушылары 56 кг 400 г қағаз қалдығын жинады, осы қағаздың қалдығынан өңдегенде, оның массасының 3/5 бөлігіне тең грамм десек, осы қағаздан қанша дәптер шығады? Егер бір оқушыға бір жылға 12 дәптер керек болса, осы дәптерлер қанша оқушыға жетеді.

Мынандай мазмұндағы логикалық талдау есептерін де ұсынуға болады:

- Бұтақтан 5 қарға, 8 торғай отыр еді. Олардың 6-уы ұшып кетті. Қалай ойлайсың, ең болмағанда бір торғай ұшып кетті ме, жоқ па? (иә)

- Бір қайың ағашы тәулігіне 40 литр су «ішсе», осындай екі қайың ағашы 80 литр суды қанша уақытта «ішеді»? (1 тәулікте)

- Ағашта 2 қарға қонып отыр, біреуі - оңтүстікке, екіншісі – солтүстікке қарап отыр. Біреуі екіншісіне сенің табаның кір дейді, ал екіншісі біріншісіне сенің тұмсығың неге жерге қарайды дейді. Олар бірін-бірі қалай көріп отыр? (Олар бір - біріне қарап отыр).

- Егер түнгі 12 сағатта жаңбыр жауса, онда 48 сағаттан кейін күн шығады деп күтуге бола ма? ( Күн шықпайды, себебі 48 сағат өткенде түн болады).

- Шаянның өрмекшіден екі аяғы көп, ал араның шаяннан 4 аяғы кем болса, бұлардың әрқайсысының аяқтары нешеу? (өрмекшінің суреті көрсетілді) (өрмекшінің аяғы 8).

Оқушылардың өздеріне есеп құрастырып, шығарту мақсатында мынандай деректерді де ұсынуға болады:

1. 
   өмір сүреді:
   

қарағай-350 жыл

қайың – 150 жыл

емен – 2000 жыл

балқарағай -850 жыл

шегіршін – 400 жыл

көк терек – 100 жыл

шетен ағаш – 80 жыл

жөке – 5000 жыл

2. 
   Ағаштардың (жүық шамамен) биіктіктері:
   

Емен 40 м

Шырша – 30 м немесе 35 м

Шегіршін -40 м

Жөке – 35 м

Қарағай – 36 м

Балқарағай 45 м

3. 
   Бір жылда 2 млн. га жердің орманы кесіледі.
   
4. 
   64 млн. га жер жылына эрозияға ұшырайды.
   
5. 
   Бір жылда көмір мен мазутты пайдаланудың әсерінен атмосфераға 150 млн. тонна күкіртті газ бөлінеді.
   
6. 
   Екі сары шымшық бір жылда 40 жеміс ағашын жәндіктердің жарақаттауынан сақтайды.
   
7. 
   Қараторғай бір жазда екі рет балапан өзгереді. Олар осы уақытта 8 мың көбелек құрттармен қоректенеді.
   
8. 
   Қызылқұйрық торғай өз жанұясымен бірге бір күнде 7-8 мың көбелек құрттармен қоректенеді.
   
9. 
   Тоқылдақ – орман дәрігері, ол ағаш қабықтарын жарақаттайтын жәндіктерді жейді. Бір тоқылдақ күніне 750-900 жәндік жейді.
   
10. 
    Қазақстанның жалпы территориясы 2717,3 мың шаршы км, оның шекарасының ұзындығы 12842 км болса, Рессеймен 6023 км, Өзбекстан Республикасымен 2153 км, Түркістанмен -345 км, Қырғызстанмен – 1053 км, Қытай елімен 1538 км, Каспий теңізі бойымен -1730 км шектесіп жатыр.
    
11. 
    Қазақстан жерінен өтетін өзендердің өлшемі:
    

Ертіс 4248 км 1700 км

Ешім 2450 км 1400 км

Жайық 2428 км 1082 км

Сырдария 2219 1400 км

Іле 1001 км 815 км

Шу 1186 км 800 км

Тобыл 1591 км 800 км

12) Біөдің еліміздегі ірі көлдердің аудандары:

1. Каспий теңізі – 374 мың шаршы км.

2. Арал теңізі – 47 мың шаршы км.

3. Балқаш көлі – 18 мың шаршы км

4. Алакөл - 2650 шаршы км.

5. Теңіз көлі – 1162 шаршы км.

6. Сасықкөл – 736 шаршы км.

7. Құсмұрын көлі – 460 шаршы км.

8. Марқакөл – 455 шаршы км.

9. Сарыкөл – 336 шаршы км. Т.б.

Сонымен экологиялық тақырыптарға берілген есептер пәнаралық байланыстарды ашып, оқушыларды ізденуге, ойлануға, адам өміріне, денсаулығына табиғаттың зор маңызының бар екенін анықтауға көмектеседі.
Сабаќтыњ таќырыбы: "Оќу материалдарын ќайталау"

Сабаќтыњ маќсаты:

1. 
   Оќу материалын ќайталау. Баѓдарлама материалдарыныњ негізгі таќырыптары бойынша алѓан білімдерін терењдете т‰су.
   
2. 
   Дидактикалыќ, логикалыќ т.б. ойындар арќылы оќушыларыныњ аќыл-ой белсенділігін тєрбиелеу.
   
3. 
   Оќушылардыњ зейінін, ойлау, зерде процестерін дамыту. Ќиялын ±штап, ќабілеттерін шыњдау.
   

1. 
   ¦йымдастыру.
   
2. 
   Математикалыќ жарыстар.
   
3. 
   "Сандар айтысы"
   
4. 
   Ќорытынды.
   

Сабаќ барысы: I. Таныстыру.

1. 
   Топтыњ аты: "Ондыќтар" (алты баладан т±рады).
   

Білім теріп, бейнетінен ќашпаймыз.

Оќу жылын бестікпенен бастаймыз.

Жыл бойына жаќсы оќимыз біз сонда.

Білімменен достасамыз жастай біз.

2. 
   Топтыњ аты: "Бірліктер"
   

Терењ ѓылым сананыњ.

Тегі деп ой саламын

Мањыз беріп оќимын.

Есептану сабаѓын.

"Ондыќтар": ("Ана тілі" єнініњ єуенімен, хормен).

Бір сыныпта оќимыз, оќимыз бєріміз де.

Достыќ сµзі єрќашан дєрі бізге.

Жарасуѓа сендермен келіп т±рмыз.

Мына ж±рттыњ тањырќасын бєрі бізге.

"Бірліктей": ("Атамекен" єнініњ єуенімен).

Сендерді біз айта алмаймыз нашар деп.

Ойламањдар ќорќып бізден ќашар деп.

Біз дайынбыз жарасыѓа достарым.

Кµрсетеміз бізде ќандай к‰ш барын.

2. Ребус шешу.

3. Математикалыќ ж±мбаќ есептер.
"Ондыќтар" "Бірліктер"

5 алманыњ ‰шейін Алмаѓа кеп к‰нара

Досыњ с±рап алады. Ќонушы еді бір ара.

Айтшы, сонда нешеуі Б‰гін 9 туысын

¤з ќолыњда ќалады. Ертіп келді б±л ара

(2). Сонда б‰гін алмаѓа

Д‰кеннен мен сабын алдым. Келіп ќонды ќанша ара?

Оныњ ќабын жєне алдым. (10).

2 дєптер, 1 ќарындаш Табаќта 5 µрік.

Тіс ысќышты таѓы алдым. Ќолымда 4 µрік.

Есептеші сонда бєрі Ќосќанда барлыѓын

Ќанша болды ќолда бары? Болады неше µрік? ""

(6). (9).

4. "Телефон" ойыны.

М±ѓалім бір оќушыныњ ќ±лаѓына бір сан айтып, (мысалы "4") сызбаны кµрсетеді, ол оѓан іштей 2-ні ќосып, жауабын келесі баланыњ ќ±лаѓына сыбырлайды. Ол одан 3-ті азайтып, жауабын келесі балаѓа айтады, ол оѓан 6-ны ќосады… Осылай жалѓаса береді. Ењ соњѓы оќушы жауабын ќатты айтады. Мысалы: "4".

4

+2

+ 4

+ 3

6. ой ±шќырлыѓына берілген есеп.

"Ондыќтар" "Бірліктер"

2 адам тоѓызќ±малаќты 4 ж±мыртќа 4 минутта піседі.

2 саѓат ойнайды. Єрќайсысы 1 ж±мыртќа пісу

неше саѓат ойнаѓат ‰шін неше минут керек?

(2 саѓат) (4 минут)

Дорбадаѓы 10 асыќты Баќтиярдыњ тµрт ±лы

10 бала алды. Сонда єрќайсысыныњ туѓан ќарындасы бар.

1 асыќ дорбада Бахтиярдыњ неше баласы бар?

Ќалды. Ол ќалай?

(1 асыќты дорбасымен алады).

7. Жањылтпаш, маќал-мєтелден жарыс

Жоѓалды бес шыбыш, Ќырыќ ќызыл ќ±йрыќ

Жоќ єлі еш сыбыс. Ќырыќ ќыл ќ±йрыќ.

Жоќ єлі еш сыбыс Ќырыќ ќыл ќ±йрыќ ішінде

Жоѓалды бес шыбыш Ылѓи ќызыл ќыл ќ±йрыќ.

Бесік баласы, Екі аяќтыда бµле тату,

Бес т‰лейді. Тµрт аяќтыда бота тату.

Білегі к‰шті бірді жыѓады

Білімі к‰шті мыњды жыѓады т.б.

8."Кім тапќыр " сайысы

"Ондыќтар" "Бірліктер"

Суретте неше шаршы бар? (9). Ќайсы µзгеше?

Екі бірдей шыны ыдысќа 2 бірдей (кµлемі)

Бірдей пластилин

Мµлшерде су ќ±йылып, алынып, біреуі

ыдыстыњ жаймаланады.

Біреуі тµњкеріледі. Ќайсысында ќайсысы кµп?

Су кµп? (Бірдей).

III. Жарыс аяќталды. Єділ ќазылар ќортындысын шыѓарѓанша жанк‰йерлер (жарысќа ќатысќан оќушылар) "Сандар айтысы" ќояды.

4. 
   Ќорытынды. "Санамаќ" єні.
   

Қорытынды

• 
  жалпы жєне наќты пєндердіњ оќу маќсаттарыныњ бірлігі айќын кµрінеді;
  
• 
  басќа пєндерге деген ќызыѓушылыќ себепші болып, білсем деген ынтасын арттырады;
  
• 
  білімге ќ±марлыѓы, ‰йрену тєсілдері пєнаралыќ ж±мыстардыњ негізінде кењейту, білген сайын біле т‰ссем екен деген ынта туады;
  
• 
  оќудыњ аѓартушылыќ, зеректік жєне тєлімдік мєндерініњ бірлігі орынды іске асып, білімніњ ж‰йелілігі олардыњ д‰ниетанымдыќ мєнін мењгеруге, танымныњ тартымды єдістерін игеруге, зор ынтасын µсіруге єсерін тиніеді.
  

Пєнаралыќ байланыстар оќушылардыњ єр пєннен алѓан білімін толыќтыруѓа, бекітуге немесе орнын толтыруѓа µте ќажет сондай - ақ оќушылардыњ т‰рлі пєндерден алѓан жеке баќылаулары мен ќорытындыларын растайтын немесе терењдететін жања факторларды табу кµзі болып саналады. Ол т‰рлі іс - єрекеттермен алмасып отыратындыќтан оќушылардыњ шаршаѓанын білдірмейді.

Дипломдыќ ж±мыста пєнаралыќ байланыстарды математика сабаќтарында іске асыру бойынша мєселені зерттеу басында біз, б‰гін єсіресе ертењгі к‰ні бастауыш сынып м±ѓалімдерініњ математика сабаќтарында пєнаралыќ байланыстарды іске асыру жолындаѓы білімін, ќабілетін жєне даѓдыларын ќалыптастыру ењ ќ±нды ќ±былыс деген т±жырым жасадыќ.

1. Біздіњ пайымдарымыз бойынша бастауыш сыныптардаѓы математика сабаќтарында пєнаралыќ байланыстарды іске асыру бойынша ж‰ргізілетін ж±мыстардыњ сапасын мынандай жолдармен арттыру ењ тиімді деп санаймыз:

- пєнаралыќ зеректілік есептерін оќушыныњ µмірімен, м‰мкіндіктерімен байланыстыру;

- пєнаралыќ мазм±ны бар есептер шыѓару;

- пєнаралыќ негізінде µз бетімен тєжірибелік ж±мыстарды орындау;

- басќа пєндермен кµрнекі ќ±ралдарды, ќазіргі ѓылым жетістіктерін ашатын, ѓылыми мєні бар аќпараттарды пайдалана отырып ‰й тапсырмаларын орындау;

2. Оќушыны бастауыштан бастап белгілі бір баѓытта болашаќ мамандыќќа білімдеп оќыту.

3. Мектеп оќушылары арасындаѓы сыныптан тыс ж±мыстарды көбптеп ±йымдастыру.

4. Біздіњ ойымызша µзге пєндерден алынѓан білімді пысыќтайтын єњгімелерді µткізу, мєселе кµтеруге т±раралыќ жаѓдайларды жасап маѓынасы жаѓынан жаќын пєндерді оќыту, кешенді кµрнекі ќ±ралдарды жасау, бірнеше пєндердіњ материалдарын ќамтитын пєнаралыќ дєптерлерді ±йымдастыру.

5. Ќоѓам жањарып жатќан жаѓдайда, мектептердегі пєнаралыќ байланыстар негізінде µткізіліп жатќан оќу - тєрбиелік процесс оќушылардыњ тєрбиесіне, µркен жайып µсуіне айтарлыќтай пайдасын тигізуі ќажет деп санаймыз.

6. М±ѓалімдердіњ тєжірибелік ж±мыстары пєнаралыќ байланыстарды ќолдану оќушылардыњ математика жєне басќа пєндерден алѓан білімдерін терењдете т‰суге, кењейтуге єсерін тигізетін, алѓан білімдерін іс - ж‰зінде пайдалану ќабілетін ±лѓайтатынын кµрсетеді.

7. Саяхат - сабаќтарды, ќайталау - пысыќтау сабаќтарын, сондай - аќ саяхаттар, кештер, КВН, конкурстар секілді сыныптан тыс шараларды пайдалану іс - ж‰зінде оќушылардыњ білім дењгейін µрістетеді, µйткені пєнаралыќ байланыстар оќу ісімен байланысты танымдыќ процесстіњ барлыќ ынта-жігерін ќимылѓа келтіреді, кµтеретін мєселе дењгейіне жеткізеді, µз бетімен істелетін ж±мыстыњ формаларыныњ бірнеше т‰рлеріне келтіреді. Жања м‰мкіндіктерге ие болу єдістерініњ пайда болуына т‰рткі жасайды.