МАЗМҰНЫ
Ағзаның құрылысы .......................................... 4
Маған берілген дене ..................................................4
Жасушалар ...............................................................6
Ұлпалар .....................................................................8
Дене жамылғылары ........................................ 10
Терінің құрылысы ..................................................... 10
Ыстық пен суықтан қорғану ...................................... 12
Меланин пигменті .................................................... 14
Тырнақ пен шаш ....................................................... 16
Дененің тірегі..................................................18
Сүйектердің түрлері ................................................. 18
Сүйектердің құрылысы .............................................20
Бас сүйек және омыртқа .........................................22
Аяқ'қол қаңқасы ....................................................... 24
Буындар ...................................................................26
Қозғалыстағы дене ........................................ 28
Бұлшықеттердің жұмысы .......................................... 28
Жылдамдық, төзімділік, күш .....................................30
Біз қалай тыныс аламыз .................................. 32
Өкпенің жұмысы ауыр .............................................. 32
Мұрынмен демалыңдар! ..........................................34
Қан айналым жүйесі ...................................... 36
Қан жасушалары ......................................................36
Қан және иммунитет ................................................38
Қан тамырлары ........................................................40
Қажымайтын еңбекқор .............................................42
Хабар жеткізу ...........................................................44
Қанды тазалау .........................................................46
Мен ас ішкенде...… ......................................... 48
Ауыз қуысы ..............................................................48
Асқазан және ішек ....................................................50
Біздің жейтіндеріміз ................................................. 52
Дәрумендер .............................................................54
Басқару орталығы .......................................... 56
Нейрондар ...............................................................56
Рефлекстер, жұлын ..................................................58
Ми ..........................................................................60
Үлкен ми сыңарлары ................................................62
Сезім мүшелері .............................................. 64
Сезім мүшелерінің жұмысы ......................................64
Иісті және дәмді сезу ................................................66
Есту және тепе'теңдікті сезіну ..................................68
Көру ........................................................................ 70
Көзіңнің қарашығындай сақтау! ................................ 72
Көрудің бұзылуы ....................................................... 74
Ұрпақты жалғастыру ....................................... 76
Екі жарты – бір бүтін ................................................. 76
Репродуктивтік жүйе ............................................... 78
Жандының бәрі – жұмыртқадан! ...............................80
Жүктілік және босану ................................................ 82
Хромосомалар ........................................................84
Тұқым қуалайтын аурулар .........................................86
Өсу және даму ............................................... 88
Өмірдің басталуы .....................................................88
Балалар мен жасөспірімдер .....................................90
Ересектік және қарттық ............................................92
Көрсеткіштер ................................................. 94
4
Адам
Ағзаның құрылысы
Біздің денеміздің, яғни ағзамыздың құрылысы өте
күрделі. Ол сағаттың ішіндегі дөңгелекшелер тәрізді
өзара байланысқан көптеген бөліктерден тұрады,
сол бөліктер біздің өмірімізді сақтап тұру деген
ортақ міндетті орындайды. Табиғат сыйлаған дене
мүмкіндіктерімізді дұрыс әрі саналы түрде пайда;
ланып, ағзаны ауру;сырқау мен жарақаттан қорғау
үшін, өз ағзамыздың құрылысындағы ерекшеліктерді,
мүшелеріміздің қызметін білудің маңызы зор.
Маған берілген дене
Адам денесінің сұлулығын қай заманда да ақындар жырға
қосқан, ал белгілі суретшілер, мүсіншілер мен философ'
тар осы сұлулықтың құпиясын ашып, адам денесінің «мінсіз»
пропорцияларының формуласын жасауға тырысқан. XV ғ. әйгілі
итальян ғалымы, табиғат зерттеушісі әрі суретші Леонардо да
Винчи жалаңаш тұрған ер адамның тұлғасын екі
қалыпта бейнеледі. Аяқ'қолдарын екі жағына
созған күйдегі тұлғасы шеңбердің ішіне, ал
қолдарын түзу созып, аяқтарын біріктірген
бейнесі ' шаршының ішіне сыйғыза
бейнеленген. Леонардо бұл суретті
ежелгі римдік сәулеткер Витрувийдің
есептеулеріне сүйеніп салған, сондықтан
ол «Витрувий адамы» деген атпен
белгілі. Алайда мұндай «мінсіз» денелер
шынайы өмірде өте сирек кездеседі. Дене
пропорциялары жас өскен сайын өзгереді,
әйелдер мен еркектерде әртүрлі болады.
Тіпті, сұлулық қағидаларының өзі де тұрақты
«Витрувий
адамы»
