Материалдары

 
27
ӨЗГЕ ТІЛДІ АУДИТОРИЯ СТУДЕНТТЕРІНІҢ ЖАЗБАША СӨЙЛЕУ 
ТІЛІН ДАМЫТУ ӘДІСТЕРІ  
 
Ашкенова А.Қ., Искакова Г.Ж.   
Көкшетау қ., Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті 
 
A_Ashkenova@mail.ru
 
 
Қазіргі    ЖОО-ның  студенттері  –  келешек  заманның  саналы,  мәдениетті  
азаматтары. Әр мәдениетті азаматтың өз Отанын, өскен өлкесін, оның тарихын, 
мәдениетін,  тілін,  рухани  байлығын  білуі  адамның  сол  халыққа  деген  құрмет 
сезімін  оятады.  Адам  өзі  өмір  сүретін  өлкенің  халқымен  бірге  жұмыс  істейді, 
олармен  қарым-қатынас  жасайды.  Ал  қарым-қатынас  адамдар  арасындағы 
сыйластыққа,  достыққа,  бірлікке  құрылуы  керек.  Шынайы  достық  қарым-
қатынас    тіл  арқылы  жүзеге  асады.  Қазақстанда  өмір  сүретін  халықтардың  
достық қарым-қатынасының, бір-біріне сый-құрметінің  құралы қызметін  қазақ 
тілі  атқарады.  Қазақ  тілін  осындай  құралға  айналдыру  үшін  қазақ  тілі  сабағын 
оқытуды    жақсартып,  тілді  оқытуды  дамытып,  оны  жоғары  сатыға  көтеру 
қажеттілігі күн тәртібіне қойылып отыр.  
Қазақ 
тілін 
мемлекеттік 
тіл 
ретінде 
оқытудың 
мақсаты 
– 
коммуникативтік,  тілдік,  мәдени-танымдық  біліктілігі  дамыған  дара  тұлға 
даярлауға мүмкіндік туғызу.   [1:8]. 
Өзге    тілді  аудиторияда  қазақ  тілінің  дыбыстық    құрамын,  дыбыстардың 
айтылу  нормасын,  дыбыстық  заңдылықтарын,    грамматикалық  құрылысын 
меңгеруге,  ойын  еркін  жеткізуге,  жеткілікті  дәрежеде  сөздік  қорын 
меңгеруге,сонымен  бірге  қазақша  сөйлеуге  жаттығып,  қазақ  тілінде  қарым-
қатынас жасай алуы қажет. Оқушыны мұндай дәрежеге жеткізу үшін оқытудың 
жаңа  технологияларына  негізделген  дидактикалық  ұстанымдары,  интерактивті 
әдістері мен тәсілдері тиімді пайдаланылуы жөн. 
Қазақ  тілін  басқа  ұлт  өкілдеріне  оқытудың  әдістемелік  мәселелерін 
зерттеу  мемлекетіміздің  жоғары  оқу  орындары  мен  ғылыми-зерттеу 
институттарында  жүргізіліп  келеді.  Өзге    тілді  аудиторияда  қазақ  тілін  оқыту 
әдістемесі жан-жақты зерттеліп отырса да, әлі де жүйелі түрде зерттеуді қажет 
етеді.  Соның  бірі  –    өзге    тілді  аудитория  студенттерінің  жазбаша  сөйлеу  тілін 
дамыту.  Жалпы  білім  беретін  мемлекеттік  стандарт  бойынша  оқытудың 
міндеттері: 
–  қазақ  тілінде  сөйлеу  және  жазу  икемі  мен  дағдыларын  қалыптастыру, 
яғни коммуникативті біліктілікті қалыптастыру; 
–  қазақ  тілінің  тілдік  білім  негіздерінің  жүйесін  танып  білу,  яғни  тілдік 
білікті қалыптастыру; 
–  қазақ  халқының  мекенін,  тарихын,  рухани  және  материалдық     
мәдениетін,  тұрмысын  таныту,  яғни  тарихи-мәдени  таным  біліктілігін 
қалыптастыру», – деп белгілейді  [2:2].  
Өзге    тілді  аудитория  студенттерінің  қазақ  тілінде  тілдік  қатынас  жасау 
деңгейін жетілдіруде, әсіресе жазылым әрекетін дамытуда арнайы қарастыруды 
қажет  ететін  мәселелер  бар.    Жоо-ның  студенттері  мемлекеттік  тілде  өз  ойын 

 
28
нақты,  дәл  жеткізіп  бере  алмайды,  олардың  жазбаша  сауаты  нашар,  тіл 
тазалығы  мен  сөйлеу  мәдениеті  талапқа  сай  емес.  Мұның  өзі  мектеп 
бағдарламасы  мен  оқулықтарында  тіл  білімі  мәселелерін  оқушылардың  жас 
ерекшеліктері мен білім деңгейлері негізінде жан-жақты сөз етуді керек етеді.  
Өзге  тілді  аудиторияда  қазақ  тілін  меңгерту  сөйлеу  әрекеттерінің 
түрлеріне  (оқылым,  жазылым,  тыңдалым,  айтылым)  негізделіп,  кешенді  түрде 
оқыту технологиясы іске асырыла бастады. 
Нақтылап айтсақ, тілді  теориялық жақтан  лингвистикалық  жүйелі білім  
негіздерін  қалыптастыруға  айрықша  назар    аударылады  да,  нәтижесінде,  өзге  
тілді  аудитория  студенттерінің  тілді  өз    тәжірибесінде  қарым-қатынас    құралы  
ретінде    жұмсай    білудің    дағдыларын    қалыптастыру    жүзеге  аспай  қалады. 
Студенттердің  қазақ  тілінде  ауызша  сөйлеу  тілі  қалыптасып,  тілдік  қарым-
қатынас  жасай  алғанымен,  жазылым  әрекеті  деңгейінің  төмен  екендігі 
анықталды.  Жоғарыда  аталған  мәселені  шешудің  тетігін  іздеу  –  өзге  тілді 
аудиторияда  студенттерге  білім  беретін  қазақ  тілі  оқытушыларының  алдында 
тұрған міндеті болып табылады.  
Жазбаша  тілді  дамытудың  жолдары  Ы.Алтынсарин,  А.Байтұрсынов,      
С.Жиенбаев,  К.Д.Ушинский  еңбектерінде  қарастырылып,  жазбаша  тілді 
дамытудың  зерттелу  жайы,  мазмұны,    жүйесі  қарастырылғанын  байқаймыз. 
Балалардың    тілін  дамыту,  өз  ойын  дұрыс,  жүйелі  жеткізе  білуі  мен  жазбаша 
сауатты  және  мәдениетті  болуының  маңыздылығы  жөнінде  алғаш  пікір 
білдірген  –  Ы.Алтынсарин:  «Екі  тілде  жеңіл  шығармалар  жазуға  жаттығу, 
күрделі  іс  қағаздарын  жүргізу,  олардан  көшірмелер  жасауға  үйретуді» 
міндеттеді [3:21]. 
Тіл  дамыту  мәселелері  А.Байтұрсынов  еңбектерінде  тілдің  теориялық 
мәселелерін  меңгертумен  байланысты  терең  қарастырылған.    А.Байтұрсынов 
оқушылардың  жазбаша  тілін  дамытуда  жаңылтпаштар,  мақал-мәтелдер  мен 
жұмбақтарды  пайдалану    оқушылардың  сөздік  қорларын  толықтыратындығын 
ескеріп, сынау және дағдыландыру жұмыстарының жүйесін ұсынған  [4].  
С.Жиенбаев  тіл  дамыту  жұмыстарын  оқушылардың  сөздік  қорын 
молайту, сөйлем құрай білуге жаттығу және кітап оқуға байланысты жұмыстар 
негізінде  қарастырып,  айтылған  мәселелер  бойынша  жүргізілетін  жұмыс 
түрлерін айқындаған. 
К.Д.Ушинский  әдістемесіне тән нәрсе – тілді үйретуді  біртұтас құбылыс, 
үдеріс  ретінде  қарау.  Ағартушы  ғалым  оқушылардың  сөйлеу  тілін  дамыту 
жаттығу  жұмыстарының  тиімді  ұйымдастырылуымен  байланысты  деп  санады. 
Тіл  сабақтарында  жүргізілетін  жаттығу  жұмысы  теориялық  материалды 
меңгертумен  байланысты  жүйелі  ұйымдастырылып,  оқушының  танымдық 
қабілетін жетілдіруге бағытталуы тиіс екендігін ескертті. 
Жазу  –  таңбалардың  белгілі  бір  фонемалық,  мағыналық  қасиетке  ие 
болуы  арқылы  адамдардың  жазбаша  қарым-қатынасын  қамтамасыз  етеді. 
Сондықтан  Ф.Абдразахова:  «Жазылым  әрекетінде  тіл  үйренуші    сөйлемнің 
мәніне, мағынасына, формасына көңіл аударып, оны оймен пайымдауы арқылы 
өз санасынан  өткізіп, қағаз бетіне түскен материалдың түсінікті, жүйелі болуы 
нәтижесінде жазбаша тілдік қатынасты жүзеге асырады», –деп көрсетеді [5:4 ].