23
ШЕТЕЛ ТІЛІН ОҚЫТУДА ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰЗЫРДЫ
ҚАЛЫПТАСТЫРУ
Аристанкулова Г.У., Цымбал И.П.
Астана қ., Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
arystankulovagulmira@mail.ru
Қазіргі кезеңдегі қоғамның дамуында әлеуметтік прогресстің жоғары
қарыштауы ойлаудың жаңа типтерін қалыптастырудың жолдарын іздеу үстінде
және сонымен қатар, халықаралық өмірде мәдени құндылықтардың өнімді
алмасуына жол ашуда. Бүгінгі таңда басқа халықтардың мәдениетін танып білу
қажеттілігі туындауда, сондай-ақ мәдени бірлескен жұмыстың жаңа салалары
мен формаларын іздеу маңызды болып табылуда. Осындай міндеттерді
шешудің жолдарының бірі шетел тілін оқу болып табылады.
Қатынас құралы ретінде шетел тілін меңгеру басқа халықтардың
мәдениеті мен әлеуметтік тәжірибеге қол жеткізеді, сондай-ақ мәдени диалогты
оқу үдерісін жүзеге асыруда мәдениаралық қатынасқа жол ашатын зор
мүмкіндікке жеткізеді.
Шетелдік әлеуметтік мәдени құзырды қалыптастырудағы мәселе осы
аталған жағдайда шетел тілін оқытудың жаңа талаптарына сәйкес шетел тілінде
кәсіби іскерліктерін жүзеге асыра алатын мамандарды даярлауға бағытталған.
Әлеуметтік құзыр – бұл өзінің тілдік іскерлігін оқып жатқан елінің ұлттық-
мәдени ерекшеліктері туралы білімімен сәйкестендіре білу, сондай-ақ тілдік
және тілдік емес тәртіптің ережелерін қарапайым жағдаяттағы қатынаста
қолдана білу болып табылады.
Әлеуметтік құзырды қалыптастыру білімнің негізгі мақсаттарымен тығыз
байланысты: практикалық, дамыту, тәрбиелік. Тәрбиелік мақсат маңыздырақ
болып саналады, себебі заманауи жас адамда ұлттық патриотизм сезімін және
интернационалдық сезімді қалыптастыру басты міндет болып табылады. Шетел
тілін оқытуда біз адамның санасына әлем мәдениетін қалыптастырамыз. Біз
тілдік құбылыстарды, салт- дәстүрлерді, әдет- ғұрыптарды, өнерді, ұлттардың
өмір сүру салтын оқытамыз және салыстырамыз.
Ағылшын мақалдарын оқи отырып, мысалы біз бір ойдың әр түрлі тілде
әр түрлі жолдармен берілетінін салыстырамыз. Және біз мынадай кезеңдерге
мақалдардағы халықтық ақыл-ойдың интернационалдық мағнасына көңіл
аударамыз. Мысалы, "Красив тот, кто красиво поступает" орыс мақалы мен
"Handsome is handsome does" или "Knowledge is power" ағылшын мақалын
әлемнің барлығы біледі. Мақалдарды білу ана тілін оқуда сонымен қатар, шетел
тілін оқуда үлкен рөл атқарады.
Әлеуметтік құзырды қалыптастыруда ағылшын тілінде сөйлейтін елдер
мен туған елдің мәдениетін оқудың зор мағынасы бар. Ағылшын тілінде
сөйлейтін елдердің халық әдебиеттерін сабақта және аудиториядан тыс кезеңде
оқу, әлеуметтік құзырды қалыптастырудың маңызды құралдарының бірі болып
табылады. Көркем әдебиет туындыларынан студенттер шетелдің өмірін, салт-
дәстүрін, тұрмысын, сондай- ақ осы елдердің тілдік мәдениетін оқып үйренеді.
24
Келесі кезең әлеуметтік құзырды қалыптастыру туралы сөз болғанда ұмытуға
болмайтын кезең - әрине бұл, тілдік этикет. Тілдік этикет – бұл тілдік мәдениет,
ал тілдік мәдениет – бұл адамның бет- бейнесі, студенттің бет- бейнесі.
Ағылшын тілінің тілдік этикеті тұтас тұлғаны тәрбиелеуде ерекше маңызы бар.
Тілдік мәдениет арқылы көп нәрсені үйренуге, ауызша сөйлеу этикетін
үйренуге болады. Ағылышындар туралы былай айтуға болады "hardly ever lie,
but they would not dream of telling you the truth" бұл " олар шындық еместі
айтпауы мүмкін, бірақ шындықты да айтпайды ". Тілдік мәдениет қандай болса,
ұлттық мінезде соған байланысты болады. Тілдік этикетті оқыту барысында
мысалы, "sincere appreciation and flatter" (шынайылықты және жағымпаздықты)
айырмашылығын ескеру керек, сонымен қатар, тек ескі дәстүрді біліп қана
қоймай, қазіргі күннің де талабына сай болу керек. Мысалы, "Miss" и "Mrs"
деген ескіше айтылудың орнына әр әйелге айтуға болатын Ms" неологизмінің
пайда болғанынан хабардар болу керек. Сондай- ақ тілдік этикетті ағылшын
тілін меңгеру үдерісінде үнемі оқысақ та, бұл мәселені арнайы бағдарлама
ретінде бөліп қарасақ және сабақта, сабақтан тыс кезде мақсатты түрде
қолдансақ пайдалы болар еді.
Тіл және мәдениетті бір уақытта оқу практикалық, жалпы білімдік және
дамыту мақсаттарын тек тиімді жетістікпен қамтамасыз етіп қана қоймай,
сонымен қатар, оқып үйренушінің ынтасын ары қарай арттырады.
Оқушылардың жемісті және өнімді іс-әрекеттері үшін сабақтың бейдәстүрлі
өткізілу формасы тиімді. Мұндай сабақтарға: сабақ- көрініс, сабақ- мереке,
сабақ- саяхат, бейнесабақты жатқызуға болады.
Оқытушылардың тәжірибелері мен зерттеулері көрсеткендей, бейдәстүрлі
сабақты өткізу студенттердің пәнге деген қызығушылықтарын туғызады және
оқудың ынтасын жоғарылатады.
Сабақтың бейдәстүрлі формасының ең басты жетістігі студенттерде
әлеуметтік құзырлардың дамуы және жетілдірілуі болып табылады және
базалық білім деңгейімен салыстырғанда тілін оқып жатқан елдің мәдени
мұрасы кеңінен таратылады. Осы орайда мәдениеттерді салыстыратын
тапсырмалар студенттердің сөзсіз қызығушылықтарын арттырады және
мәдениаралық қабілеттерін дамытады. Кәсіби бағыттағы оқу үдеріснде
мәдениаралық ситуацияларды қолдану арқылы мәдениаралық шиеленістерді
шеше білу қабілеттерін қалыптастыруға болады. Cтуденттерге шетел тілін
оқытудағы
тәжірибе
көрсеткендей
мәдениаралық
қабілеттерін
тиімді
қалыптастыру үшін, шетелдік лингводидактикада әзірленген типологиялық
тапсырмалар мен жаттығуларды қолдану қажет.
Мәдени даму мақсаты бар тапсырмалар:
– оқиға барысын суреттеу (суреттегі оқиғалар);
– суреттерді, дыбыстарды, шуылдарды еркін айта білу (аудиожазба);
– қабылдау шектігі (суретті сипаттау /еске сақтау бойынша жағдаяттар);
– суретті сипаттау, талғап-талдап түсіндіру - дербес әсерлер.
Ұғымды және мағынаны айқындауды(түсіндірмені-) қалыптастыру үшін
тапсырмалар:
– ассоциограммалар құрастыру;
Достарыңызбен бөлісу: |
