Несие беру. Жердің кепілдікке берілмеуі, сол сияқты фермерлердің жерден басқа дүние-мүліктерінің жоқтығы салдарынан коммерциялық банктер ауыл шаруашылығына несие беруге аса құштар емес. Қазақстанда ауыл шаруашылығы үшін пайдаланатын жер жеке меншікке берілмейді. Суармалы жерлер өте құнды бола болса да, банктер ондай жерлерді шаруашылық қарызынан құтыла алмайтын жағдайда (цефольт) ол жерлердің бағасын анықтап, сата алмайтындықтан, суармалы жерді де кепілдікке алудан сескенеді. Мақта шаруашылшықтарына несие беру көзі — Қазақстан Мақта Коорпорациясы (ҚМК) және мақта өндеу зауыттары. Мақтаарал ауданы шаруашылықтарына жылда берілетін несие көлемі 10-12 млн.АҚШ доллары есебінде.
Мақта өсірушілерге қарыз беруші — "Қазақстан Мақта Коорпорациясы" жабық акционерлік қоғамы. Бұл компания 50000 гектар жерге мақта егетін 20 мыңға жуық фермерді несиелендіреді. Кейбір шаруашылықтар несиені ақшалай және материалдық ресурстар түрінде алады. 50 агроном мақта өсіру технологиясының сақталуын және танаптарға минералдық тыңайтқыштар берілуін қадағалайды.
Фермерлер осы компаниямен әлемдік бағадан 30% кем сатамыз деп келісім шартқа отырады. Ал өңдеуден түсетін қосалқы жанама өнімдер фермерлерге қайтарылады. Өз кезегінде ҚМК-сы каражаттық көмекті шетелдік инвесторлардан және Казкоммерц банктен алады. Дейтұрғанмен ҚМК-сы ауыл шаруашылшына несие беруден секемденеді, сол себептен де жерді кепілдікке алуды жөн санайды. Дефольт болған жағдайда фермер өз жерін ҚМК-сына уақытша — 5 жылға пайдалануға береді, шаруашылықты басқару құқығын да береді. Қарызды өтегеннен соң жер фермерге кері қайтарылады. Міне, мақта өндірушілер мен оны өңдеуші мекемелер және банктер арасындағы осындай қарым-қатынас схемасы, біздің ойымызша ең дұрыс схема болып табылады.
Мақта өндірудің тиімділігі, пайдалылығы. Біз мақта өсіру аймағында өндірілетін бірқатар дақылдардың өндіріс тиімділігіне талдау жасап байқадық. Осы жұмыстардың нәтижесіне сүйенсек— бұл аймақта мақта өсіруге балама бола алатындай басқа дақыл жоқ. Жер көлемі 5, 5-10, 10-50 және 50-ден жоғары гектарлы шаруашылықтардың бюджетіне есеп жүргізіп көрдік. Сол деректердің көрсеткеніндей, шаруашылық тиімділігіне жер көлемінің мөлшері тікелей әсер етеді екен. Өйткені ірі шаруашылықтардың техникамен жақсы жабдықталуына орай, агротехникалық шараларды барынша толық атқара алады. Ал шағын шаруашылықтар көбінесе техниканы нақты қаражатына жалдайды. Нақты қаражаттың жетіспеушілігі салдарынан мұндай шаруашылықтар технологиялық схемадан кейбір маңызды шараларды алып тастауға, оларды орындамауға мәжбүр болады немесе ол шараларды дер кезінде атқаруға мүмкіндіктері болмай жатады. Міне, осының салдарынан шаруашылықтар мақта өсірудің интенсивті технологияларын пайдалана алмайды. Ал, экстенсивті шаруашылық жүргізгенде мақтаның түсімі гектарына 17-18 центнерден аспайды.
Шаруашылықтардың өндірістік шығандары 190-260 американ доллары көлемінде ауытқып отырады. Ірі шаруашылыктар шығымды көп жұмсайды. Өйткені олар техниканы кеңірек пайдаланады және олардың үстеме шығындары да біршама көбірек болады. Шаруашылықтың қай түрі болмасын гербицидтер мен пестицидтерді мүмкіндігінше пайдаланбауға тырысып бағады. Азот тыңайтқыштарын кеңірек пайдаланғандарымен оның өзі ғалымдар ұстанған деңгейден әлде қайда төмен. Шаруашылықтардың тиімділігін анықтаушы маңызды фактор ретінде мақта талшығына белгіленген әлемдік айтқан дұрыс. Соңғы 7 жыл төңірегінде басқа мемлекеттерде мақта егу көлемінің өсуіне орай және басқа себептерге байланысты мақта талшығына деген әлемдік баға төмен деңгейде болды, 2000 жылдың қазан айына есептегенде мақта талшығына белгіленген әлемдік баға 1993-1994 жылдардағы 1750 доллардан 1300 долларға дейін кеміді. Мақташылардың көпшілігі несиені қайтару мақсатында мақтасын күзде — өнім жинаған бойда сатуға тырысады. 1999 жылы 1 тонна мақтаның сату бағасы 270 доллар құрады. Мақта түсімділігі 10 ц/га болған жағдайда шаруашылықтың тапқан пайдасы 270 доллар, ал түсім 16 ц/га болғанда — пайда 430 доллар құрайды. Таза пайда көлемі майда шаруашылық үшін — 170 доллар болды. Жер көлемі 5 га болатын шаруашылықтар жерінің 90 пайызын мақта өсіруге пайдаланады десек, оның мақта өндіруден табатын жалпы пайдасы 360 доллар, ал жер көлемі 50 га шаруашылықтардың жалпы табысы 7650 доллар болады екен. Табыс көлеміндегі мұндай айырмашылықтар нені білдіреді? Ол шаруашылықта пайдаланатын жер көлемінің өте маңызды фактор екендігін дәлелдейді. Жер көлемі 50 га болатын шаруашылықтардың жер көлемі 5 га шаруашылықтарға қарағанда сатылу қабілеті көбірек. Шаруашылық өнімділігінің бүгінгі таңдағы мөлшеріне қарасақ, шағын шаруашылықтардың оларға көрсетілген инвестициялық шығындарды кері кайтару мүмкіндіктерінің төмен екендігін айтқан жөн.
Мақтаға белгіленген баға өткен жылы фермерлер үшін өте-мөте қолайлы да тиімді болды. Фермерлер қарыздарымен есептесті, сол сияқты 2001 жылғы егін науқанында аздап та болса өзін-өзі каржыландыра алатындай мүмкіндіктерді иеленді. Бұл жағдай көңілге мақтадан алынатын табысты бірте-бірте көбейтуге болады деген үміт ұялатады.
3.1 Мақтаны – өндіру, қайта өңдеу және оны өткізу мәселелерін бүгінгі нарықтық экономика талаптарына сай ұйымдастыру үшін осы процестерді реттейтін Заң қабылдау қажеттілігі туындады. “Мақта туралы” Қазақстан Республикасының жақында мақтаны өндіру, қайта өңдеу, сақтау және сату әрекеттерінің құқықтық, экономикалық және ұйымдастыру негіздерін анықтайды және сол процесс кезінде туындайтын қатынастарды реттейді. Осы “Мақта туралы” заң жобасында 9-тарау, 41 – бап бар. Осы заң жобасындағы 2-тарау,3,4,6,-баптарға тоқталатын болсақ.
3-бап. Мақта рыногын мемлекеттік реттеудің мақсаты. Мақта рыногын мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты негізделген технологияларды енгізу мен тоқыма және мақта шараушылығын индустризациялау, оны тоқыма және тамақ өнеркәсібімен бірлестіру негізінде мақтаның бәсекеге бейімділігін арттыру болып табылады.
4-бап. Мақта рыногын мемлекеттік реттеудің нысандары.
Мақта рыногын мемлекеттік реттеу;
Мақта шаруашылығын мемлекеттік қолдау;
Мақта қолхаттары бойынша міндеттемелердің орындалуын кепілдік жүйесін дамыту;
Кластерлік даму принціптері негізінде мақта шаруашылығының тоқыма және тамақ өнеркәсібімен бірлесуін ынталандыру.
Шитті мақтаны мақта талшығына бастапқы қайта өңдеу жөніндегі қызметті лицензиялау және мақтаны қайта өңдеу кәсіпорындарының қызметін бақылау.
Мақтаның сапасын сертификаттау; мақтаның сапасын сараптау жөнінде қызмет көрсететін зертханаларды тіркеу және аттестаттау, сондай-ақ олардың мақтаның сапасын сараптауды жүргізу тәртібінің талаптарын және зертханаларды тіркеу тәртібінің талаптарын сақтауын бақылау;
Достарыңызбен бөлісу: |
