Мақсатым – тіл ұстартып, өнер шашпақ

11
құралдар  бір-біріне  кедергі  келтірмейді.  Біздің  заманымыз 
– ақпараттық технологиялардың дамыған дәуірі. Осы жаңа 
технологияларды  пайдалану,  яғни,  көрнекі  құралдарды 
алғашқы көрсетілімі арқылы көрсету көп уақытты үнемдейді.
Қайсыбір  ұстаным  маңызды,  екіншісі  онша  маңызды 
емес  деп  бөліп  айта  алмаймыз.  Жоғарыда  тоқталып  өткен 
әр ұстаным өзінше маңызды әрі бір-бірімен сабақтас. Осы 
ұстанымдарды  басшылыққа  алумен  қатар  сабақ  өткізудің 
үш  міндеті  де  басты  назарда  болуы  тиіс.  Сонымен  бірге 
мұғалім  оқушыға  жүрек  жылуын  бермесе,  оқушы  оны 
бағаламайтынын да ескерген жөн.
Нұрзат БАЙЖҰМАНҚЫЗЫ,
Найманбай атындағы 
орта мектеп мұғалімі.
Шығыс Қазақстан облысы,
Үржар ауданы,
Мақаншы ауылы.
«ДАМЫТА ОҚЫТУ» ӘРЕКЕТІН 
ҰЙЫМДАСТЫРУ
Ғалымдар  баланы  дамыта  оқыту  әрекеттері    оқыту 
барысында  іске  асатынын  дәлелдеген.  Соның  нәтижесін 
анықтай  келе  баланың  дамуының  екі  түрлі  ортасы  бола-
тыны жайында теория ұсынады.
Бірінші  ортасы  –  айналасындағы  үлкендердің  әсері, 
қабілетімен еркін атқара алатын іс-әрекет.
Екінші ортасы – сабақ үстіндегі әрекет. 

12
Біздің  тірлігіміз  –  баланың  сабақ  үстіндегі  әрекетін 
ұйымдастыру, әрекет нәтижесін байқау, өз қабілетімен еркін 
атқара  алатын  ісі,  соның  нәтижесіндегі  тұжырымына  көз 
жеткізу.
Балаға  мынаны  түсіндіру:  1)  егер  есіңде  сақтау  үшін 
үйренсең  ұмытасың;  2)  егер  түсіну  үшін  оқысаң  есіңде 
сақтайсың.
Дамыта  оқыту  дегеніміз  баланы  субъект  ретінде  оқу 
ісіне  қызықтыратын,  соған  сай  қабілетін  арттыратын 
жағдайлар  тудыру  болып  табылады.  Қызықтыру,  зейініне 
әсер ету, сезіміне әсер беру мұғалімнің басты мақсаты болуы 
тиіс. Мұны жүзеге асыру үшін мұғалім сабағына өте шебер 
болу керек.
Мұғалімнің шеберлігі
 
 
Мұғалім  шеберлігі  өте  жоғары  болса,  оқушының  даму 
қабілеті жүзеге асады.
Мұғалім – әр баланың танымдық түйсігін оята отырып, 
оларды даму аймағына кіргізуші.
Дамыта  оқытуға  негізделген  сабақ  ұжымдық  ойлау  іс-
әрекеті,  диалог,  пікірталас,  іскерлік  қарым-қатынастармен 
ерекшеленеді.
 
Шеберлігіне  
байланысты 
Үнемі ізденіс 
болуы керек 
Оқушыға ой 
қозғау 
Оқушыны бір 
әрекетке ендіру 
Мұғалім өте 
білімді болуы 
керек 
Мұғалімнің 
әдіс-тәсілдері 

13
Иә,  мұғалім  оқушыларға  дайын  біліммен  емес, 
проблемалық  сұрақтармен  келеді.  Берілетін  білім 
проблемалық баяндау негізінде болады. Оны шешу, мақсатқа 
жету оқушының өз іс-әрекеті арқылы жүреді.   
Оған жетудің әдіс-тәсілдерін, жолдарын өзі табады.
Модель,  жоба  жасау,  оны  қорғау  –  дамыта  оқытудағы 
басты әдіс-тәсіл.
Дамыта  оқыту  оқушылардың  шығармашылық  ойлауын 
дамытады.  Ал  шығармашылық  ойлау  шығармашылық 
табыстарға жетудің кепілі екенін есімізде сақтайық.
 
оқ
уш
ы
 
 
Әдіс-тәсілдер 
арқылы 
ізденуші
 
 
Проблеманы 
шешуші
 
 
Өз еңбегін 
саралаушы 
 
 
Мұғалімді де 
өз пікір 
таласына 
шақырушы
 
 
Өзінің жоба, 
модель, 
сұрақтарын 
ортаға салушы
 
 
Өз пікірін 
қорытын- 
дылаушы
 

14
Дамыта  оқытуда  негізінен  белсенділік  оқушыға 
жүктеледі. Дамыта оқытуда да мұғалім-оқушы іс-әрекеттері 
бірлікте, бір бағыт, бір мақсатқа бағытталады.
Сонымен,  ғалымдардың  еңбегін  саралай  келе,  мұғалім- 
оқушы іс-әрекетін төмендегінше көрсетуге болады.
 
 
М
ұғ
ал
ім
 
Оқушыларға түрткі 
жасаушы 
 
Көмек беруші, 
тапсырма 
таратушы, 
сұрақ әзірлуші 
 
Көмек беруші 
Оқушылардың 
ізденістерін 
қолдаушы 
Нәтижесін 
саралаушы 
 
мұғалім 
Оқушы- 
ларды 
дербес 
таным 
әреке-
тіне кір-
гізу 
Психологиялық 
жағымды адам 
Та
лд
ау
ш
ы,
 
са
ра
ла
уш
ы 
Ақылшы, 
көмекші 
Эмоция                    
тудырушы, 
мақтаушы 

15
Дамыта  оқыту  жаттанды  іс-әрекеттерге  сүйенбейді. 
Шығармашылық  еңбекке  кең  жол  ашады.  Оқушының 
ойлауына,  ізденісіне,  іс-әрекетіне  түрткі  жасайды, 
оны  күнделікті  өнімсіз  еңбектен  босатады.  Зерттеуші, 
ізденуші биігіне көтереді. Сонымен, мұғалім сабақ үрдісін 
ұйымдастырушы, бағыттаушы адам рөлінде шешім табылған 
кезде  әркім  оның  дұрыстығын  өзінше  дәлелдей  білуге 
үйретеді.  Әр  оқушыға  өз  ойын,  пікірін  айтуға  мүмкіндік 
береді, жауаптар тыңдалады. 
Жауаптар барлық жағдайда дұрыс бола бермес, дегенмен 
әр бала жасаған еңбегінің нәтижесімен бөлісіп, дәлелдеуге 
талпыныс  жасайды,  жеке  тәжірибесін  қорытындылап 
үйренеді. 
«Дамыта  оқыту»  деп  ол  баланың  білім  алуға  әрекет 
етуін ұйымдастыратын оқытуды атаған.
“Жаман” мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, ал “жақсы“ 
мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді. 
Дамыта оқытуды ұйымдастыру, балаға ақыл-ой әрекетін 
меңгеруге жағдай жасау деп қарастыру керек.
 
Оқушы 
Табушы, жаңа 
өнім жасаушы 
Білімді өз 
бетімен алушы 
Достарын 
бағалаушы 
Ізденуші  
Өзін-өзі 
тексеруші