М. С. Кульгильдинов К. Ә. Жүсіпов Р. Ә. Қозбағаров Көлік техникасын өНдіру және жөНдеу техНоЛоГИясы негіздері оқулық

263
лер шоғырлануының деңгейіне, болаттар сипаттамаларына, пайдалану 
режиміне, жүктеме сипатына, металқұрылым мен оның беріктік қорын 
есептеу әдістеріне, пайдаланудың температуралық жағдайларына, 
коррозияға қарсы жабындылар мен белсенді ортаның болуына және 
т.б. тығыз байланысты болады. Сонымен бірге, тәжірибе пайдаланудың 
нормативті мерзімін шектеудің негізгі критерийіне физикалық 
тозу (көбінесе қажу мен тот басулық бұзылулар) жататындығын да 
дәлелдеді.
Қазіргі кезде кран жасау пайдалану кезінде ішкі жабық беттері 
бақыланбайтын құбырлы және қорапты профильдегі металқұ-
рылымдарды құрастыруға бағытталған. Экспериментті зерттеулер кран-
дар металқұрылымдарындағы тот басудың таралу жылдамдығы кәдімгі 
жағдайда 0,03...0,2 мм/ жыл болатындығын да көрсетті. Сонымен бірге 
ішкі көрінбейтін жабық беттері сырланбайтын құбырлы және қорапты 
профильдегі металқұрылымдар қимасының шығындарын есептеулер 
20 жыл өткен соң қалыңдығы 5, 10, 15 және 20 мм болатын прокаттарда 
сәйкесінше 20, 10, 8 және 5% шығын болатындығын да көрсетіп берді. 
Фермалық құрылымдармен салыстырғанда, қораптық құрылымдардың 
нормативтік пайдалану мерзімі төмен, ал 10-20 жыл пайдаланудан 
соңғы апаттылығы жоғары болады.
Көп уақыт пайдаланудан соң металқұрылымдарда форма 
элементтерінің майысуының қалдық деформациялары, пісіру жіктері 
мен металқұрылым элементтерінде сызаттары, болттардың босауы 
және т.б. секілді ақаулар мен зақымданулар пайда болуы мүмкін.
Механизмдерді бекіту алаңшасының металқұрылымдарында тежеу 
мен үдеу алудан пайда болатын әртүрлі динамикалық күштер әсер етеді. 
Пайдалану кезінде бұл алаңшалар бірнеше рет пісіріп жөндеуге түседі 
де, бұл металдардың қатты күйіп кетуіне соқтырады.
Металқұрылымның (қаңқада, фермада, кран жебесінде) бір тора-
бында әртүрлі ақаулар саны көп болғанда, оны жаңасымен ауыстыруға 
тура келеді.
Зақымдану сипатына қарай металқұрылымдарды жөндеудің 
төмендегі әдістері қолданылады:
– майысқан элементтерді салқын жағдайда немесе негізгі құрылым 
элементтерін алмастан қыздыру арқылы түзету;
– ақау элементтерді (қиғаш тіреулер, бұрыштықтар) алып тастап, 
олардың орнына жаңасын орналастыру;
– элементтердегі сызаттарды бөліп жою және оларды қажетті 
жағдайда күшейткіш жапсырмалармен пісіріп бекіту;
– ақаулы пісіру жіктерін кесіп тастау және жаңасын қондыру; 
– босаған тойтармаларды ауыстыру және босаған жарамды болттар-
ды қайта тарту.

264
Көтергіш көліктердің металқұрылымдарын жөндеу осындай 
жұмыстарды жүргізуге Қазтехбақылау инспекциясының рұқсатын 
алған арнайы жөндеу кәсіпорындарында жүргізіледі. Осыған сәйкес, 
пісіру жұмыстарын да жоғары білікті пісіруші мамандар атқаруы 
тиіс. 
Түзету мен майыстыруды деформацияланған элементтерді алғашқы 
формасына қайта келтіру үшін қолданады. Түзету салқын және ыстық 
күйінде жүргізілуі мүмкін. Металпрокат пен металқұрылымды салқын 
күйінде қисық радиус 
z
пен жебе майысуы 
f
шамаларына байланысты 
түзету критерийлері 6.1-кестеде берілген.
6.1-кестеде көрсетілген қисық радиусы төмен немесе жебе майы-
суы жоғары мәндерде аз легірленген болаттар үшін қыздырып түзету 
температурасы 650...850
0
С аралығында болуы тиіс. Термиялық жолмен 
бекітілген болаттарды 700
0
С-тан жоғары қыздырады.
Металпрокатты түзетіп болған соң бұрыштаманың, двутавр не-
месе швеллер сөресі мен қабырғасының жызықтықтық және беттік 
шақтамалары прокат ұзындығы 10 м-ге дейін немесе оған тең болғанда 
0,001L (L-прокат ұзындығы) аспауы тиіс, ал прокат ұзындығы 10м-ден 
асқанда, бұл шақтама 10 мм болуы қажет. Табақша металдан жасалған 
детальдар беттерінің жызықтықтық шақтамасы түзетуден соң 6.2-
кестеде көрсетілген шамаларға сәйкес болуы керек.
Жебенің майысуы оның еркін ұзындығынан (торапты фасон-
калар арасындағы элементтер ұзындығы) 3% аспаған жағдайдағы 
элементтердің геометриялық осьтерінің жалпы майысуын салқын түзету 
әдісімен жөндейді. Ал аз мөлшердегі (ұзындықтың 0,015 бөлігіндегі) 
қисықтарды қыздырмастан, мысалы, домкрат көмегімен түзейді. 
6.1-кесте

жүктеу 5,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: