М мәслихат мінбері тұЛҒатану өнер-өмір бай ыпта ма «алматы —2050»

№142 (5805) 26 ЋАРАША 2019 ЖЫЛ

almaty-akshamу.kz

 almaty-aksham@mail.ru

10

ТЏЛЅАТАНУ

ЌБIШ ЌЛЕМI

Ќбiш ќлемi – iшкi дљниетанымѕа бай ќрi !зiндiк сырлы бейнелерге

толы ерекше ќлем. Ол – адам жанын танып ќрi зерттеуде алуан

тљрлi ќдiс-тќсiлдердi игерiп, шыѕармашылыћтыѓ заѓѕар шыѓына

шыћћан жазушы. Ќрбiр кiтабындаѕы кейiпкерлердi алып ћарайтын

болсаћ, ћарапайым кейiпкер болѕанымен, кез-келген кейiпкерiнiѓ

жан дљниесiне тереѓ бойлап, !зiне тќн !мiрiн, таѕдырын тереѓ

сипаттаѕан. Сонымен бiрге, шыѕармаларындаѕы кейiпкерлердiѓ

iшкi толѕанысын жљрек тiлiмен с!йлете бiлген шебер суреткер.

«Ќбiш Кекiлбаев туралы сз айту

кiмге болса да, оѓайѕа тљсе ћоймас.

Ќбiш жайында сз ћозѕау, оныѓ шыѕар-

машылыѕын зерттеу, оѕан љѓiлу кп

еѓбек пен iзденiстi талап ететiн дљние»

деп Ћуаныш Сџлтанов «Кекiлбаев

кеѓiстiгi» атты маћаласында айтып

ткендей, ћаншама кiтап параћтап,

заѓѕар жазушыныѓ жљйрiк ойына, iшкi

ќлемiне ден ћойып, бойлай алуѕа

тырыссаћ та, Ќбiш ќлемiне ену љлкен

ерлiктi ћажет ететiнi аћићат.

Ендеше кемеѓгер ойшылдыѓ ќлемiне

тереѓiнен зер салып крелiк...

Жазу – мiр тынысы. Жазу – еѓ

бiрiншi мiр сљруден, џнатудан, сосын

барып танылудан тџрса керек. >нер мен

ќдебиеттегi еѓ басты ћаѕида – талант,

бiлiм, шеберлiкке ћџштарлыћ, сосын зор

еѓбек. Ќбiш Кекiлбаевтыѓ кез-келген

шыѕармашылыѕында џшан-теѓiз

талантынан блек, сан ћырлы шыѕарма-

ларыныѓ артында таудай биiк еѓбегi

жатћаны баршамызѕа мќлiм. Ѕџлама

ѕалымныѓ жазу нерiндегi шеберлiгiн

сз етсек те, еѓ алдымен, ћазаћ санасын-

да оныѓ сындарлы сыншы, сџѓѕыла

саясаткер, дархан мiнездi дарын, бiлiктi

бiлiмпаз екендiгiмен ћоса, кркем шы-

ѕарма жазушылыѕы алдыѓѕы орында.

Џлаѕатты џстаз ретiнде зiнiѓ кркем

сз зергерлiгiмен бiздiѓ рухани мiрiмiз-

дi байытса, айшыћты аћын ретiнде кзi-

мiздi ашты, сырлы суреткер болып к-

кiрегiмiзге џлттыћ сенiм, сана џялатты.

Жазушыныѓ шыѕармашылыѕындаѕы

ресi биiк еѓбектерiнiѓ бiрi – «Аѓыз-

дыѓ аћыры» атты тарихи романы. Бџл –

тек тарихи шежiре ѕана емес, ћоѕамдыћ,

џлттыћ мљддемен астасып, ќрбiр

оћырманныѓ дљниетанымын кеѓейтiп,

рухани тќрбиелейтiн шыѕарма. Ќбiш

Кекiлбаевтыѓ тљгел дерлiк шыѕарма-

шылыѕында романтизмнiѓ кркемдiк

жљйесiн толыћтыратын сипат –  миф-

тiк-фольклорлыћ сарынныѓ, аѓыз-

ќѓгiмелердiѓ жиi крiнiс беруi кезде-

седi. Жазушы осы туындысы арћылы

тарихи аѓыз шеѓберiнен шыѕып, ћалам-

герлiк ћиялын ћоса отырып, дербес

психологиялыћ шыѕарма тудырѕан. Бџл

романныѓ лирикалыћ, романтикалыћ

сипаты мол. Жазушы аѓыздыћ желiнi

жаѓаша тљсiндiрiп, жаѓѕыртып, сол

арћылы адам жаныныѓ тереѓ иiрiмдерiн

ашћан композициясы кљрделi, психо-

логиялыћ салмаѕы бар дербес туынды

жасап шыѕарѕан. Сонымен ћатар,

романда лирикалыћ реѓк бояудыѓ

молдыѕы, тiлдiк рнектiѓ эмоционалды

бояуѕа ћаныћтылыѕы, шартты тџспал-

дар секiлдi романтизм эстетикасына тќн

тќсiлдердi шебер пайдаланылады.

Романда мџнараныѓ сићыры – шебердiѓ

ханшаѕа деген махаббатын бейнелеуiн,

тiптi сол махаббаттыѓ зiне айналуын

шебер суреттеген. «Аѓыздыѓ аћыры»

романында аѓыз бен романтикалыћ

ћиял, философиялыћ толѕам мен ана-

литикалыћ суреттеу тќсiлi, реалистiк

баяндау мен шарттылыћ келiстi љйлесiм

таба бiлген.  Жазушы з кейiпкерлерi-

нiѓ мiнез-ћџлћын олардыѓ сыртћы iс-

ќрекеттерi, ћимылдары арћылы емес,

iшкi монолог арћылы крсетiп, ќрбiр

оћырманныѓ жљрегiне кеѓ жол аша

бiлдi. Айтулы романныѓ бiр зiн айту

арћылы ћазаћ ќдебиетiне жазушыныѓ

тыѓ дљние алып келгенiн аѓѕарамыз.

Бџл таѕылымды еѓбектiѓ зi ќлем

жџртшылыѕына ћазаћ елiн тарихи

тџрѕыда ѕана емес, адам жаныныѓ

шындыѕын тебiренiспен толѕай отыра,

мiр туралы философиялыћ толѕам,

ѕибратты ой берерлiк шыѕарма ретiнде

таныстыруѕа болады.

Жазушы бљкiл саналы ѕџмырын,

еселi еѓбегiн туѕан халћына арнады.

Ћазаћ ќдебиетi мен ћазаћ тiлiнiѓ дамуы-

на орасан љлес ћосып, заманымыздыѓ

заѓѕар суреткерi ретiнде иiсi ћазаћтыѓ

негелi тау тџлѕасына айнала бiлдi.

Ол – ћазаћ ќдебиетiнiѓ саѓлаѕы, маѕы-

налы ѕџмырыныѓ мазмџнды шаћтарын,

негелi мiрбаяныныѓ мiршеѓ шек-

терiн табиѕи талантымен танытћан,

еѓбек жолдарын халћыныѓ ѕџмырна-

масымен рнектеп берген айтулы дарын.

Ќдебиет пен нер жолы – ћиын жол.

Ќркiм танымал болѕысы жќне зiне

бiреудiѓ таѓданѕанын ћалайды. Тiптi,

ѕасырлар бойы шыѕармасы ћолдан

тљспесе де, ќр жазушыныѓ бџл арманы

орындала ма, жоћ па, ешкiм кепiлдiк

бермес едi. Дегенмен, ќр ћаламгер зi

мiр сљрген дќуiр бетiн жазу керек.

Адамда талант болѕанымен ћоймай,

бiлiм де тиiстi деѓгейiнде жеткiлiктi

болуы керек. Заѓѕар жазушыныѓ кез-

келген шыѕармасын оћу арћылы оныѓ

кеѓ тынысты, суреткерлiк ћарымы тым

биiк, таѕылымды тарихшы ќрi заманауи

ойшыл екендiгiн толыћтай дерлiк

аѓѕарамыз.

Жазу белгiлi бiр маѕынада лмес

ћџндылыћтарѕа апаратын басћа жол.

Адамда екi аспект бар: дене жќне жан...

Жазу – осы екеуiнiѓ ортаћ жемiсi. Дене

ледi, ал жан лмейдi. Автор љшiн мќѓ-

гiлiк мiр: таланттыѓ, жџмыстыѓ, iзде-

нiстiѓ жќне шыѕарманыѓ берiк љйле-

сiмi. Заѓѕар жазушыныѓ мiрiнiѓ кеѓ

айдындаѕы белестерi шалћар шабыт-

тыѓ, сезiмтал да сергек сезiмнiѓ, тереѓ

де ѕџлама ойдыѓ, тљйiнi толысћан,

шешiмi келiскен тџжырымныѓ, жаѓыл-

мас баѕдардыѓ биiгi болѕай!

Гљлмира СЌБДЕНОВА,

 ќл-Фараби атындаѕы ЋазЏУ-дыѓ

доцентi, тарих ѕылымыныѓ кандидаты.

Жансая ЋОСМЫРЗА,

ќл-Фараби атындаѕы ЋазЏУ Тарих,

археология жќне этнология факультетi,

кiтапханалыћ аћпараттыћ жљйе

мамандыѕыныѓ магистранты.

GНЕРДIЃ

СЏЛТАНЫ –

мiрде аћк&ѓiл, сќби мiнездi

болѕан Уќйiстi џмытћан жоћпыз...

Ќубќкiр РАХИМОВ,

ЋР еѓбек сiѓiрген ћайраткерi,

Махамбет атындаѕы сыйлыћтыѓ

лауреаты, профессор

Адам ћай дќуiрде мiр сљрсе де, ћан-

дай кќсiптi мансџћ етсе де, оныѓ мiрдегi

орны ел алдындаѕы еѓбегi мен артында

ћалдырѕан iзiмен лшенерi бќрiмiзге

белгiлi. Бџл – ѕџмырдыѓ џзаћ болуына

немесе ћысћалыѕына тќуелдi емес.

«Ћанша мiр сљргенiѓ емес, ћалай мiр

сљргенiѓ маѓызды» деп Сенека Луций

Анней (кiшiсi) айтћандай џѕым екенi рас.

Солай десек те, бергенiнен берерi кп

азаматтардыѓ бџл фќниден «ањ!» џрѕызып

ерте кшкенiн кргенде, зегiѓдi  ртер

бiр «ќттеген-айдыѓ» маза бермейтiнi жќне

рас. Бџл жаѕдай, ќсiресе, елдiѓ еркесiне

айналѕан нер адамдарынан айырылып

ћалѕан кезде жиi џшырасады.

>нердiѓ згелерге шапаѕаты мол

болѕанымен, нер адамына ауыртпа-

лыѕы мен азабы аз емес, ћџлаѕаныѓды

кљтiп тџрар тџѓѕиыћ тќрiздi. Таѓдаулы

дарындылар ѕана соны соћпаћ салса ѕана

те алады, болмаса тџѓѕиыћћа кеткенiѓ.

Халыћтыѓ џлттыћ ћасиетi мен бала

мiнез ерекшелiгiн бойына сiѓiрген,

алыптардай аѓѕал, аћкѓiл дарынды

актерлерiмiздiѓ бiрегейi Уќйiс едi.

Ќр халыћтыѓ џлттыћ ерекшелiктерi

мен рухани байлыѕын, мќдени деѓгейiн

нер адамдары арћылы тереѓiрек танып

бiлуге болады. Халыћтыѓ «Алып адам

аѓћылдаћ, баладай аѓѕал келедi» деген

даналыѕына џстазы Ыдырыс аѕа мен

дарынды шќкiртi Уќйiстiѓ сахналыћ

кейiпкерлерiн кино мен видеотаспа-

лардан крген сайын кзiѓ жете тљседi.

Мен љшiн бџл есiмдер нер адамда-

рыныѓ рухани асыл ћасиеттерi мен

џлылыѕын, даналыћ пен дарындылыѕын

дќрiптеп, бар ѕџмырын сахна нерiнiѓ

дамуына арнаѕан тџлѕалар болатын.

Ќзiрбайжан Мќмбетовтiѓ Ыдырыс

аѕаныѓ Ћобыланды (М.Ќуезов, «Ћара-

ћыпшаћ Ћобыланды»),  Есен (М.Ќуе-

зов, «Еѓлiк–Кебек»), Ћален (Ќ.Нџр-

пейiсов, «Ћан мен тер»), Сџбанћџл

«Ш.Айтматов, «Ана–Жер-Ана») тќрiздi

барлыћ тџлѕалы рлiн Уќйiске сенiп

тапсыруынан екi актердiѓ (џстаз бен

шќкiрттiѓ) бойындаѕы тџлѕалыћ пен

даралыћтыѓ ортаћ ћасиетiне сенiм

артћанын аѓѕару ћиын болмас.

Уќйiс менiѓ алѕашћы режиссерлiк

жџмысым Оралхан Бкейдiѓ «Текетiре-

сiндегi» Белгiсiз кейiпкерден бастап, ќр

тљрлi жанрдаѕы: Ќдiлжан (Р.Сейсен-

баев, «Тљнгi диалог»), Алдар ксе

(Ш.Ћџсайынов, «Алдар ксе»), Бетай

(А.Сљлейменов, «Кек»), Џзаћ (М.Ќуе-

зов, «Ћилы заман»), Зия Гафуров

(Ж.Файзи, «Башмаѕым»), таѕы басћа да

рлдерiмен бiрге, еѓ соѓѕы рлi Оспанѕа

(Ћ.Ысћаћов, «Ћамар сџлу») дейiнгi

барлыћ ћойылымымда ћайталанбас

бейнелер сомдады. Уќйiстiѓ ћай рлiн

алып ћарасаѓыз да бала мiнез, таза-

лыћты байћауѕа болады. Елдiк џѕымды,

жерге деген саѕынышты аѓѕаруѕа бола-

ды. Мысалы, «Белгiсiз» бейнесiн алып

ћарайыћ: онда Ћызыл империяныѓ

ћыспаѕынан шекара асћан адамныѓ, тљн-

делетiп, басын ћатерге тiгiп, дљниеден

тер шаѕында туѕан жерiн бiр крiп кету

љшiн келген жанныѓ трагедиясын Уќйiс

љнсiз аћћан кз жасымен кереметтей

ќсерлi жеткiзсе, Џзаћ рлi арћылы ел,

жер, џрпаћ таѕдыры туралы џѕымдарды

кљрескерлiк деѓгейге дейiн ктередi.

«Кшедегi паћырды, ќкiм бол деп

шаћырды» комедиясындаѕы Безкозыр-

«ЏЛЫ ТЉРКIЛЕР.

ЏЛЫ ДАЛА»

Профессор С.Жиен-

ћџловтыѓ (С.Байбџлан) «Џлы

тљркiлер. Џлы Дала» атты

жаѓа зерттеу кiтабы жарыћ

крдi. Кiтапћа тарихи-

поэтикалыћ шыѕармалар

кiрдi, сондай-аћ, Џлы Дала,

ежелгi тљркiлер мен Ресей

князьдерiнiѓ мiр салты

тереѓ зерттелiп-зерделенiп

сипатталады.

Ресей патшалары Иван

Грозный мен Александр

Невский сияћты зге де орыс

жерiнiѓ билеушiлерi

Шыѓѕыс ханныѓ жќне  тегi

тљркi ќмiршiлердiѓ  џрпаћ-

тары екендiгiн автор дќйектi

тљрде дќлелдейдi. Ћазаћ

халћыныѓ Еуразия дала-

сындаѕы шешушi рлi дќлелдi

тарихи мќлiметтер арћылы

наћтыланады.

Кiтапты сатып алѕысы

келетiн азаматтар келесi

телефондарѕа

хабарласуларына болады:

Џялы телефондар:

7 701 185 19 47, 7 707 637 60 70,

7 776 886 08 13;

Ћалалыћ телефондар:

253-73-60, 253-74-12

(Венера Изеева).