М. Е. Лобашев к. В. Ватти

доминантты аллель 
(А
х
аіа
2
а
2
) 
болды. Осындай генотиптердің бәрі — аса қызыл және 
ақ реңдері аралығында бола алатын әр түрлі аралық ренді анықтады. Екі рецессивті 
гендер бойынша гомозиготалылар бар-лық дәннің 1/16 
(а
х
а
х
а
2
а
2
) 
болды және мүндай 
дәндер боялмаған  болып шықты. 
Ғ
2
 
кезінде түзіле-тін генотиптік бес кластың жиі-
лігі қатарда мынадай болып бө-лінеді: 1+4 + 6+4+1 = 16. Бүл генотиптегі доминантты 
аллель-де-рдің  санына  байланысты  бидай  дәндері  боялу  белгісінің  езгергіштігін 
көрсетеді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
34-сурет. 
 
 
Мұндай домииаңтты гендер жинақталғанда олардың әсері қосылады, яғии олар 
кумулятивті  әсер етеді, сондықтан өзара әрекеттесудің мұндай тнпііі 
кумуля-тивті 
полимерия 
деп атайды. 
Егер 
Ғ
х
 
будандарында  гетерозиготалы  күйдегі  мұндай  гендер  екеу  емес,  үшеу 
(Аіа
х
А2а
2
А^а
3
) 
немесе  одан  да  кеп  болса,  онда 
Ғ
2
-цеі 
генотиптер  комбинацияла-
рының саны артады. Генотиптердің бұл қатарын осы белгі өзгергіштігінің биномды 
қисық сызы-ғы түрінде қөрсетуге болады. 
Нильсон-Эле  тәжірибесінде  бидай  дәні  реңінің  гендері  бой-ынша  Ғ
2
-дегі 
 
Г&ндврдіқ  көп мұқптары
 

үшгибридті  ажырау  63  қызыл  дәнге  1  боялмаған  дән  қатынасын  берді. 
Ғ
2
-А^  А\А\ 
А
2
А
2
А
г
А
3
 
генотипі бар өте қаныққан қызыл реңді дәннен бастап, 
аіаіа
2
а
2
аза
3
 
генотипі 
бар  мүлде  бояалмағандәнгедейінгі  барлық  аралық  рең  байқалды.  Мұнда 
доминантты  гендер  саны  әр  түрлі  генотиптердің  жиілігі  мынадай  қатар  жасады: 
1+6+15  +20+15+64-1  =64  Моно-,  ди-,  үш-  және  полигибридті  шағылыстыруларда 
кумулятивтік  әсер  ететін  доминантты  гендер  саны  әр  түрлі  генотиптер  жиілігінің 
тарауы  34-суретте  гистограммада  келтірілген.  Мүндай  салыстырудан  нақтылы 
белгіні  анықтайтын  доминантты  гендердің  саны  көп  болған  сайын  өзгергіштіктің 
амплитудасы да көп жә-не особьтардың әр түрлі топтарының арасындағы ауытқулар 
бір қалыпты болатынын көреміз. 
Мысалы, адам терісінің пигментациясы полимерлі тұқым  қуалайды. Негр мен ақ 
расаға  жататын  әйел  некелескенде  тері-сі  аралық  реңді  балалар  (мулаттар)  туады. 
Әкесі мен шешесі мулаттар болғанда терісінің бояуы ақ реңнен қара реңге дейін бола 
алатын  балалардың  барлық  типі  тууы  мүмкін.  Олар  екі  жұп  аллельдің 
комбинациясымен анықталады. 
Сонымен жоғарыда келтірілген белхілердің түқым қуалауын зерттеу 
Ғ
2
-ле 
бүршақ 
және  басқалардың  тұқымының  тегіс  не-месе  бүдырлылығы  сияқты  альтернативтік 
белгілерден  байқа-латын  фенотиптік  кластарға  оңай  бөлінетін  ажырау  байқал-
майды. Альтернативті түқым қуалайтындардан өзгеше, полимер-лі белгілерді өлшеу 
немесе  санау  қажет.  Сондықтан,  сапалық  белгілерден  өзгеше,  оларды  сандық 
белгілер деп атайды. Мүн-дай Оелгілер түқым қуалағанда будан үрпағы фенотиптік 
көрі-нісі бойынша үзіліссіз қатар түзеді. 
Негізінде  белгілерді  сандық  жәие  сапалық  белгілер  деп  бөлу  шартты  түрде 
ғана.  Шындығында  екі  белгінің  де  түқым  қуалуын  зерттегенде  оларды  әлшеуге 
болады  және  өлшеу  қа-жет,  өйткені  табиғаттың  кез  келген  қүбылысын  сандық 
жағынан бағаламай түрып, оған объективті анализ жасауға болмайды. 
Үзын  және  қысқа  собықты  жүгерінің  екі  формасын  шағылыстыру  нәтижесін 
мысалға алып қарастырайық. 
35-суреттен  байқалатындай,  жүгерінің  №  60  (қысқа  собықты)  және  №  54  (үзын 
собыкты)  бастапқы  линиялары,  сол  си-яқты  бірінші  және  екінші  9рпақ  будаидары 
собықтарыиың  ұзындығы  бойынша  белгілі  бір  заңдылықпен  бөлінген.  Бүл  екі 
линияның  арасында  үлкен  айырма  бар  екенін  керу  қиынға  сок-пайды,  бірақ 

әрқайсысының  өздері  шегінде  собықтарының  ұзындығы  шамалы  ғана  өзгереді.  Бүл 
олардың  түқым  қуалаушылығының  салыстырмалы  біртектес  екендігін  көрсетеді. 
Ата-аналық  формалар  собықтарының  үзындығында  орап  ету  (захождения)  жоқ. 
Буданды  әсімдіктерде  (Ғі)  собықтардың  үзындығы  аралық  мөлшерде,  өзгергіштігі 
шағын ғана   болады. Ғ
2
-де өзгер- 
 
35-сурет.  Жүгері  собығы  ұзындығынық  (см  есебімен)  тұқым  қуалауы  (по-лимерия
) 
гіштіктің  көлемі  едәуір  артады.  Демек,  жүгері  собығының  ұзындығы  бойынша 
өзгергіштіктің үзіліссіз қатарын осы сандық белгіні қамтамасыз ететін доминантты 
гендерінің саны әртүрлі генотиптер қатарыретінде қарастыру керек. 
Зерттелген шағын санды екінші үрпақ өсімдіктерінің кей-біреулерінде ата-аналық 
формаларға  тән  собықтар  ұзындығының  өндірілу  фактісі  шағылыстырылған 
формалар  собықтары-ның  үзындығын  анықтауға  гендердің  шағын  ғана  саны 
қатысқанын  көрсете  алады.  Мүндай  болжау  бастапқы  ата-аналар  формалары 
ажыратылатын  жүп  гендердің  санына  байлапьісты  Ғ
2
-де  зиготалар  түзуші, 
гаметалардың  мүмкін  комбинациялар  санын  анықтайтын  езімізге  белгілі 

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: