М. Е. Лобашев к. В. Ватти

-сурет. Ит жүнінін. бояуыныц тұқым қуалауы (эпистаз)

жүктеу 8,1 Mb.

Pdf просмотр

бет	75/275
Дата	29.04.2022
өлшемі	8,1 Mb.
	#38344
түрі	Лекция

1 ... 71 72 73 74 75 76 77 78 ... 275

Lobashev

32-сурет. Ит жүнінін. бояуыныц тұқым қуалауы (эпистаз):
генінің  әсерін  басқа  геннің  (ингиби-тордың)  доминант  аллелінің  тұншықтыруы
белгінің фенотип бойынша: 13:3 қатынасында ажырауын қамтамасыз етеді.
Б е л г і л е р д і ң  12:3:1 қ а т ы н а с ы н д а  а ж ы р а у ы .   Доминантты эпистаз
Ғ
2

кезінде фенотип бойынша басқа да ажырауды бере алады, атап айтқанда 12 : 3 : 1 [(9
+ 3) : 3 : 1]. Алдыңғы жағдайдан бұл жағдайдың айырмасы ■— мұнда екі рецессивті
гендері  бойынша  гомозиготалы  форманың  езіне  тән  ерекше  фенотипі  бар.Мысалы,
жүнінің  түсі  ақ  иттерді  жүнінің  түсі  қоңыр  иттер-мен  шағылыстырғанда  Ғі  кезінде
күшіктер  ақ  түсті  болады,  ал
Ғ
2

кезінде  12/16  ақ  түске,  3/16  қара  түске  және  1/16
қоңыр түске ажырайды (32-сурет). Егер   осы шағылыстыруды боял-
қоңыр іі-аа ақ
О^АА
А
— ңара түсті;
а
— ңо-ңыр түсті;
I
— жүні тү-сінің бояуын түшиың-тырушы;
г
— бояуы түн
-
шыңтырылмайды
.
ған  —  боялмағандық  қасиетіне  және  қара  түсті  —  қоңыр  түс-ті
болуына  байланысты  анализ  жасап  байқаса,  мынаны  байқау-ға  болады:
Ғ
х

кезіндегі  бояусыздық  бояулы  болуға  доминант-тық  жасайды,  ал
Ғ
2

кезінде  12:4
немесе  3  :  1  қатынасында  ажырау  байқалады.  3  қара  түске  және  1  қоңыр  түске
ажырау мынаны көрсетеді: қара түсті доминант ген, ал қоңыр түсті ре-цессивті  ген
анықтайтынын  көрсетеді.  Енді  бояу  ингибиторын  /  әрпімен,  оның  жоқтығын
і
әрпімен,  қара  түсті
Л
әрпімен,  қо-ңыр  түсті
а
әрпімен  белгілеуге  болады.  Сонда
бастапқы  форма-ның  және  буданның  генотипін  жақсы  түсінуге  болады.  Эпис-
таздың мүндай типі асқабақ жемісі, қойдың жүні бояуының тү-қым қуалауында және
басқа  да  көптеген  жағдайлард  кезде-седі.Эпистаз  жағдайында  фенотип  бойынша
ажыраудың 13:3  қатынасының 12:3: 1 қатынасынан  айырмасы  бар,  өйткені бі-рінші
жағдайда доминантты ингибитордың (/) және негізгі ген-нің рецессивті аллелінің
(а)
фенотиптік  көрінісі  бірдей  болады,  ал  екінші  жағдайда  бұл  эффектілер  әр  түрлі.
Сонымен,  белгілі  бір  қасиеттің  дамуында  гендер-түншықтырушылар  қандай  да

болмасын сапа реакциясының жүруін анықтамайды, тек басқа гендердің әсерін ғана
түншықтырады.
Егер  бір  геннің  рецессивті  аллелі  гомозиготалы  күйінде  екін-ші  геннің
доминантты  немесе  рецессивті  аллелінің  көрінуіне  мүмкіндік  бермесе,  гендердің
мүндай  әрекеттесуін
рецессивті
эпистаз  деп  атайды.  Мысалы,
аа>В-
немесе
аа~>вв.

Белгілердің  9:3:4  қатынасында  ажырауы  гендердің  өзара  комплементарлы
әрекеттесу  мысалы  ретінде  келтірілді.  Бірақ  осы  жағдайларды  рецессивті  эпистаз
ретінде  де  қарастыруға  болады.  Комплементарлылықтың  мысалы  ретінде
келтірілген  үй  қояндарындағы  көгілдір,  қара  және  ақ  түстің  тұқым  қуала-уын,
мұнда
аа~>В-
және
ааУ-вв
типтес  рецессивті  эпистаз  бар  деп  алып
түсіндіруге  болады.  Бүл  кезде
ааВ-
және
ааөв
генотипі  бар  үй  қояндарының  ақ
болатын себебі —
а
гені го-мозиготалы күйінде пигмент түзілуін тежейді, сөйтіп
В
генінің керінуіне кедергі жасайды.
Жоғарыда баяндалған рецессивті эпистаздың жеке-дара жағдайларынан өзге, әр
геннің  рецессивті  аллелі  гомозигота  күйінде  реципрокты  түрде  және  бір  мезгілде
комплементарлы геннің доминант аллелінің әсерін түншықтырады,
аа
В-ға,
вв
Л-ға
эпистаздық  етеді.  Осылайша  екі  әрекеттесуші  рецессив-ті  түншықтырушы  —  екі
еселенген  рецессивті  эпистаз
—  дигиб-  ридті  будандастыру  кезінде  фенотип
бойынша 9 : 7 ажырауын береді, бүл да гендердің өзара комплементарлы әрекеттесуі
ке-зіндегідей жағдай.
Сөйтіп,  белгілердің  бір  ғана  ажырауының  езін  комплементарлы  езара
әрекеттесудің  және  эпистаздың  нәтижесі  деп  қарастыруға  болады.  Организм
онтогенезі  кезінде  белгілердің  даму  биохимиясы  мен  физиологиясыи  білмейінше,
гендердің өза-ра әрекеттесуіне гибридологиялық   анализ   ғана жасау, ондай
өзара әрекеттесудің табиғатын аша алмайды. Бірақ сол белгі-лер дамуын анықтайтын
тұқым қуалау механизмін гибридологиялық анализсіз тусінуге болмайды.

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 71 72 73 74 75 76 77 78 ... 275