Сиб-селекция.
Жеке сүрыптаудың басқа бір әдісі
сиб-селекция методы
болып табылады. Мүндай жағдайда сұрыптау үр-пақ бойынша емес,
керісінше бүйір туысқандары — аға-інілері немесе апа-сіңлілері бойынша
жүргізіледі. (Sibling ағылшын тілінде «аға-қарындас» деген үғымды
білдіреді).
Сиб-селекция мысалына үялас жас қабандарды бордақылап бақылау
негізінде жас мегежіндерге бордақылық сапасы бойынша сұрыптау
жүргізу жатады. Бүл жағдайда жас қабандар-дың түқым қуалай
анықталатын бордақылау сапасының: тезжетілгіштігі, мал азығының
ақысы және т. б. көрсеткіштері бойынша жас мегежіндерді де бағалауға
негіз береді. Данияда бордақылап бақылау үшін бірұяластардың әр
жынысынан екі торайдан алу қабылданған. Жақсы нәтиже берген жағдайда
төлдің қалған бөлігі тұқымдыққа қалдырылады, ал нашар жағ-дайда бүкіл
үяластар шығарылып тасталады. Осындай әдіспен дат селекционерлеріне
10 жылда 1 кг массанын, өсіміне жұм-салатын шығын 6,48-ден 5,52
азықтық бірлікке дейін азайтудың сәті түскен. Бүтіндей алғанда бүл үлкен
экономикалық тиімділік берді. Мұндай методика
жартылау ддісі
деген ат
пен өсімдіктер селекциясында да қолданылады. Күнбағыстың май-
лылығын жоғарылату үшін гүлшоғын (себет гүлін) екіге бе-лед!. Бір
жартысынан
тұқымының
майлылығын
тексереді.
Егер
оның
майлылығының проценті жоғары болса, онда түқымның екінші
жартысынан үрпақ алынады. Осы процедураны майлылығы қашан
анықталғанша түқымдарды сүрыптай отырып, ұрпақтан ұрпаққа қайталай
береді (106-сурет).
Сұрыптау тиімдІлігі үшін сыртқы орта жағдайларының ма
-
106-сурет. Сиб-селекция схемасы.
Күнбағыс кәрзеңкесінін, сызықсыз белегі майлылығы зерттелмейтін
және келесі урпақ алу үшін ғана пайдаланылатын тұқымдардың жартысы;
сызықты бөлегі — майлылығына қарай бағаланатын тұқымдардың
жартысы маңызы
.
Жеке сұрыптау белгілі бір генотиптерді бағалаудың
және оны жасаудың ең сенімді құралы болып табылады.
Бұл жағдайда тұқым мен сорттың олардың өздері өмір сү-ретін белгілі
жағдайлар үшін жасалатынын ескеру керек. Сон-дықтан бір түқымнан
немесе бір сорттан әр түрлі жағдайлар-да бірдей өнім беруді күтуге
болмайды. Сұрыптау организмнің генотиггін бағалайтынына қарамастан,
оның
әрекеті
сыртқы
ортаға
тәуелді
болады.
Сүрыпталатын
организмдердің түқым қуалаушылық мүмкіндігін (генотип реакішясының
нормасы) барынша айқындайтын орта жағдайларында жүзеге асырылған
сүрыптау ең тиімді деп саналады. Өсімдіктердін, қуаңшылыққа
төзімділігіне
сүрыптауды
ылғалды
климат
жағдайында,
аязға
төзімділігіне жоғары оң температура жағдайларында жүргізуге
болмайды. Сыртқы ортаның сай келетін жағдайлары генотипті бағалауды
женілдетеді, оны неғүрлым объективті және дәл ете-ді. Атап айтқанда,
генотипті барынша толык бағалау мақсаты-мен сүрыпталатын
генотиптерді неғүрлым дәл айқындауға қо-лайлы — немесе өте қолайсыз
сыртқы орта жағдайларын жасау көбіне қажет болады.
* * *
Селекцияның
генетикалық
негіздерін
зерттеу
өсімдіктердің,
жануарлар
мен
микроорганизмдер селекциясының эмпирика-лык тәсілдеріне ғылыми
база яғни сүрыптау мен шағылыстыру-дың әр түрлі дәстүрлік әдістерінің
маңызын түсіндіруге мүмкін-дік берді.
Генетика селекция үшін жаңа формалардың жасалу қарқы-нын тездететін
принципті жаңа әдістерді жасады: иондайтын радиациялар мен химиялық
мутагендер көмегімен түқым қуа-лайтын өзгергіштікті қолдан тудыру;
гетерозис қүбылысын практикада пайдалану үшін линия аралық
будандарды өсімдік-терде де, сондай-ақ жануарларда да жасау, гетерозисті
бекіту әдістерін жасау; жоғары өнім беретін сорттарды жасау және әріден
будандастыру кезіндегі шағылыспаушылықты жеңу үшін авто- және
аллополиплоидты формалар мен синтетикалық по-пуляциялар алу
әдістерін жасау; айқас тозаңданушылар (жүге-рі, сорго және басқалары) мен
өздігінен тозаңданушылардың (бидай) линия аралық будан түқымдарын
өндіруге жол ашқан цитоплазмалық аталық стерильділікті қолдану.
Алайда генетиканың айқын табыстарына қарамастан адам игілігіне
табиғат резервтерін пайдалану үшін зерттелмеген жұмыстар әліде болса
көп.
I таблица
А.
Пияз
қабығы-нық
клеткаларын-
дағы
митоз
фаза-сы:
1
— интерфаза;
2
профаза;
з—
мета-фаза;
4
— анафаза;
5— телефаза.
Б. Ооцит 1
трито-ныныд
ядросында-ғы
«лампа
щет-
калары»
типтес
хромосомалар.
В.
Хромосомалар-
дьщ
асинхронды
репликациясы
A. Жүгерідегі микроспорогенездің мейоздык
Іі. Диплоидты (1) және гаплоидты (2-4) томатта
(2п-24)
тозаңның пайда
болу кезіндегі I телефаза.
А. Мейоздьң профазасындағы бива-ленттің микрофотографиясы. Төрт
хроматид көрініп тұр.
Б. Азиялық шегірткедегі (Locusta mirgaioria) рентгеннен кейінгі хромосома-
лардың өзгерісі.
1— хромосомалар ұштарының жабысуы арқасында олардың анафазада
ңалуы, жалғастырушы дәнекерлер мен фрагменттердің пайда болуы; 2—
ядролардың пик-нозы — хромосомалардың жалпы массаға жабысуы.
В. Фагтардағы рекомбинация. Фотосуретте Es-cherichia coli екі типтегі
фагтарды бір мезгілде жұқтыру нәтижесінде пайда болатын негативті
колониялар берілген
һ+г
(үлкен ақ дақтын. пайда болуын тудырады) және
һг
(кішкентай кара дақтьң пайда болуын тудырады). Рекомбинантты типтегі
колониялар көрініп тұр:
һ+г+
— кішкентай акшыл түстілер және
һг
— іріқара
түстілер.
А. Конъюгацияланатын бактериялар.
Б. Әйелдердің ұртындағы шырышты эпителий клеткасындағы (1) жы-ныс
хроматині және онық еркектер клеткасында болмауы (2).
f 1<ру,
Достарыңызбен бөлісу: | 
