ЖЫНЫСТАРДЫҢ ТАБИҒИ ЖАҒДАЙЛАРДАҒЫ АРАҚАТЫНАСЫ

Жыныстардың  әр  түплі организмдердегі  арақатынасы ба-рынша  ауытқып 
отырады. 100$ : 0 
& 
және 0$ : 100 
& 
-ге  дейінгі  кез  келген  арақатынастың 
дерлік  мысалдарын  табуға  болады.  Жыныстар  арақатынасының  өзгеруі 
онтогенез  барысында  әрекетететін  факторларға,  сондай-ақ  генетикалық 
себептерге де бай-ланысты болуы мүмкін. 
Соңғы жылдары бірқатар насекомдардан (дрозофиланың, қызыл қоңыздың 
кейбір  түрлерінен)  бір  жынысты  линиялар  табылды.  Бұл  линиялардың 
үрғашылары  тек  қана  аналық  үр-пақ  береді.  Шағылыстыру  кезінде  бүл 
қасиет  аналық  линия  бойынша  түқым  қуалайды.  Бір  жынысты  линиялы 
шыбындар-дың гемолимфасында үсақ спирохета болатыны анықталған, сірә 
ол  аталық  зиготаны  талғап  зақымдайтын  болса  керек.  Ата-лық  типті 
зиготалардың қырылуыи үрықтанған жүмыртқалар-дың 50%-нің ждйылуына 
қарап анықтайды (10-тарауды қара-ңыз). 
Жыныстардың  арақатынасы  генетикалық  себептердің  әсері-мен  өзгеретін 
жағдайлар  да  белгілі.  Мәселен,  дрозофилада  аутосомалардың  бірінен 
гомозиготалы күйде аналық зиготалар-ды 
(2Х 
-)- 2Л) фенотиптік еркектерге 
айналдыратын  рецессивті  ген 
і 
табылған;  бүл  еркектер  стерильді  болады. 
і 
гені  бойынша  гомозиготалы 
ХҮ 
еркек  особь  өсімтал  болып  табылады.  Егер 
қалыпты  үрғашы 
(ХХі
+
 
/+)  көрсетілген  ген  бойынша 
(ХҮіі) 
гомозиготалы 
еркегімен шағылысатын болса, онда бірінші үр-пақта үрғашыларының 
ХХі+і, 
ал  еркектерінің  — 
ХҮі
+
і 
генотипі  болады.  Бүл  шыбындардың  ұрпағында 
үрғашыларының  'Д-нің  гомозиготалы  күйдегі 
і 
аллелі  болады,  олар 
фенотипі женінен €ркек особьтар болады. Бүл бірден-бір факт емес, мүндай 
қүбы-лыстар  адам,  жануарлар  мен  өсімдіктер  үшін  де  сипатталған.  Сүт 
қоректілер мен адамнан гомозиготалық күйі 
ХҮ 
генотипін-де аналық жыныс 
белгілерінің  дамуына  себепші  болатын 
(Цт) 
гені  сипатталған. 
Тестикулалық  феминизация  деп  аталатын  қүбылыстың  мәні  мынада: 
ХҮ 
генотипі  бар  особьтың  қүрсақ  қуысында  тестикулалары,  аталық  бездері 
болады, бірақ қосым-ша жыныстық белгілерінің бәрі және мінез-қылығы — 
аналыққа  тән  болады. 
і\т 
генінің  реттеуші  ген,  ал  оның  енімі  (рецептор-

лық  белок)  —  реттеуші  белок  болып  табылатынын  зерттеулер  көрсетті. 
Реттеуші  белок  нормада  тестостерон  гормонымен  комплекс  түзеді  және 
осы  арқылы  аталық  қосымша  жыныстық  белгілердің  дамуына  жауапты 
бірқатар  қүрылымдық  гендердің  қызмет  атқаруына  жағдай  жасайды. 
Мутанттық  ген  тестосте-ронмен  әрекеттеспейтін  бёлок  түзіп  шығарады, 
демек,  особь-тың  еркек  ретіндегі  дифференциациясы  да  бүзылады.  Сүт  қо-
ректілер 
мен 
адамның 
аналық 
қосымша 
жыныстық 
белгілері 
индукцияланбайтын  болып  табылады  және  тканьдердің  андро-генге 
реактивтілігі  есебінен  дамиды.  Мысалы,  жүгерінің  бір  үйлі  есімдігін  екі 
үйлі өсімдікке айналдыратын гендер табыл-ған. Рецессивті мутанттық ген 5і? 
ғомозиготалы  күйде  өсімдікті  аталық  өсімдікке  айналдырады,  өйткені  ол 
тұқым  бүрін  жетіл-дірмей,  тіршілігін  жоюға  себепші  болады.  Басқа 
мутанттық рецессивті ген 
(із) 
гомозиготалы күйде сыпыртқыда тұқым бу-
рі  мен  түқымның  дамуына  себепші  болады,  ал  бүл  кезде  тозаң-қаптар 
жетілмейді,  яғни  сыпыртқы  аналық  гүл  шоғырына  айналады.  Қейде  бір 
үйлі өсімдіктің   аналық   есімдікке айналуын цитоплазма анықтауы мүмкін 
(10-тарауды қара). 
Табиғатта  жыныстардың  белгілі  бір  арақатынасын  табиғи  сүрыптау 
бақылап  отырады,  өйткені  түрдің  оптймальды  санын  өндіру  мен  түқым 
қуалайтын өзгергіштікті са.қтау үшін онын, зор маңызы бар. 

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: