§28. БҮЛШЫҚ ЕТТЕРДЩ ЖҮМЫСЫ. БҮЛШЫҚ ЕТ ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ РЕТТЕЛУІ

§28. БҮЛШЫҚ ЕТТЕРДЩ ЖҮМЫСЫ. БҮЛШЫҚ ЕТ ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ РЕТТЕЛУІ

Қаңқа бүлшық еттері өте тез жиырыла алуға кабілетті. Бұл ыстык затка тигенде колды тез тартып алудан, ауыр затты көтеруден, жүгіруден, жүруден жөне т.б. көрінеді. Бүліпык еттер динамикалық өрі статикалық жүмыс (түру, дене қалпын сактау, т.б.) орындай алады.

Бүлшык еттер жиырылғанда иінтірек сиякты өрекет етіп, сүйекті козғалысқа келтіреді. Кез келген буында козгалуды кдрама-карсы өрекет ететін екіден кем емес бүлгдык, еттер іске асырады, оларды бугу жөне жазу бүлшык еттері дейді. Мысалы, тізе буынында аяқты бүккенде бүгу рөлін санның екі басты бүлшык еті мен балтырдың үш басты бұлніық еті, ал жазу рөлін санның төрт басты бұлшык еті аткарады (68-сурет).

Бүлшык ет жұмысын жүйке жүйесі баскарады, олардың өрекеттерінің үйлесімділігін камтамасыз етеді (69—70-суреттер). Олардың жүмысьш шынайы жагдайға бейімдейді жөне рефлекстік сипатка ие. Шырылдаған телефон аппа-ратына еріксіз қозғалу, қолды тікенекті заттан тартып алу, металл жонушының, сағат механизмін жинаушының еңбеі

Кимылдайтын жүйке

Бүгу бұлшык еттерінің сіңірлері

Жазу бұлшык еттерінін сіңірі

Бүгу бұл-шык етініН сіңірлері

Жазу бұл-шык етінін сіңірлері

Бүлшық ет

Жүйке жасу-

шаларының

өсінлілері

кимылдары — бүнын барлығы күрделілігі әр түрлі қимыл-козғалыс рефлекстері.

Дене еңбегі болмаса бүлшык еттер әлсіреп, даансызданып (семіп) калуы мүмкін. Бірак. бүлшық еттер узак уакыт дене еңбегін көп атқарса қажуы мүмкін. Қажу дегеніміз — бүлшык еттердің қалыпты физиологиялык күйі. Демалғаннан кейін бүлшық ет жүмысы калпына келеді. Жүмыска кабілеттілікке адамның көңіл күйі үлкен эсер етеді. Егер жүмысты күлшына кірісіп, шын ниетімен істесе бүлшық ет баяу кажиды. Бүлшық ет топтары алма-кезек жүмыс істесе де баяу кажиды. Белсенді демалыс әрдайым пайдалы. Ол үшін кажыған бүлшық етті демалдырып, белсенді жүмысқа бүлшық еттің басқа топтарын катыстыру керек. Жүмыска кабілеттілікті осылай белсенді қалыпка келтіруге болады. Еңбек физиологиясын орыс ғалымы И.М.Сеченов терең зерттеді.

Қажу орталық жүйке жүйесінде жүретін процестермен байланысты. Сонымен катар бұлщық етте жиналған зат алмасу енімдеріне Де тәуелді. Демалыс кезінде бүл заттарды қаді ^аЙьш әкетеді де орталык жүйке жүйесінің жасушаларының жүмысқа кабілетті-

ң қалпына келтіреді.

Қажу жылдамдьны жүмыс ырғагына, дене ^Үктемесі мөлшеріне, бүлшык етті жаттьщ-^ТьіРуға және жүйке жүйесінің күйіне байла-^Ыс. Мүмкіндігінше бұлшык. ет келемін , олардың жүмысқа кабілеттілігінің

69-сурет. Жүйке

бойынша сигналдың

бүлшьщ етке өтуі

Екі басты бүлшьщ ет

70-сурет.' Милан

электр сигналы

түскенде бұлшык

66-сурет. Шайнау бұлшык еттері