езді эпителий жасушалары зат
(секрет) беледі. Безді эпителий бездер түзеді. Сыртқы және ішкі секреция без-дерін ажыратады. Сырткьі секреция бездерінде түзінділер (секреты) арнайы өзек арқылы дененін бетіне немесе дене қуысына (тер, сілекей, сүт) бөлінеді. Ішкі секреция бездерінің өзегі болмайды, олардын гормондары тікелей қанға
Эпителий ұлпаларына кызметінің әр түрлілігіне қарамастан бірқатар ерекшеліктер тән. Олардың жасушалары бір немесе бірнеше қатарға орналасып, бір-біріне тығыз жанасады, жасушааралык заттары нашар дамыған. Жабын жасушалары зақымданганда, тез арада жаңасымен алмасады.
Эпителий ұлпаларының негізгі кызметі: организмнің ішкі ортасының тұрақтылығын сақтау (гомеостаз), қорғағыш, зат алмасуды реттеуге катысу.
Дәнекер ұлпалары. Адам организмінде дәнекер ұлпаларының бірнеше түрі бар: шеміршекті, сүйек, май, қан ұлпалары болады. Олардың құрылысы мен қызметі өр түрлі, ) және жаксы дамыған жасушааралык заттарыныц болуымен біріктірілген. Жасушааралык заттар кызметіне байланысты әр түрлі болуы мүмкін. Мысалы, канда ол сүйык, сүйекте — катты, шеміршекте серпімді, созылмалы болады.
Талшықты дөнекер ұлпасы шеміршекті
Дәнекер ұлпалары әр түрлі кызмет атқарады. Борпылдақ талшықты дәнекер ұлпасы мүшелер арасындағы аралықты толтырады; қан тамырларың жүйкелерді, бұлшық ет шоғырын қоршайды. Тері астындағы май клетчаткасы қабаты осы ұлпадан тұрады. Сүйек және шеміршек ұлпалары тіректік әрі механикалық қызмет аткарады. Қан мен лимфа қоректік, тасымалдау және Қорғаныш қызметтерін жүзеге
Қан және лимфа
ІІІ. 1.Ұлпа дегеніміз не?
2. Ұлпаларды қандай топтарға бөледі?
3. Эпителий үппасы не тузеді?
4.Эпителий ұлпасына қандай ерекшеліктер тән?
5. Жасушааралық зат дегенімІз не?
6. Дәнекер уппасының қандай типтері бар?
7. Денекер ұлпасына қандай ерекшепікгер тән?
8. Сүйек Жйне шеміршекті ұлпаның қызметі қандай?
9. Қан мен лимфа қандай қызмет атқарады?
ІV. §7
V. . 1. Макроэлементтер деп нег атаймыз,оларға қай элементтер жатады.? (O,H,C,N - мөл-і 98%)
2. Қай элементтерді био элементтер дейміз неліктен ?( p,s)
3. Жасуда қандай иондар кездеседі,олардың мөлшері қандай,қандай қызметтер атқарады.(К, Na,Ca, Mg,Fe,CI сиқты- 1%
4. Мироэлементтерге қайсы жатады олардың клеткадағы атқаратын қызметіқандай?
5. Жасушадағы судың мөлшері?
6. Судың қасиеттері.
7.Нәруыз құрамы касиеттері кандай?
8. Майлар құрамы атқаратын қызметі қандай?
9. Көмірсулар құрамы атқаратын қызметі қандай?
 Тест.
1. Дәнекер ұлпасы не түзеді?
а) тыныс мүшелерінің сілемейлі қабығын; ә) қанды;
б) жүрек қабырғасын.
2.Эпителий ұлпасына тән ерекшеліктер:
а)бір-біріне тығыз жанасатын жасушалар мен жасушааралық заттың аз мөлшері; ә) ядро саны көп ұзын жасушалар;
б)жасушааралық заттың мөлшері көп селдір орналасқан жасушалар.
3. Қанға тән ерекшеліктер:
а) бірдей қызмет аткаратын бірдей жасушалар;
ә) жасушааралык заттары — кальций фосфаты мен
карбонаттары;
б) қоректік заттар мен оттек тасымалдау.
2. Ұлпалардын суретін караңдар.
Биология. 8-сынып. 2009.
Сабақтың тақырыбы: Бұлшық ет және жүйке ұлпалары
Сабақтың мақсаты: 1.Оқушыларды ұлпалардың түрлерімен құрылысымен таныстыру .
2. Оқушылардың ұлпа құрылысын ажырату
3.Оқушыларды еңбекке, адамгершілікке тәрбиелеу
Сабақтың типі:Жаңа сабақ
Сабақтың түрі:Интерактивті
Сабақтың әдісі: сұбхат, топтастыру, жоба құру.
Сабақтың пән аралық байланысы: Информатика
Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызбалар. ДНК -моделі.
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.
ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
ІІІ. Бекіту.
ІV. Үйге тапсырма беру.
V. Үй тапсырмасын сұрау §4.
І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу, Сабақ мақсатымен таныстыру.
Бұлшық ет ұлпалары — құрылысы мен шығу тегі әр түрлі, бірақ ортақ белгілерімен біріктірілген (жиырылу қабілеті, ұзындығын өзгерту) ұлпалар тобы.
К өлденең жолаңты бұлшық ет ұлпалары қанқа сүйектеріне бекітілген және оның кимыл-қозғалысын қамтамасыз ететін қанқа бұлшык етін түзеді. Көз алмасын козғалтатын бұлшык еттер көз алмасының солға, онға, жоғары, төмен қозғалысын камтамасыз етеді. Жұту бұлшык еттері де көлденең жолақты бұлшық етке жатады.Көлденең жолақты бұлшық еттердін маңызды қасиеттері — адамның еркіне сай жиырылуға қабілеттілігі.
ұлпа ұзындығы 1—45 мм, кейбір бұлшық еттерде 12 см-ге дейін жететін көп ядролы бұлшық ет талшықтарынан тұрады. Микроскоппен қарағанда талшыктардың көлденең сызыктары көрінеді. Көлденең жолақты талшықтар тез жиырылады да, осы күйінде ұзақ уакыт сақталады.
Миокард (жүрек еті) — көлденең жолақты жасушалардың бір-біріне жанасып орналасуынан түзілген жүрек бұлшык еті Жасушалардың пішіні сопақтау (ұзындау), бір, кейде екі ядросы болады. Осы жасушалардың тығыз тұтасуына орай жүрек бұлшық еті қаңқа блшьіқ еті сияқты жеке шоғыр болып емес, тұтас ең алдымен жүрекше, содан кейін қарынша бұлшық еттері жиырылады.
Бірыңғай салалы бұлшық ет ұлпалары ішкі мүшелер (өңещ, асқазан, ішек, несепағар, қуық), кан және лимфа тамырларының, без өзектерінің қабырғаларының құрамына кіреді. Оны мөлшері үлкен емес, бір ядролы, ұршык тәрізді бұлшық ет жасушалары түзеді. Оның жырылуы адам еркіне байланысты болмайды
Жүйке ұлпасы барлық жүйке жүйесін түзеді. Ол негізгі жасушаларынан — нейрондардан және қосалқы жасуишлардан — нейроглиялардан тұрады. Нейроглиялар нейрондарға беріктік қасиет беріп, қорғаныш рөлін атқарады жүйке жасушаларының коректенуіне және жүйке талшыктары мен жүйкелердің регенерациясына қатысады. Нейрондар тітіркенуді кабылдап, қозуға байланысты жүйке импульстерін тудырады жөне таратады. Нейрондар жады-дан (ее) акдараттарды өндеуге, сақтауға және естен шығару-ға қатысады. Өрбір нейронның денесі, жүйке ұштары бар ұзын жөне кысқа өсінділері болады. Өсінділер күрылысы, пішіні жөне кызметі бойынша ерекшеленеді. Қыска, жиі тармақталған өсіндісі нейрон денесіне жақын орналасқан, бүлар дендриттер деп аталады. Ал ұзын өсіндінің тек ұшы тармақталған және жіңішке болады, оларды аксондар (1,5 м дейін) деп атайды Жүйке жүйесін түзетін жүйке ұлпасының маңызы зор. Жүйке үлпасы организм бөлігі ғана емес, ол дененің қалған барлық бөліктерін біртүтас организмге біріктіруді камтамасыз етеді
ІІІ. | 1-зертханалық жүмыс
ІV. §8.
V. .
1.Ұлпа дегеніміз не?
2. Ұлпаларды қандай топтарға бөледі?
3. Эпителий үппасы не тузеді?
4.Эпителий ұлпасына қандай ерекшеліктер тән?
5. Жасушааралық зат дегенімІз не?
6. Дәнекер уппасының қандай типтері бар?
7. Денекер ұлпасына қандай ерекшепікгер тән?
8. Сүйек Жйне шеміршекті ұлпаның қызметі қандай?
9. Қан мен лимфа қандай қызмет атқарады?
аксондар (1,5 м-ге дейін) деп атайды
Достарыңызбен бөлісу: | 
