Н.А.Усанович, Н.А.Измайловтың жұмыстары

Льюис және Усанович теорияларының Аррениус пен Бренстед теорияларынан айырмашылығы, бұл теориялар сутекті қышқылдық теориялардың бірден-біриесі деп санамайды, яғни қышқыл құрамында сутек болмауы да мүмкін

Льюис теориясы бойыншы қышқыл- электрон жұбын қосып алатын зат, демек электрон жұбының акцепторы, ал негіз- электрон жұбын беретін донор.

Льюис теориясының бір кемшілігі сутекті қышқылдарды HCI HNO₃, H₂SO₄ тағы басқа қамти алмайды,өйткені олардың құрамында электрон жұбы жетпей тұрған атомдар жоқ,сондықтан олар өзіне электрон жұбын қосып алмайды.

Усанович теориясы қышқыл мен негіздік қасиеттерді осы кезге дейін танысқан теориялардың бәрінен кеңірек қамтитын жалпылама теория.Усанович бойынша-аниондар мен электрондар қосып алуға немесе катиондар (протондарды да) беріп жіберуге қабілетті заттар.Бұл түсінікке сутекті әрі сутексіз (протоныжоқ) қышқылдардың барлығы бағынады.Негіздер керісінше-протонмен катиондар қссып алуға,не аниондар мен электрондар беруге қабілетті заттар.Жалпы түрде тұжырымдап айтсақ :барлық катиондар-қышқыл,барлық аниондар-негіз.Демек,әрбір тұзқышқыл мен негізден тұрады.Кез-келген тұздың иондардың бірігуінен түзілуі -қышқыл мен негізделіп әрекеттесуі болып табылады.Мысалы :

Ca² + CO ^2-₃ = CaCO₃

Бұл теория бейтараптану реакцияларын тегіс қамтиды,сонымен бірге тотығу-тотықсыздану процестерін де қышқылдық негіздік әрекеттесулердің бір түрі деп қарайды.

Бірнеше мысалдар келтірейік :

Na₂O мен SO₃ әрекеттескенде,негіз (Na₂O) қышқылға (SO₃) анион(О) үзіп береді:

Na₂O + SO₃ 2Na⁺ + SO_4--

^{нег із қышқыл негіз негіз}.
Түзілген тұз (Na₂+ SO₄) басқа тұздар сияқты,қышқыл (Na⁺) және негізден ( SO^-₄ ) тұрғанымен бұл реакция бейтараптану реакциясына жатады.Өйткені реакцияға дейінгі өте күшті негіз(Na₂O) бен өте күшті қышқылдан (SO₃) реакциядан соң өте әлсіз қышқыл (Na ) және әлсіз негіз (SO₄^--) түзіледі.

PCI₅+ AICI₃ = PCI⁺⁴ + AICI₄^-

реакциясында - негіз ( PCI₅) қышқылға (AICI₃ ) анион (CI^- ) береді.
N(C₂H₅ )₃ + C₂H₅I = N(C₂H₅ )₄⁺ - I^-

реакциясында қышқыл (C₂H₅I ) негізгі N(C₂H₅ )₃ катионын (C₂H₅⁺) беріп бейтараптап тұр.

1.Қышқылдың еріткіш