Лекция: 30 сағат Семинар: 15 сағат СӨЖ: 45сағат
жүктеу 1,92 Mb.
|
- Навигация по данной странице:
- Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі.
- Лекция № 13 Та қырыбы: Жедел-iздестiру дәлелдемелері. (1 – сағат) Жоспар
- 14 Тақырып. Жедел-іздестіру қызметінің ұйымдасқан қылмыспен күресудегі атқаратын ролі
- 1 Ұйымдасқан қылмыстардың түсінігі
- 2Ұйымдасқан қылмыстармен күресдің ұйымдастырылуы
- Бұл әлеуметтік баскару салаларының бірі және мыналарға ықпал етеді
- 3. Қылмыстылықпен курес стратегиясын анықтау
- Мысалға мынандай жалпы алдын-алу шаралары жүзеге асу керек
Лекция № 12 Тақырыбы: Жедел-iздестiру дәлелдемелері. (1 – сағат) Жоспар: 1. Дәлелдемелер мен жедел - іздестіру арқылы алынған процессуалдық емес ақпараттың ара қатынасы. Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі. ҚР Конституциялық құқығы 30 тамыз 1995ж ҚР “Шұғыл іздестіру құқық теориясы” туралы заңы 15.12.1994ж ҚР Қылмыстық Кодексі 2000ж ҚР қылмыстық іс жүргізу құқығы 2000ж Я. Гинзбург, В. И. Григореьв, С. Ю. Алесковскии “Основы оперативно розысной деятельности”. Алматы 1998 г. Учебник практическое пособие. В. Плетнев, “ОРД курс лекции” А- А 2001 г Рушайло “Основы ОРД” Санк- Петербург 200г Б.Қ. Төлеубекова “ҚР қылмыстық іс жүргізу құқығы” және Алматы 2000ж Лекцияның мәтіні: Қазақстан Республикасының «Жедел - іздестіру қызметі» туралы заңы Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі 1994 жылғы қыркүйектің он бесінде қабылдаған жедел іздестіру қызметінің бірі ретінде қылмысты анықтауды, алдын алуды, болдырмауды және ашуды көздейді. Жедел -іздестіру кызметін мынандай органдар жүзеге асырады: а) ішкі істер органдары; ә) ұлттық қауіпсіздік органдары; б) қорғаныс министрлігінің әскери барлау органдары; в) қаржы министрлігінің қаржы полициясы органдары; г) Қазастан Республикасы Президентінің қызметі. ҚІЖК-нің 65 бабына сәйкес қылмыс белгілерін және жасаган адамдарды табу мақсатында анықтау органдарына қажетті жедел - іздестіру шараларын қабылдау жүктеледі. Осы ереже Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазакстан Республикасының ішкі істер органдары туралы» заң күші бар Жарлығында дамытылды. Мәселен, аталған Жарлықтың 10 бабында былай деп жазылған: «Жедел - іздестіру қызметі туралы, Қазакстан Ресгубликасының Заңына сәйкес қылмыстардың алдын алуға және ашуга, ішкі істер органдары жүйесінің кауіпсіздігін қамтамасыз етуге, сондай-ақ қылмыстык атқару заңдарымен белгіленген бас бостандыгынан айыру органдарында режимді сақтауға бағытталған іс-шараларды жүзеге асыруга міндетті. Бұл ретте жедел іздестіру шараларын жүзеге асыруға күкылы ішкі істер органдарының бөлімшелері мен кызметкерлерінің тізбесін Ішкі істер Министрлігі белгілейді». Одан әрі аталган Жарлықтың 11 бабына сәйкес өздеріне уәкілеттік берілген қызмет адамдарының атынан ішкі істер органдары «кылмыстык істер бойынша сараптамалар және жедел іздестіру материалдары бойынша қажетті зерттеу жүргізуге құқығы бар», талданып отырған баптың 1 бөлімінің 14 тармағына сәйкес ішкі істер органдары «заңда көзделген жағдайларда және тәртіппен қылмыстық іс жүргізу әрекеттерін және жедел іздестіру шараларын жүргізуге маманды тартуга, дерек мәліметтерді жинау мен зерттеу үшін ғылыми - техникалык құралдарды пайдалануға құқығы бар». Қазақстан Республикасының Президентінің «Қазақстан Республикасының Үлтық қауіпсіздік органдары туралы» Заң күші бар Жарлыгында да жоғарыда айтылғандай тиісінше регламент бар. Мәселен, осы Жарлықтың 13 бабына сәйкес үлттық қауіпсіздік органдары өздеріне жүктелген міндеттерді орындау үшін «жалпы және арнаулы жедел іздестіру шараларын жүргізуге» қүқығы бар. Өзге де анықтау органдары қызметі регламентінің заңды түргыдан көздерін талдау жолдардың жедел -іздестіру қызметін жүзеге асыру қүқыгы жоғарыда келтірілгендерге үқсас жалпы ережелер шектерінен шықпайтындыгы туралы куәландырады. Сондықтан жедел іздестіру жолымен алынған дәлелдемелер мен процессуалдық емес ақпараттық арақатынасынан анықталмас бүрын төмендегідей мәселелерде айкындалу қажет: - анықтау органдарының жедел іздестіру қызметін жүзеге асыру құқығы бар органдардан айырмашылығы; процессуалдық емес ақнараттык мәні. Қолданылып жүрген қылмыстық іс жүргізу Заңдары анықтау органдарына мыналарды жатқызады: - ішкі істер органдары; - ұлттық қауіпсіздік органдары; - әділет органдары; - салық полициясының органдары; - кеден органдары; - әскери полиция органдары; - шекара бөлімдерінің командирлері; - әскери бөлімдерінің командирлері; - Қазакстан Республикасының дипломатиялық өкілдіктерінің, консулдық мекемелерінің және өкілетті өкілдіктерінің басшылары; - Мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдары; - Геологиялық барлау партияларының басшылары, теңіз кемелерінің капитандары. Сонымен, анықтау органдарының тізбесі «Жедел іздестіру қызметі туралы» Заңмен жедел іздестіру кызметін жүзеге асыру құкығы берілген органдар тізбесімен толық көлемде сәйкес келмейді. Бұдан мынандай қорытынды туындайды: анықтаудың кез келген органы жедел іздестіру қызметін жүргізуге құқылы емес, сондай-ак осындай құқығы бар әрбір орган анықтау органы болып табылмайды. Мұны мысал аркылы түсіндіріп көрелік. «Жедел іздестіру қызметі туралы» Заңның 6 бабына сәйкес ішкі істер органдары жедел іздестіру қызметін жүзеге асыратын субъектілердің бірі болып табылады. Ішкі істер органдарының жүйесін мыналар құрайды: Қазақстан Республикасының Ішкі істер Министрлігі; оған бағынышты облыстардың ішкі істер басқармалары және ішкі істер органдарынан көлік, қалалык, аудандық, қаладағы аудандык, поселкелік бөлімшелері, сондай-ак ерекше және режимдік объектілері, оқу орындары, мекемелер мен үйымдары. Әрбір санамаланған субъектілердің күрылымы функциясы түргысынан кандай да бір кызметке, бір бағытқа багдарланган негізгі және көмекші аппараттардың бөлімшелердің күрделі жүйесін білдіреді. Ішкі істер органдары туралы Жарлықтың іріктейтін сипаты да осымен түсіндіріледі, оған сәйкес жедел іздестіру іс шараларын жүзеге асыруға құқылы ішкі істер органдары бөлімшелері мен қызметкерлерінің тізбесін Ішкі істер Министрлігі белгілейді. Осындай іріктеу сипаты жедел іздестіру кызметімен айналысуға құқығы бар басқа да органдарға тән. Мұндай органдардың қатарында, бұрын атап өтілгендей «Жедел іздестіру қызметі туралы» Заңының 6 бабында ішкі істер органдары аталады, мұның иөзі мұндай т;ұқық тікелей жедел іздестіру қызметінің міндеттерін орындайтын бөлімшелерде болатынын көздейді. Бұл жағдай «Жедел іздестіру қызметі туралы» Заңның 12 бабының 3 бөлігінде бір мәні регламенттеледі, онда «Жедел іздестіру шараларын жүргізуге құқығы бар қызметкердің, бөлімшелердің тізбесін жедел - іздестіру қызметін жүргізуші органдардың басшылары белгілейді» деп жазылған. Талданып отырған жагдайда жедел іздестіру қызметінің субъектілері болып табылатын. Қорғаныс Министрлігі әскери барлау органы, Қазақстан Республикасы Президентінің күзет кызметі қазіргі уақытта анықтау органдарының қызметін атқармайды. Жедел іздестіру қызметін жүзеге асыратын анықтау органдары мен органдардан мүндай саралануы жедел іздестіру кызметінің мақсаттары мен мідеттеріе байланысты. Ал шындығында жедел Іздестіру шараларын жүзеге асыру негіздерінің тізбесі. Қылмыстык сот жүйсін жүргізу мақсаттарынан тысқары жатыр. Мәселен, Жедел Іздестіру кызметі туралы Заңның 10 бабы мұндай негіздер ретінде мыналарды кездейді: а) қозғалған қылмыстық істің болуы; ә) жедел іздестіру қызметін жүзеге асыру шы органдарга келіп түскен; - әзірленіп жатқан, жасалынып жатқан немесе жасалган қүкық бұзушылык; - жауап алу, тергеу және сот органдарынан немесе қылмыстық
- азаматтардың хабарсыз кетуі және танылмаған мәйіттердің табылуы; - шет мемлекеттер мен халықаралык ұйымдардың арнайы қызметтерінің барлау- бүлдіру хабарламалары;
Сонымен, анықтау мақсатына жедел-іздестіру шараларын жүргізу жолымен қол жеткізілуі мүмкін, бірак жедел- іздестіру қызметін жүзеге асыра анықтау мідеттерін шешуге ғана бағытталмаған. Бұл орайда анықтау кылмыстың алдын- ала тергеу нысаны ретіде түсіднріледі, аныктау түсті органдармен лауазымды адамдардын қылмыстык іс жүргзу заңына негізделген қызметінен көрінеді, ол қылмыстар туралы арыздар мен хабарларды қарауға және шешуге, қылмысты, істі козғауга. Ол бойынша тергеу жүргзуге, тергеушілердің тапсырмасы бойынша іздестіру және тергеу іс қимылдарын жүзеге асыруға, сондай-ақ қылмыстарды болғызбау жөніде шаралар қабылдауға бағытталган. Осыған байланысты жедел іздестіру қызметінің мазмүнынык маңызы аз емес. «Жедел іздестіру қызметі туралы» Заңның І бабында белгіленгендей «жедел, іздестіру қызметі - азаматтардың өмірін, денсаулығын, кұқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, меншікті корғау» шет-мемлекеттер мен халықаралык ұйымдардың арқаулы қызметтерін қылмыстық қол сұғыуынан, сондай-ақ барлау - бүлдіру әрекетінен коғам мен мемлекет кауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында арнайы уәкілдік берілген мемлекеттік органдар» өз кұзіреті шегінде Қазакстан Республикасының Конституциясына, осы Заңына Қазакстан Республикасының барлық басқа да заңдарымен калыптастық құжаттарына сәйкес жүзеге асыратын жария және жасырын жедел - іздестіру, ұйымдык және басқару шараларынын ғылыми негізделген жүйесі. Жедел іздестіру қызметінін заңды түрде бекітілген үғымына түсінік беру оның дәстүрлі доктриналық түсінігімен сәйкес келмейді. Мәселен, А.Н: Василев, жедел іздестіру қызметінің мазмүнына мы-нандай ұғым береді: белгілі бір адамдар мен объектілерді бакылау, жария және жария емес кездерден мәліметтер жинау, іздестіру, торуыл жене бе-кеттерді үйымдастыру, іздестіру иттерін қолдану, күжаттар - мен үй жай-ларды тексеру, қандай да бір оқиғасының куәгерлік анықтау жане т.б. жөніндегі арнайы іс шаралар. Проблема мүндай көзқарасты Р.С. Белкин де колдайды. Ол былай деп түсіндіреді: «Жедел іздестіру кызметі дегенміз процессуалдык-емес аныктау органдарының дайындалып жаткан немесе жасалған қылмыстарды анықтауға кылмыскердің тұлғасы мен тұрғылыкты орны, онын байланыстары туралы мәліметтер жинауға, объектілердід дәлелдеу акпаратының ықтимал иелері белгілеу жәнеолардың амандығын камтамасыз етуге бағытталған іс кимылы». Сонымен, дәстурлі түсіндіру кезінде .анықтау мен жедел Іздестіру кызметін жүзеге асыратын субъектілерінң тізбесі сәйкес келіп қана қоймайды, сонымен бірге жедел. Іздестіру қызметі, мен жедел Іздестіру ісшараларының ұгымдарын Ішінара қосып жіберуге жол беріледі. Жоғарыда айтылғандардан мынандай кортынды туындайды: жедел іздестіру қызметін жүзеге асыратын субъектілердің бәріне де анықтау жүргзу құқығы берілмеген, қылмыстық іс жүргізу заңында аныктау органдары ретінде тіркелгендері ғана осындай міндетті жүзеге асыра алады. Бүл жағдайдын қылмыстык сот ісін жүргзу максаттары мен міндеттері үшін ғана алынатын іс жүргзушілік емес акпаратты, әскери барлау, экономикалық және корғаныс әлеуметтік нығайту мақсатында -жиналатын өзге де іс жүргзушілік емес ақпаратты, әскери барлау, экономикалық және корғаныс әлеуметтік нығайту максатында жиналатын өзге де іс жүргізушілік емес ақпараттан саралау қажетілігіне байланысты маңызы бар. Лекция № 13 Тақырыбы: Жедел-iздестiру дәлелдемелері. (1 – сағат) Жоспар: 1. ҚР қылмыстық іс жургізуіндегі шыңдықтың ұғымымен мазмұны. 2. Жедел хабарды қылмыстық іс жургізудегі орны. Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі. ҚР Конституциялық құқығы 30 тамыз 1995ж ҚР “Шұғыл іздестіру құқық теориясы” туралы заңы 15.12.1994ж ҚР Қылмыстық Кодексі 2000ж ҚР қылмыстық іс жүргізу құқығы 2000ж Я. Гинзбург, В. И. Григореьв, С. Ю. Алесковскии “Основы оперативно розысной деятельности”. Алматы 1998 г. Учебник практическое пособие. В. Плетнев, “ОРД курс лекции” А- А 2001 г Рушайло “Основы ОРД” Санк- Петербург 200г Б.Қ. Төлеубекова “ҚР қылмыстық іс жүргізу құқығы” және Алматы 2000ж Лекцияның мәтіні: «Жедел іздестіру қызметі туралы» Заңда жалпы және арнайы жедел Іздестіру іс шараларыньщ тізбесі белгіленген. Максатына байланы-сты оларды іріктеү бет алды жүргізбейді. Анықтау міндеттерін шешу яғни қылмыстық сот ісін жүргізудің «Жедел іздестіру кызметі туралы» Заңның 12 бабына сәйкес төмендегідей-арнайы жедел іздестіру іс шараларын жургізуі мүмкін: а) ішкі істер органдары. сотталғандардың хат-хабарларын цензура-лау; ә) посылка жене бандероль түрінде почта жөнелтілімдеріне бақылау жасау; б) телефонмен және өзге де сөйлеулерді тыңдау; компьютер жүйелеріне және өзге де техникалық қүралдардан хабарламаларды алып тастау, байкау, соның ішінде арнаулы техникалық қүралдарды (дыбыс-бейне жазбаларды, кино-сурет түсірімдерін және баска техникалық күралдарды), материалдар мен заттарды пайдалана отырып байқау; түрғын жене баска жайларға, үйлерге, ғимараттарға, жер учаскелер!не,.көлік және өзге техникалық қүралдарға кіру және оларды тексеру. Басқа анықтау органдарына катысты айтатын болсақ, оларға жалпы жедел- іздестіру шараларын жүргізу қүқығы беріледі, олардың катары на мыналар жатады: - азаматтарға, қызмет адамдарына сүрақ қою, олардан ақпарат алу; - азаматтармен жария және жария емес қатынастар орнату, оларды жедел іздестіру кызметіне пайдалану; - қылмысты ортаға қызметкерлерін енгізу; - қылмыстык кызметін бейнелейтін мінез құлық үлгілерін қолдану; - қүпия кәсіпорын мен үйымдарды пайдалану; - жеткізілімдерге жедел бақылауды жүзеге асыру; - арнайы техникалык қүралдарды қолдану; - есепке алу бойынша мекемелер, кәспорындар және үйымдар жөнінде анықтамалар жинау жәие тексеру; - сынама мен үлгілерді зерттеу үшін ірктеп алу; - бақылау мақсатындағы сатып алу; іздестіру иттерін қолдану; - белгіпері бойынша түлғаларды іздестіру мен теңдестіру; - занға "қарсы- әрекеттірдің табу, ресми емес тіркеу және іздерін алу, оларды алдын ала зерттеу» - қылмыс жасап жатқан :немесе жасаған адамдардын ізіне тусу және оны үстау; - ұсталған адамдарды және, тексеруді жүзеге асыру және олардың қылмыстық - қызметке қатысы болуы мүмкін заттары мен құжаттарын алып қою, сондай-ақ түрғын үй- жайларды, жүмыс және өзге де орындарды тексеру, көлік күралдарын тексеру; - қарулы қылмыскерлерді жөніндеп операцияларды жүргізу; - жедел кылмыстың есепке алу және қылмыстық тіркеу жүйелері бойынша тексеруі. Қылмыстық, сот іс жүргізу мақсаттарына қол жеткізу үшін жүргізілетін асы іс шаралардын негізгі белглі олардың процессуалдық емес сипатында. Бұрын айтып; өтілгендей, дәлелдемемелерді іске жіберудің өлшемі оларды алудың және қылмыстық іс материалдары-на қосудың іс жүргізу мен нысандарын сақтау болып, табылады. Бұл нені білдіреді? Жедел ідестіру іс шараларының «Жедел іздестіру кызметі туралы» Заңында кезделген іс жүргізу жолымен алынған процессуалдык, емес ақпартың өзін дәлелдемелерді іске жіберу дәлелдеуге пайдалануға болмайды. Бұл ереже «Жедел іздестіру қызметі туралы» Заңынын 14 ба-бында бектлген, онда «Жедел іздестіру қызметі» түрінде алынған материалдар тергеу жүмыстарын әзірлеу және жүзеге асыру, қылмыстардың алдын- алу, оларды болдырмау және ашу жөнінде жедел іздестіру шараларын жүргзу үшін, сондай -ақ, қылмыстық Іс жүргізу заңдарына сәйкес олар тексерілгеннен кейін кылмыстык іс бойынша айғақтар ретінде пайдалануы мүмкін делінген.
Мүндай акпартқа заңда көзделген іс жүргізу нысанын беру; тиісінше әйгілеуге жататын іс .жүргізу емес ақпартты «Жедел
Іс жүргізу яғни, дәлелдемелеріне іс жүргізуге жатпайтын, яғни жедел іздестіру шараларының нәтижесінде алынған акпараттардың ара жігін айырудың өлшемдері ретінде мыналар алынады: - дәлелдемелі қылмыстық іс жүргізу заңы белгілеген көзден алу жөне іс жургізу ақпараты емес өзге де көздерден алу; - дәлелдемелер тобынан іс жүргізу жолымен алынған акпаратты алып тастау үшін құқыктық негіздердің. болуы. Екінші өлшемге катысты айтсақ, бұл жерде белгілі бір түсінік беру қажет. Дәлелдемелер сипатындағы ақпаратты алып тастаудын құқықтык негіздер ретінде мыналар көрінеді іс жүргізушілік емес акпаратар барысында қылмыстық сот ісін жүргізуден тысқары түрған кез келген акпарат емес, жедел іздестіру қызмет мақсаттарында қол жеткізу үшін маңызы бар ақпарат. келесі белгісіз мәліметтерге негізделген дәлелдемер ретінде қызмет ете алмайтын ережеге сәйкес; корғаушының міндеттерін орындауына байланысты айыптаушыдан өзгеше мәлім болған істің мән -жайы туралы куәгер ретінде айыпталушының корғаушысынан жауап алуға тыйым салу; маңызы бар құбылысты дұрыс қабылдауға дене және психикалык кемістіктерге байланысты жай- күй көтермейтін және олар туралы дүрыс жауап бере алмайтын адамдардан куәгерлер ретінде жауап алуға тыйым салу; жеткігкті түрде анық немесе толык болмауы не қорытындының негізделмегендгі. Себептеріне байланысты сарапшы қорытындысын пайдаланудын мүмкін еместігі; сарапшылар арасындағы - пікір алшақтығы жағдайында сараптама қортындысын пайдаланудың мүмкін еместігін; сот ісін жүргзуге катысушылардың қарсылығын білдіруге әкеліп соғатын жағдайлардың бар болуы; өзінің келісімінсіз адамнан өзіне, жұбайына және жақын туысқандарына қарсы, сондай-ақ қызметкерлерінен, өзіне сенім білдіретін діндестеріне қарсы жауап алу тыйым салу; дайындалып жатқан немесе жасалған кылмыстар туралы жасы- рын шығымдарды дәлелдемелерге емес, алдын ала тексеруден кейін қылмыстық ісқозғайтын себептерге ғана жатқызу. Сонымен, іс жүргізушілік талаптарды сақтаса да аталған кездерден алынған ақпарат, ақпарат иегерінің іс жүргізушілік жағдайының ерекшелігіне байланысты заң белгілеген шектеулерге сәйкес дәлелдеме ретінде танылмайды. Түтас алғанда мүндай ақпаратты жедел іздестіру мақсатында пайда-лану мүмкіндігі туралы мәселені шешу ол ақпаратты қылмыстык сот ісін жүргізуден шығарып тастау туралы күқықтық негіздердің сипатына бай-ланысты болды. Психикалық ауытқудан зардап шешетін адамнан алынған акпараттьщ жедел іздестіру қызмеі үшін маңызы болуы мүмкін емес. Сонымен бірге Д.И.Бедняков атап керсеткендей «дәлелдемелік және іс жүргізушілік ақпарат арасында ескерілмейтін шекара жок, өйткені ол заңда белгленгин жағдайларда іс жүргізушлік болуы мүмкн не кейбір іс жүргзушілік шешімдерді қабылдаған кезде және тергеу іс кимылы тактикасында пайдалануы. мүмкн» Жедел-іздестіру жолымен алынған дәлелдемелер мен іс жүргізуге жатпайтын акпараттардың аракатынасы туралы мәселенің практикалык үлкен маңызы бар әңгіме шығу тегі техни-калык күралдарын қолдануға байланысты іс жүрпзуге жатпайтын акпарат туралы болғанда бүл проблема айрықша күрделілігі көзге түседі. Қылмыстық - сот ісін жүргізу мақсатында техникалық курстдарды қолдану кылмыстык іс жүргізу қүқығының әр түрлі кездері мен регламенттеледі. Мәселен, ішкі істер органдары туралы Жарлықтың 11бабында ішкі істер органдарының өздеріне жүктелген міндеттерді орындауы үшін оларға жария және жария емес жедел іздестіру іс шараларын, онын ішінде азаматтарды ерікті негізіде бірлесіп жұмыс істеуге тарта отырып, іс жүзіндегі деректерді жинау және зерттеу үшін техникалык қүралдарды пайдалана отырып жүзеге асыруға; суретке түсіру, дыбыс жазу, кино және бейне түсірілім жүргізуге; анықтау барысында ғылыми- техникалык зерттеу жүргізуге құқығы бар екендігі айтылады. Жалпы сиспаттағы бұл нұскама КІЖК-нің 129 бабында,яғни (Тергеушiнiң шешiмi бойынша, сондай-ақ айыпталушының, сезiктiнiң, куәнiң немесе жәбiрленушiнiң өтiнiшi бойынша жауап алу кезiнде дыбыс және бейне жазба қолданылуы мүмкiн. Тергеушi дыбыс және бейне жазба туралы шешiм қабылдайды және бұл туралы жауап алынатын адамға жауап алу басталғанға дейiн хабарлайды. Дыбыс және бейне жазба жауап алудың барысын толығымен бейнелеуге және жауап алынатын адамдардың айғақтарын толық қамтуға тиiс. Жауап алудың бiр бөлiгiн дыбыс және бейне жазбаға түсiруге, сондай-ақ сол жауап алудың барысында берiлген айғақтарды жазып алу үшiн арнайы қайталауға жол берiлмейдi. Жауап алу аяқталғаннан кейiн дыбыс және бейне жазба толығымен жауап алынып отырған адамға тыңдатылып, көрсетiледi. Жауап алынып отырған адамның дыбыс және бейне жазбаға толықтыру ретiндегi айғақтары да дыбыс және бейне жазбаға толықтыру ретіндегі айғақтары да дыбыс жазу мен бейне жазуға енгiзiледi. Дыбыс және бейнежазба жауап алынатын адамның бұл жазбалардың дұрыстығын куәландыратын мәлiмдемесiмен аяқталады. Дыбыс және бейне жазба қолданылған жауап алу барысында алынған айғақтар жауап алу хаттамасына енгiзiледi. Жауап алу хаттамасы сондай-ақ дыбыс және бейне жазба қолданылғаны және ол туралы жауап алынып отырған адамға хабарланғаны туралы белгiнi; техникалық құралдар, дыбыс және бейне жазба шарттары мен оны тоқтата тұру фактiлерi, тоқтатудың себептерi мен ұзақтығы туралы мәлiметтердi; жауап алынып отырған адамның дыбыс және бейне жазбаны қолдану жөнiндегi мәлiмдемесiн; дыбыс жазбасының жауап алынып отырған адамға тыңдатылғаны туралы белгiнi; жауап алынып отырған адамның және тергеушiнiң хаттама мен дыбыс және бейне жазбаның қолданылуы жөнiндегi мәлiмдемесiн қамтуға тиiс. Дыбыс жазба мен бейне жазба iспен бiрге сақталады және алдын ала тергеу аяқталғаннан кейiн олар мөрмен бекiтiледi. Айғақтардың дыбыс және бейне жазбасы басқа тергеу iс-әрекетiн жүргiзу кезiнде тыңдатылып, көрсетiлген жағдайда тергеушi бұл туралы тиiстi тергеу iс-әрекетiнiң хаттамасында көрсетуге мiндеттi.) нактыланады, ол бойынша қылмыстық іс жүргізу заңында көзделген тәртпен сенімділігі тексерілген, кино - сурет түсірілімдері, дыбыс-бейне жазба жолымен алынған кез келген іс жөніндегі деректер кылмыстык іс бойынша дәлелдемелер болып табылады жене әрі қарай кылмыстык іс қозғалғанға дейін, сондай-ақ алдын ала тергеу немесе.жедел іздестіру іс шараларын жургізу барысында кино-сурет түсірлімдері және бейне/дыбыс-бейне жазбаларды пайдалана отырып алынған іс жүзіндегі деректер дәлелдемелер болып танылатыны айтылады. Телефонмен сөйлесудің және өзге де әңгімелерді тыңдауга қатысты айтатын болсақ, бүл іс қимыл, жүргізудің процедурасын ҚІЖК-ні4 237 бабы реттейді. Сонымен бірге заңда кино сурет тусірімдерді және бейне, дыбыс - бейне жазбаларды пайдалана отырып алынған жедел іздестіру акпаратын дәлелдемелерге айналдырудын жүргізу күралдарына байланысты бөлігінде кемшіліктер бар. КІЖК-нін -237 бабынан, яғни (1. Сезiктiнiң, айыпталушының және қылмыс туралы, ауыр және аса ауыр қылмыстар туралы iстер жөнiнде мәлiметтердi бiлуi мүмкiн басқа да адамдардың бейне және дыбыс жазу техникаларын немесе өзге де арнаулы техникалық құралдарды пайдалану арқылы әңгiмелесулерiн жасырын тыңдау мен жазу, сондай-ақ телефондар және басқа да сөйлесу құрылғылары арқылы сөйлескен сөздерiн тыңдау мен жазу тыңдау нәтижесiнде iс үшiн маңызы бар мәлiметтер алынады деп пайымдауға жеткiлiктi негiздер болған кезде прокурор санкция берген тергеушi қаулысының негiзiнде жүргiзiле алады. Күш қолдану, қорқытып алу және басқа қылмыстық әрекеттердi жәбiрленушiге, куәға немесе олардың отбасы мүшелерiне қолдану қаупi болған кезде тергеушiнiң прокурор санкция берген қаулысы бойынша олардың келiсiмiмен, бейне және дыбыс жазу техникаларын немесе басқа да арнаулы техникалық құралдарды пайдалану арқылы әңгiмелесулерiнiң жасырын тыңдалуы және жазылуы, сондай-ақ олардың телефондары немесе басқа сөйлесу құрылғылары арқылы сөйлескен сөздерiнiң тыңдалуы және жазылуы мүмкiн. Тергеушi сөйлескен сөздердi, әңгімелесулерді тыңдау мен оларды жазуды қажет деп таныған соң дәлелдi қаулы шығарады, онда: қылмыстық iс және осы тергеу iс-әрекетi жүргiзiлуге тиiс негiздер, сөйлескен сөздерi тыңдалатын және жазылатын адамдардың аты-жөнi және ол қандай уақыт аралығында жүргiзiлетiнi; сөйлескен сөздерді, әңгiмелесулердi тыңдау мен жазуды техникалық тұрғыдан жүзеге асыру тапсырылған орган көрсетiледi. Аталған қаулы прокурорға ұсынылады және ол санкция берген жағдайда тергеушi оны орындау үшiн тиiстi органға жiбередi. Кейiнге қалдыруға болмайтын жағдайларда сөйлескен сөздерді, әңгiмелесулердi тыңдау мен жазу тергеушiнiң қаулысы бойынша прокурордың санкциясынсыз, оған кейiннен жиырма төрт сағат iшiнде әңгiмелесулердi тыңдалғаны, жазылғаны туралы хабар жiбере отырып, жүргiзiледi. Аталған хабарды алғаннан кейiн прокурор осы тергеулiк iс-әрекеттiң заңға сәйкестiгiн тексередi және оның заңды немесе заңсыз екенi туралы қаулы шығарады. Сөйлескен сөзді, әңгiмелесудi тыңдаудың, жазудың заңсыз екенi туралы шешiм қабылданған жағдайда аталған iс-әрекет iс бойынша дәлел ретiнде жiберiле алмайды. Сөйлескен сөздерді, әңгiмелесулердi тыңдау мен жазу алты айдан аспайтын мерзiмге белгiленуi мүмкiн. Олар бұл шараларға қажеттiлiк жойылған кезде, бiрақ кез келген жағдайда тергеу аяқталған соң кешiктiрмей тергеушiнiң қаулысы арқылы тоқтатылады. Тергеушi ол қаулыда белгiленген бүкiл мерзiмнiң iшiнде кез келген уақытта техникалық тыңдауды жүзеге асырып отырған органнан тексеру және тыңдау үшiн фонограмманы талап етуге құқылы. Фонограмма тергеушiге мөрмен бекiтiлген түрiнде, тыңдаудың негiзi, сөйлескен сөздi, әңгімелесуді жазудың басталған және аяқталған уақыты, пайдаланылған құралдардың қажеттi техникалық сипаттамалары мен жазудың сапасы көрсетiлген iлеспе хатпен бiрге тапсырылады. Фонограмманы тексеру мен тыңдауды тергеушi куәгерлердiң және қажет болған жағдайда маманның қатысуымен жүргiзедi, бұл туралы хаттама жасалады, онда сөйлесу фонограммасының iске қатысы бар бөлiгi сөзбе-сөз жазылып, сөйлесiп отырғандардың сөздерiнiң естiлу сапасына сипаттама берiлуге тиiс. Сөйлескен сөздерді, әңгiмелесулердi тыңдау мен жазуға қатысушы адамдарға өздерiне белгiлi болған мәлiметтердi жария еткенi үшiн жауапкершiлiгi туралы ескертiледi. Фонограмма хаттамаға қоса берiледi, бұл ретте оның iске қатысы жоқ бөлiгi үкiм заңды күшiне енген соң немесе қылмыстық iс тоқтатылғаннан кейiн жойылады. ) мынандай қортынды туындайды аталған техникалык құралдарды қолдану аркылы ақпараттын алынған уақытына қаралмастан (қылмыстык іс козғалғанға дейін, алдын ала тергеу немесе жедел іздестіру іс шараларын жүргізу барысында) бүл ақпараттын сенімді аиғақ адамдардың, ал қажетті. жағдайда маманның қатысуымен дыбыс жазбаларын талдау аркылы қамтамасыз етіледі. Керсінше жағдайда мүндай акпарат дәлелдеме ретінде танылмайды. Мұнымен катар ізделететін жедел іздестіру ақпаратын аныктаушыға немесе тергеушге берудің ұйымдық - процессуалдык шарттарының өзі туралы мәселе шешілмеген материалдарды беру процедурасын қылмыстық іс жүргізу заңы реттемейді, ал іс жүргізушілік көзкарас тұрғысынан қызметпен аталған аса маңызды. Дәлелдемелерді сот ісін жүргізуге тартудың практикалык орындылығы, сондай-ақ ортақ қылмыстық іс жүргізу талаптарды есепке алу кино-сурет тусірілімдерді; бейне, дыбыс-бейне жазбаларды қолдану жолымен алынған акпаратты жедел іздестіру қызметкерінің тергеу органына берудің мынандай тәртібін уғынуға мүмкіндік береді. Жоғарыда аталган техникалык қүралдарды колдану аркылы жедел іздестіру іс .шараларын жүргізуге рүксат берген жедел іздестіру бөлімінің бастығы іс шараларды өткізгеннен кейін орындаушыдан тиісті қүжаттарды алады, оған алынған материалдарды коса тіркеледі. Материалдар жедел іздестіру бөлімінің бастығына төмендегі шешімнің бірін кабылдауға құқық береді: 1) материалдарды жедел іздестіру есебіне алудың тиісті ісіне ғана жіберу; 2) материалдың түп нүсқаларын тергеушіге, ал олардың көшірмелерін жедел- іздестіру есепке алу ісіне жіберу. Аталған материалдарды тергеуге беру іс жүргізу жолымен жүзеге асырылуы тиіс. Материалдарды беруді тіркейтін мүндай ұйымдык іс жүргізу күжаты ретінде оперативті қимылдайтын қызметкерлердің тергеушіге берген егжей- тегжейлі рапорты бола алады. Мұндай құжатта, дәстүрлі реквизиттермен катар мыналар көрсетілуі тиіс: - техникалык қүралдарды пайдаланудың мақсаты; - техникалык құралдарды қолдануды жүзеге асыратын нақты адамдар; - техникалык кұрал қашан, қай жерде, қандай жағдайларда кол- данылады; - аппаратураның, алмастыру тетіктерінің турі және таспалар, сондай-ақ бар болса олардың заводтық нөмерлері; - техникалык курал колданылган адам туралы кыскаша деректер;
Қолданыттан техникалық - құралдың түріне байланысты рапортка фонограммасы бар таспа; бейнетаспа, фотокино материалдар қоса тіркеледі. Тисті қосымшасы бар рапорт ілеспе хатпен бірге тергеу бөлімі бастығының атына жіберіледі. Рапорт пен ілеспе хат көшірмелері оперативтік есепке алу ішінде сақталады. 14 Тақырып. Жедел-іздестіру қызметінің ұйымдасқан қылмыспен күресудегі атқаратын ролі 1. Ұйымдасқан қылмыстардың түсінігі. 2. Ұйымдасқан қылмыстармен күресдің ұйымдастырылуы. 3. Қылмыстылықтың алдын алу. 4. Пайдақорлық-зорлық қылмыстардың алдын алудың ерекшеліктері 5. Пайдақорлық-зорлық қылмыстармен күресудің құқытық негіздері. 1 Ұйымдасқан қылмыстардың түсінігі. «Ұйымдасқан қылмыстылық» ұғымы «ұйымдасқан қылмыс», «ұйымдасқан топ», «ұйымдаскан қылмыстык әрекет», «ұйымдасқан қоғамдастық» сияқгы басқка ұғымдармен байланысты. Барлык жерде «ұйым», «ұйымдасқан» сөздері пайдаланылады. Бұрындары «ұйымдаскан қылмыс» және «ұйымдасқан кылмыстық әрекет» жайында айтылатын. Оның субъектілері жекелеген адамдар және адамдар тобы, оның ішінде ұйымдаскдн құрамалар: ұйымдасқан топтар, бандалар, кылмыстық ұйымдар мен қылмыстык қоғаңцас-тықболуы мүмкін. Ұйымдасқан топтар бірнеше адам қылмысты, тіптен аса ауыр кылмысты жасағанда емес, оны жасау үшін алдын ала бірігіп, соған жан-жақгы дайындалғанда паңда болады: олар жоспар жасай-ды, барлық күш-жігерін сол жоспарға бағындырады, жоспарды жүзеге асыру барысында туындаған проблемаларды бірлесіп шешеді, нақгы жағдайға қарай оған түзетулер енгізеді. Үйымдасқан топ бір қылмысты жасау үшін де кұрылуы мүмкін. Мысалы, банк-тен ақшаның ірі сомасын ұрлау немесе инкассатор машинасын тонау үшін. Қылмыстық кодексте ұйымдасқан қылмысқа бір немесе бірнеше қылмыстарды жасау үшін алдына ала біріккен адамдар-дың тұракты тобы деп аныктама берілген, ал банда — адамдарға немесе ұйымға шабуыл жасау үшін құрылатын тұракты карулы топ. Қылмыстық әрекеттің ауқымын кеңейту оған неғұрлым көп әртүрлі субектілерді тартумен байланысты. Іс жүзінде олар жеке тұлғалар да, әр түрлі қылмыстар жасауға маманданған бұрыннан келе жатқан ұйымдасқан топ та, занды тұлғалар да, мысалы, солар аркылы кылмыстыктабыс зандастан-дырылған және молаятын зандьі тұлғалар болуы мүмкін. Кең ауқымды қылмыстыкәрекетке катысушы әртүрлі субъектілердің жұмысын үйлестіру қажеттігі туындайды. Саны едәуір әр түрлі қылмыстық субъектілердің күрделі, көп аспектілі ұйымдасқан кылмыстық әрекетін баскарғанда ұйымдасқан кылмыстык. құрамаларды тұтас организм ретінде басқаратын арнайы құрылымдар кұрылады. Бұл ретте таза атқарушы функциялармен және Кыл-мыстық кодекстің Ерекше бөлімінде көзделген нақты кылмыс-тарды тікелей жасаушы құрылымдарымен катар баскарушы функ-циялар мен құрылымдар (ұйымдастырушылар, жетекшілер); қылмыстық ұйымның өзіне тән мұқтаждықтарын камтамасыз ететін функциялар, құрылымдар (тавдау бөлімшелері, өзінің «кдуіпсіздік қызметі», қылмыстық табысты зандастыру және т.б.) бөлініп алы-нады. Кылмыстық ұйымдарды құрудың негізі осындай. Мұндай ұйымның қоғамдық кдуіптілігі совда, ол тек аса ауыр кылмыс жасап кана қоймайды (бұл тұрғьщан алғанда оның қоғамға кауіптілігі ауыр қылмыстың қоғамдык қауіптілігіндей-ақ), соны-мен катар өзін басқаратьш субектілердің сылтауларына және сырт-кы жағдайларға байланысты кең ұйымдасқан қылмыстық әрекетгі оның әр түрлі варианттарында қамтамасыз ете алатын құрылым болып саналады. Қылмыстык, әрекетті дамыту және жасыру, алы-натын табысты зандастыру және молайту, қылмыстық құраманы сол қалпында сақтап қалу логикасы итермелейтін әр түрлі қыл-мыстар жасайды. «Ұйымдасқан қылмыспен күрес туралы» федералдык заңның жобасында қылмыстық ұйымға мынадай анықгама берілген: «Қылмыстық уйым — а) қылмыстық ұйым не оның басшылығын құру; ә) Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің баптарында көзделген кылмыстарды тікелей жасау; в) кылмыстық ұйым құруды және оның жұмыс істеуін кдмтамасыз етудің өзге де формалары бойын-ша қатысушылар арасында міндет бөлінген, бірлесіп қылмыстык. әрекет жасайтын адамцар, не ұйымдасқан топтар, не бандалар». Қылмыстық ұйымдар, өздерінің қылмыстык әрекетін корғау мақсатында мемлекетгік құрылымдармен және азаматтық қоғам-ның институттарымен, олардың алдына қойылған міндеттерін теріс арнаға бағыттап, өзара катынас орнатуға әрекеттенеді. Осы-дан барып мемлекеттік органдар жүйесінде және кәсіподақтар, шығармашылык одактар, қауымдастықтар сиякты мемлекеттік емес салада сыбайлас жемкорлық кең етек алады. Бұл жердемынадай тужырым жасауеа болады: егер жай қытыс-керлік қоеамга, оның институттарына, оның ішіндеметекетке қарсы әрекет ететін болса, үйымдасқан қылмысмемлекеттік институт-тарга және қогамга сүйенуге, оларды өз мақсатында пайдалануга тырысады. Қылмыстық әрекет занды кәсіпкерлікпен, басқа да қоғам жол берген, тіптен қолдайтын кызметпен тығыз айқасып жатады, бұл — халыктың наразылығын тудырмай олардың қылмыстык, әрекетін әшкерелеуге едәуір киындықтудырады. Олар мұкият жасырынады, заң шығарушьшың алдын орағытады, олардың кателіктерін жақсы пайдаланады, қолайсыз кұкыктыкшешімдерден ертерексакганады. Мұның бәрі, егер мемлекетгік жүйе тарапынан қателіктер бол-са, ұйым болып сакталып калуға, тіптен, белгілі бір кезевдерде мемлекетпен жекпе-жекте жеңіске жетуге көмектеседі. Қылмыстык ұйымдардың мынадай өзіне төн сипаттары бар: акпараттар жинау және оларды беру; құқык корғау институтта-рының әрекеттерін бейтараптандыру, негізгі әлеуметтік-эконо-микалық кызметтерді пайдалану, ішкі құрылымдардың болуы, әрекеттерінің сырттай «занды» керінуі. Ұйымдасқан қылмыстық құрамалар саны көбейсе олардың өзара әрекетгесуінде ықпал ету өрісін бөлісу, мемлекетке бірлесіп қарсы тұру және т.б. проблемалар туындайды. Ұйымдасқан топтардың, бандалардың, қылмыстық ұйымдардың бұл өзара әрекетгестігін, акпарат алмасуды, кұқық корғау жүйелерін, өзге мемлекетгік құрылымдарды және азаматтық қоғамның институттарын бейтараптандыру және пайдалану үшін, кылмыстық ұйымдардың мұқтаждықтағы функционерлеріне көмек көрсетуде күш жігердің біріктірілуі кдмтамасыз ететін қылмыстық қауымдастықтар пайда болады. Кылмыстық қауымдастықтьщ құрылу негізінде бірлескен ұйымдасқан қылмыстык әрекет негізінде құрылатын қылмыстык ұйымдарға карағанда баска сипат бар. Кылмыстық кауымдастыкга өзара қарым-катынасты кылмыс-тык ұйымдар мен онын элементі болып табылатын кылмыстык топтар жасамайды, осы кұрамалардың өкілдері немесе тіптен, өзінше жұмыс істейтін кәсіби кылмыскерлер жасайды. Кылмыстық кауымдастық, ол — басқа қылмыстык құрамалар үшін жоғары тұрған саты емес, ол өзінше үйлестіруші орган, кәсіби қылмыскерлер үшін онда «қылмыстык кәсіподакгар» кейпі, ал, елдегі саяси процестерге ыклал ете бастаса — партия кейпі бар. Қазақстанда казіргі кезде бірнеше кылмыстық қауымдастық бар, олар бірімен-бірі қиянкесті соғыс жүргізуде (өртеп, өлтіріп кетеді, кепе-көрінеу атысады және т.б.) немесе өзара мәмілеге келеді. «Қылмыстык кауымдастык» термині кылмыстык құкыкта бас-қа мәнде қолданылады. Жаңа Қылмыстық кодексте қылмыстык қауымдастыққа мушелері бірлесіп қылмыс жасайтын ұйымдас-қан кылмыстық топтың бір түрі деп түсініктеме берілген: «Қылмысты кылмыстық кауымдастық жасаған деп танылады, егер оны ауыр және аса ауыр кылмыстарды жасау үшін кұрылған ұйымдақан топ (ұйым) жасаған болса». Бұл - қылмыстық заңның криминалдык шындықты дәл керсете алмауының мысалы.«Ұйымдасқан қылмыспен күрес туралы» федералдық занның жобасында мынадай аныктама берілген: «Қылмыстық қауымдастық — ұйымдастырушылардың немесе басшылардың немесе қылмыстық ұйымдардын басқа мүшелерінің, немесе ұйымдасқан топтардың, немесе бандалардың немесе тиісті кұрамалардың немесе адам-дардын қылмыстық әрекетін үйлестіру, кодцау, дамыту жөніңдегі шараларды бірлесіп дайындайтын не іске асыратын адащардын немесе кылмыстык әрекетпен айналысатын адамдарға, ұйымдас-қан топтарға, бандаларға, кылмыстық ұйыіцдарға колайлы жағдай тудыратын, сондай-ак көрсетілген мақсатта ауыр кылмыстар жасауды ұйымдастыратын адамдардың бірлестігі». Қылмыстык қауымдастық кылмыстык ұйымға толыктай айна-луы немесе оньщ кейбір сипаттарын иемденуі мүмкін. Ұйымдасқан кылмыстылық — кең ауқымдыа қылмыстық әрекеті бар және ондай әрекет үшін қолайлы жағдай жасалған, осы құрамаларға, олардың әрекегіне және сыртқы өзара әрекетгестіктеріне кызмет етуде баскарушылык және баска функциялары бар өз құрылымдарын да, мемлекетгік кұрылымдар мен азаматтық қоғамнын институттарын да пайдаланатын ұйымдасқан кылмыстык кызметтің күрделі жүйесі. «Жүйе» ұғымы ұйымдасқан кұрамалардың жай көптігін ғана білдірмейді, сонымен қатар олардың органикалык бүтіндігін, олар-дың арасындағы әр сипаттағы тұрақты өзара байланыстың, онын дамуы, қылмыстық табыстын зандастырылуы және молаюы үшін неғұрлым қолайлы жағдайдың бар екендігін де көрсетеді. Үйымдасқан қылмыстылық өзініңэкономикасы, әлеуметтік және рухани саласы бар, өзінің баскару, кауіпсіздік, жас ұрпақты қалыптастыру жүйесі, юстициясы, езінің ішкі және сыртқы саясаты бар балама коғам. Ол, шын мәнінде, мемлекет, азаматгык коғамның билеуші институттары, дін ресми таныған және қолда-ған жүйеде орын тепкен балама болғандыктан, іс жузінде, жалпы адам қоғамы кұрылымдарының бірі болып табылады, тиісінше, «ресми» қоғам дегенмен өзара әрекеттеседі. Олардың арасында нақты да катаң шекара жок: ұйымдасқан қылмыстылық өзінің зандастырылған тұлғалары аркылы әр түрлі занды қатынастар жасайды; ез катарына тарту, өз қатарын толыктыру максатында халықтың әр түрлі әлеуметгік топтарының мұктаждығымен және мүдцесімен санасады; қылмыстық әрекетгің тұрақты және белсенді мүшелерімен кей кездері немесе бір-ак рет карым-қатынас жа-сайтындарда болады; Мұндай жағдайларда әр түрлі жеке және заңцы тұлғалар «кезжұмбайлық» жасайды, олар бір «сүйкімді» адамдарға кызмет көрсетгік деп ойлайды, бұл адамдардың қылмыстықкұрылымдарда тұратындығын немесе оларға байланысты екендігін білмейді. 2Ұйымдасқан қылмыстармен күресдің ұйымдастырылуы. Қылмыстылықпен күрес дегеніміз жүйелік-кұрылымдық кызмет, ол үш жүйенің жиынтығынан тұрады: 1) күресті жалпы ұйым-дастыру; 2) кылмыстылықтен сақтандыру; 3) құқық қорғау қызметі. Бұл әлеуметтік баскару салаларының бірі және мыналарға ықпал етеді: а) кылмыс және қылмыстылық тудыратын себептер мен жағдайларға; ә) қылмыстылықтің өз бетімен детерминациялануынан сақтандыру және оны тыю максатында оның өзіне. «Қылмыстылықпен күрес» термині құқықтык, және басқа рес-ми кұжаттарда, сондайак ғылыми еңбектерде кеңінен қолданы-лады. «Қылмыстылықпен кесімді күрес жүргізудің маңызы Қазақ-стан Республикасында құқыктык, тәртіп орнатуда ғана емес, со-нымен катар тұлғалардың құкыісгары мен мүдцелерін корғауда да зор. Соңғы жылдары тек кана жеке адамдардың еміріне, бостандығына, мүлкінет.б. құндылықтарына қол сүғу қылмыстарының саны ғана өскен жоқ, сонымен қоса казіргі күні ұйымдасқан кылмыстылық, жемқорлык, тапсырыспен кісі өлтіру т.б. сияқты жаңа қылмыс түрлері пайда болды». Біріккен Ұлттар Ұйымы қылмыстылықпен курес және құқық бұзушылардың күтімі жөнінде Конгресс өткізіп тұрады. Соны-мен катар бірқатар жұмыстарда «бақылау», «карсы әрекет», кей-де «қылмыстылықпен соғыс» сияқты ұғымдарды пайдалану керек деген ұсыныстар бар. Бірақ бұл терминдер қаралып отырған мәселенің мәнін толықтай аша алмайды. «Күрес» — дегеніміз біріне-бірі үстемдік етуді максат түткан карама карсы мүдцелердің, топтардың, пікірлердің белсенді кақгы-ғысы. Бұл — әр уакъпта қандай да бір мақсатты кездейтін қызмет. Заң корғайтындармен бітіспес кайшылықта болатын мүдцелер, кұндылыктар, максаттар кылмыстылықтен өз көрінісін табады. Мұндай жағдайдағы мақсат — бәрінен бұрын қылмыстылықтің де-терминация және себептілік процесіне, онын өзіне ықпал ете отырып кылмыстық заңның жаппай бұзылуына жол бермеу, ал ол бұзыла калған жағдайда — айыптылардың қылмыстык, іс-кимыл-дан бас тартуына қол жеткізу және кылмыстылықті тыю үшін айыпкерлерге мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын колдану. Мемлекет те, қоғам да ешкандай ымыраға жол бермейді. Сонымен, қылмыскерлікпен күрес дегеніміз — қоғамның қылмыстылықпен белсенді кактығысы. «Бақылау» деген сөз біреуді, бірдемені тексеруді, біреуді, бірдемені байқауды білдіреді. Бұл ұғымды криминологияда пайдалану әлі күнге дейін көңілге қонарлыктай болған жоқ, себебі әңгіме бұл жерде кылмыстылықті «байкау» жайында емес. «Қарсы әрекет» басқа әрекетті жою, «бірдемеге карама-карсы жүру, оған кедергі келтіру» дегенді білдіреді. Ал, біріншіден, тек мемлекет кылмыстылықке кедергі келтірмейді, қайта қылмыс-керлік мемлекетке, қоғамға кедергі келтіреді. Екіншіден, күрделі себептік-салдарлық кешені бар, оньщ ішінде кылмыстык занның бұзылуына жол бермеуді, ол бұзыла калғанда — айыптыға мемле-кеттік мөжбүрлеу шараларын колдануды қарастыратын әлеу-метгік құбылыс ретіндегі, қылмыстылықке ықпал ету шаралары-ның барлық жиынтығын камтымайды. «Ықпал ету», бүл — бірдемеге қол жеткізу максатында біреуге немесе бірдемеге бағытталған біржақты әрекет. «Кылмыстылықпен күрес» — екі қарама-қарсы тараптың өзара әрекеттестігінің айрықша түрі. «Қылмыстылықпен күрес» терминін қолданғанда қоғамның өнегелік, құқыктық негіздері мен қылмыстылық арасындағы бітіспес карама-кайшылықка гана бола назар аударылатын сияк,-ты. Егер бұл соғысты өмір үшін емес, өлім үшін соғыспен тендестіретін болсак, онда ол соңғының шеңберіне сыйыспайды. Қылмыстылықпен күрестегі басты мақсат — оның алдын алу, адам-ды кьшмыс жасаудан сақгандыру, ал егер оның кылмыстык әрекеті айкындалса — ондай әрекетгің сылтауы мен себептерін білу, оған қолданылатын қылмыстык, жазаны басқа шарамен алмастыру мүмкіндігін карастыру, қажетгі әлеуметгік көмек көрсету. Қылмыстылықпен күресті жалпы үйымдастыруға мыналар жатады: 1. Акпараттық-талдау қызметі. 2. Криминологиялық болжаулау. 3. Қылмыстылықпен күрес стратегиясын анықтау. 4. Қылмыскерлікпен күреске бағдарлама жасау. 5. Қылмыстылықпен күрес саласында заң шығарушылық. 6. Кылмыстылықпен күрес бағдарламасын жүзеге асыру, оған түзету енгізу және қылмыс-керлікпен күрес жөніндегі қызметгі үйлестіру. 7. Қылмыскерлікпен күресті ғылыми зерттеу жұмысын ұйымдастыру және дамыту. Ақпараттық-талдау қызметі — бұл көрініс тапқан қыл-мыскерлікті тіркеу, ол көріністерді, олардың себептілігін және детерминациясын, кылмыстылықпен күрестің өткен кезендегі нәтижелерін зерделеу және тиісті мәліметтерді бағалау жөніндегі кызмет. Ол: кылмыстылықті, статистикалық есептерді есепке алу жүйелерін құру; кылмыстылықпен күрес жүргізуші органдардың ағымдағы таддаушылық кызметін; криминологиялық зерттеулерді дамыту, алынатын деректердің теориялық корытпаларын пайда-лану жолымен жүзеге асырылады. 2. Криминологиялық болжаулау — кылмыстылықтің болашак жайына және кдндай да бір баскарушылык шешімдердің крими-нологиялық маңыздылығы бар өзге салдарларына баға беру. Болжаулау қылмыстылықтің зандылыктарын, оның детер-минациясын, себептілігін білуге, қылмыспен күрестін әр турлі шараларына әсерлік зандылыктарына негізделген. Бұл функцияның іске асырылуы кылмыстылықтің опера-тивтік талдамасы мен оның зандылықтарын зерттеудегі үйлесім-ділікті қажет етеді. Сондыктан да арнаулы криминологиялық кызмет кұру керек. Болжаулаудың екінші тарауда сөз болған әдістері кең пайда-ланылады. Маманкриминологгердің кылмыстылықтің өзгеру бо-лашағын ұжымдық талқылауы және тұжырымдарын баяндауы айрықша тәсіл болып табылады. Мұндай кылмыстылық проблемалары талқыланатын форумдар да болады. Проблемаларды жан-жақты талқылау үшін баска мамандардың да шакырылуы мүмкін.
Криминоло-гиялык ситуацияны (қылмыстылықті, оның себептілігін, детерминациясын және онымен күрестің жайын), криминологиялык болжамщы және мамандардын қылмыстылықпен ары қарай күрес женіндегі ұсыныстарын бағалау негізінде оның стратегиясы анық-талады. Бұл — мемлекетті қылмыстылықпен күресті ұйымдасты-ратын негізгі субъект жасайды. Стратегия дегеніміз — кылмыстылықпен күрес жүргізудің өнері сияқты, ол бұл күресте жеңіскер болу үшін негізгі сокқыны кдй бағытта жасау керектігін анықтайды. Сақтандыру шараларынын - қылмыстылықтің себептері мен жағдайларына ықпал етудің басымдылығы стратегиялықтұрғы-дан маңызды болып табылады. Тек сол ғана қылмыстық іс-қимыл-дың жаппай еріс алуына тоскдуыл бола алады. Ал ұйымдаскан қылмыс неғұрлым ауырлау қылмыстардың жасалуын, тұракты қылмыстык әрекетті және қылмыстылықтің қоғамға карсы бағытгалған ыклалын анықтайды. Ұйымдаскан кылмыстың дамуына кәсіби кылмыстылық едәуір «үлесін» косуда. Стратегия — жалпы кылмыстылықпен күресті ғана емес, оның жекелеген түрлерімен күрес жүргізу өнері (олардың қылмыс-керліктің жалпы жүйесіндегі орны ескеріліп). Криминолог пен кылмыстылықпен күрес жүргізуші мемле-кетгік кызметкердің өнері сонда, олар каражат тапшылығына кара-май жақсы идеяларды емірге алып келіп, олардан нақгы он нәти-желералуғатиіс. Стратегия шеңберінде қытыскерлікпен курестің тактикасы жасалады, онда нақты максаттар және сол жағдайларда оларға кол жеткізудің оңтайлы әдістері аныкталады. Тактика — стратегия-ның бір бөлігі. Мәселенің тактикалык шешімі әркашанда кадрлардың жетіспейтіндігін, материалдық тапшылыкты, қылмыс-керлікпен күреске каржының аз бөлінетінін ескеріп, нақты жағ-дайға тиісінше бағдар алуды талап етеді. Бірақ, «канша бере ала-сындар, сол бергендерінді кайда жаратуын өзіміз білеміз» деген ұстаныммен де келісуге болмайды. Тактикалық шешімдердің кри-минологиялык тұрғыдан негізделген есептері болуға тиіс, олар кейін, белгілі бір нәтижелерге қол жеткізу үшін тиісінше түзетіліп тұрады. Жекелеген операцияларды жүргізуде де өнер керек. Стратегия мен тактика Қылмыстылықпен күрес бағдарламасында іске асырылады. Қылмыстылықпен күреске бағдарлама жасау. Ол: ұзақ мерзімді (қылмыстылықпен күрес стратегиясын то-лықтай қамтиды), орташа мерзімді (әдетте, 2 жылға) және кысқа мерзімді (тоқсанға, жартыжылдыққа) болып белінеді. Бағдарлама жасау (бұрын — жоспарлау) коғамның, мемле-кетгің экономикалық, саяси және әлеуметтік дамуына бағдарла-ма жасаумен байланыстырылады. Мұнымен қатар кылмыстылықпен күрестің жекелеген бағдар-ламалары жасалып кабылданады. Және де кылмыстылықтің же-келеген көріністерімен күрес бағдарламалары да болады. Бағдарлама жасауда мақсаттық сипат болуға тиіс, яғни алды-мен нақты максаттар баяндалады, одан соң оларға кол жеткізу жолдары аныкталады, орындаушылар, мерзімдері және оларды ресурстық қамтамасыз етудің сипаты керсетіледі (кадрлар, қаржы қаражаты, материалдык-техникалыкқамтамасыз ету жәнет.б.). Кылмыстылықтан сақтандыруға ғана катысты бағдарламалар-ға (немесе бағдарлама бөлімдеріне) қарағанда кылмыстылықпен күрес бағдарламалары, мысалы, ақпаратгықталдама кызметін жетілдіру, жаңа зандарды немесе жаңа құкыктык нормаларды толықтай және ретімен колдану сиякты мақсатгарға қол жеткізуді көздейді. Егер анықтаушылар мен тергеушілердің санын, уақыт-ша ұстау изоляторларындағы орындарды көбейту керек болса — ондай шаралар бағдарламада керініс табады. Қылмыстылықпен күрес саласындағы зағ шыгарушылық. Қылмыстылықпен күреске бағдарлама жасау заң шығарушы-лык жұмысымен тығыз байланысты. Егер колданыстағы заң елдегі кримналдық және криминогендік ситуацияның жаңа сипатгама-ларымен күресті камтамасыз ете алмаса, онда колданыстағы заң-дарды өзгерту немесе жаңа кұкыктық актілер жасау жөнінде тың-ғылықты әрі мақсатты жұмыс жүргізу керек. 3 Қылмыстылықтың алдын алу. «Кылмыстылықтің алдын алу» дегеніміз, бұл — мемлекетгің, қоғамның, жеке және занды тұлғалардың кылмыстылықке жаңа адамдардыңтартылуына, жана кылмыстык ісәрекетгердің жаса-луына, қоғамдық катынастардын. ары қарай криминалдануына жол бермеу мақсатында кылмыстылықтің детерминация және себеп-тілік процесіне мақсатгы ықпал етуі. Қылмыстылық - бұл салыстырмалы жаппай, тарихи өзгермелі әлеуметтік, қылмыстық-құқықтық сипатқа ие, белгілі бір мемлекетте белгілі бір уақыт аралығында жасалған қылмыстардың жиынтығынан тұратын таптық қоғамның құбылысы. Осындай анықтаманы алпысыншы жылдары Н.Ф.Кузнецова берген болатын. Одан бері де осы анықтаманың мұрты қисайған жоқ. Оның өзіндік себептері де бар. Жоғарыда айтып өткеніміздей қылмыстар жинақтала келгенде жаңа бір сапаға ие болады, ол - қылмыстылық. Осыған байланысты теңіз бен тамшыны, клетка мен организмді мысал қып келтіре кеттік. Қылмыстылық - әлеуметтік құбылыс, өзінше бір организм, қоғамның өзіне бағытталған сырқаты. Сырқат демекші, қылмыстылықтың сыртқа көрінетін көрсеткіштері оның симптомы сияқты екендігін айта кету керек, себебі кейбір сырқат түрлерінің симптомы бірдей болғанымен диагнозы және емдеу жолдары әр түрлі болатыны аян. Мысалға, тұмау мен сібір жарасының сыртқы симптомдары бірдей болғандықтан АҚШ-та 2001 жылы сырқаттанғандарды тұмаудың дәрісімен емдегендіктен бернеше адам қайтыс болды. Сол сияқты ұрлық пен кісі өлтірудің немесе, тіпті, ұрлық пен алаяқтықтың алдын алу жолдары да әр қилы болу керек екендігі хақ. Жоғарыдағы анықтамадан қылмыстылықтың мынандай белгілерін анақтауға болады: - оның салыстырмалы-жаппайлығы. Жалпы жаппай емес салыстырмалы жаппай болатын себебі - қоғамның бәрі қылмыстылық атты сырқатпен ауырмайды, тек белгілі бір бөлшегі ғана қылмыстылық құбылысына үлес қосады, ал тұмау эпидемиясы жаппай құбылыс, өйткені ол кездерде жұрттың бәрі тұмауратып шығады. Ал салыстырмалы жаппай болмаса да ол қылмыстылық емес, бар болғаны бірді-екілі немесе жүз-екі жүз қылмыстардың жиынтығы ғана болып қалады. - тарихи өзгермелі болатындығы қоғамның қылмысқа деген көзқарасы үнемі өзгеріп отыратындығында. Бір уақыттарда қылмыс боп есептелген әрекеттер басқа бір кезде қылмыс емес немесе керісінше. Мысалға, Кеңес дәуірінде алып-сатарлық әрекеті қылмыс боп, қылмыстылықты құрап тұрса, қазір ол қылмыс болмақ түгілі экономиканы дамытушы факторлардың бірі (бизнес). Не болмаса сол уақытта компьютерлік қылмыстардың атын да білмеген болса, қазір ол дүниежүзінде кең тараған қылмыс түрі. Яки құл иеленушілік құрылыс кезіндегі құлды өлтіру мен осы күнгі адам (кез келген) өлтіруді, ортағасырдағы еуропа елдеріндегі ‘’алғашқы түн’’ құқығын атауға да болады. - жоғарыдағы белгімен сабақтас қылмыстылықтың қылмыстық-құқықтық сипатқа ие құбылыс екендігі. Әлбетте, қылмыстылық өзі сырттай қарағанда жасалған қылмыстардың жиынтығынан тұрады, ал әрекетті қылмыс деп тек қана қылмыстық құқыққа сүйене отырып тани аламыз. - оның белгілі бір мемлекетте белгілі бір уақыт аралығында жасалған қылмыстардың жиынтығынан тұратындығын кез келген құбылыстың кеңістік пен уақыт параметрлеріне бағыныштылығымен түсіндіруге болады. - оның әлеуметтік құбылыс екендігі қылмыс тек қана адамдар қоғамында орын алатындығымен ерекшеленеді. - оның таптық қоғамның құбылысы екендігі бір қарағанда дау туғызуы да мүмкін, өйткені бұл белгіден социалистік көлеңке іздеушілер де табылады. Бірақ олармен келісе қою да қиын. Барлық қылмыстылықтың бәріне ортақ бір ғана себебі бар ма?- деген сұраққа жауап табылуы екіталай. Десек те бір факторды ортақ деп айтуға әбден болады. Ол - қайшылық, мүдделердің, мұқтаждықтардың, көзқарастардың қайшылығы. Ал осы ойды індетсек, қайшылық қай жерде болады? Тек тап бар жерде, әлеуметтік тап жоқ жерде қайшылық та (антогонистік қайшылықтарды қоса алғанда) болмайды. Демек, қылмыстылықтың табы бар қоғамға тән құбылыс екендігі мың мәрте шындық. «Қылмыстылықтің алдын алу» термині даусыз деп саналмай-ды, себебі орын алған бар нәрсенің алдын алу мүмкін емес. Ал қылмыстылық, ол — бар нәрсе. Бұл тұрғыдан алғанда оған дау ай-туға болады, бірақ ол ғылыми айналымға кіріп кеткендіктен қалыптаскан ұғымды өзгертіп жатканның кажеті болмас. Мұндағы бас-ты мақсат — қылмыстылықтің себептілігі мен детерминациясына баса көңіл аудару, адамдарды қылмысқа жібермеу. Бұл терминмен қатар «сактандыру» термині де колданыладь&і Кейбір авторлар бұл екі ұғымды синонимдер дейді, кейбіреулерг олардың арасында айырмашылық бар дейді. «Сактандыру» тура-лы, көбіне, накты қылмыстардың жолын кесуге катысты айтады, бұл ретте қылмыстың ойластырылуы, оны жасауға дайындалу фактісін дер кезінде ашу және ол фактіге шара колдану жайында сөз болады. Бұл тұрғыдан алғанда «сактандыру» жоғарыда көрсетілген «классикалык» мәндегі қылмыстылықтің алдын алу мен кұкык қорғау кызметінін ортасындағы көпір іспетті, тіптен соңғысына жакын тұрған сиякты. Адам көп жыл бұрын босануға тиіс еді немесе жана қылмыс бұрынғымен байланысты емес /бұрынғысы — лауазымдық, ал екіншісі — зорлык-пайдақорлык кылмыс/, бұл жай адамның жеке 1 басының бағыттылығын көрсетпейді, ал бас бостандығынан айы- ,1 ру түріндегі жазаны өтеу фактісінің езі оған қатаң режим тағай-1 ындауға негіз болады. Кдтаң режимдегі колонияны тағайындау 1 туралы мәселені шешуге ыкпал ететін маңызды фактор — бұрын- | ғы жазадан босанғаннан бергі өткен уакыт мерзімі. Егер одан бері неше жылдар өтіп, сол кезенде адам дұрыс өмір салтын құрса, онда жаңа кылмыс кездейсоқ мөн-жайлардың сал-дары деп есептелінеді, ол бұрынғы қылмыспен байланыстырыл-майды. Қылмыстылықтің адцын алу жүйесінде үш түр бөлініп алына-ды: жалпы, арнаулы және жеке дара алдын алу. Бұлай бөлуге ал-дын алу кызметінің аукымы негіз болған. Қылмыстылықтің жалпы алдын алу дегеніміз — қылмыскерліісгін барлық халыққа немесе оның топтарына ықпал ететін, жалпы эко-номикалық, әлеуметгік және өзге критерийлер бойынша бөлініп алынатын жөне бұл ретте ондай әлеуметгік топтардың іс жүзінде барлык. өкілдеріне кылмыстық іс-кимыл мүмкіндігін жасайтын детерминация және себептілік процестерін жою женіндегі шара-лар жүйесі. Жалпы алдын алуға катысты алатын болсак, әңгіме бұл жерде — халыктың басым көпшілігінін кайыршылыққа ұшырау, ал ат төбеліндей адамдардың тікелей қылмыстық іс-әрекет-тер жасап байып кету процесін тыйып тастау жайында; адал кәсіпкерлікті жан-жақты қолдау жөне қылмыстық жолмен түскен табысты зандастыру (жуып-шаю) әрекетіне карсы катаң шара колдану жайыңда болып отыр. Бұл аса мұкгаждыктан немесе колы жүріп тұрғандар қатарына қосылсам ба деп криминалдық әрекет-ке ниеттенушілергетоскауыл болады. Мысалға мынандай жалпы алдын-алу шаралары жүзеге асу керек: 1. Ұтымды экономика, меншік нысанының көптүрлілігі, адамдардың іскерлік белсенділігі мен ынтасын көтерудің негізінде нарыктық қатынастарды қалыптастыру. 2. Жас адамдардың әлеуметтік, экономикалық және баскадай жағдайларын жаксартуға, олардың өз бетімен еңбекке және қоғамдық-саяси өмірге араласуы үшін мемлекеттік жастар саясатын каржымен, заңмен камтамасыз етуге шаралар қарастырып, оны жүзеге асыру. 3. Оқу орындарында «Мемлекет және құкык, негіздері» және «Кұкықтану» пәндерін окытудың сапасын жаксарту. Оқылатын сағат санын 60 %-ға дейін кебейтіп, курс аяғында емтихан алуды карастыру. 4. Пайдақорлық-зорлық қылмыстарының алдын алуды жалпы коғамдықдеңгейде қарастырғанда Қазакстан үшін өзекті проблема -адамдарды жұмыска орналастыру мәселесін шешу қажет.
жүктеу 1,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау