Курсы және оқу семестрі: курс, семестр

Студент білуге тиіс:

• 
  Манометрлердің жұмыс істеу принциптерін;
  
• 
  Манометрлер түрлерін;
  

• 
  Жұмысшы сұйықтың артық қысымын анықтай алу;
  
• 
  Жұмысшы сұйықтың сиретілген қысымын анықтай алу;
  
• 
  Жұмысшы сұйықтың абсолют қысымын анықтай алу;
  

1. 
   Қысымды анықтау
   
2. 
   Қысымның өлшем бірлігі.
   
3. 
   Газдардың қысымы.
   
4. 
   Артық қысым.
   
5. 
   Сиретілген қысым.
   
6. 
   Абсолют қысым.
   

Студенттер қысым өлшеуге арналған аспабтардың жұмыс істеу принциптерімен және түрлерімен танысуы керек. Ыдыс ішіндегі артық қысымды немесе сиретілген қысымды өлшеу керек. Есептеу жолымен ыдыс ішіндегі абсолют қысымды анықтауы керек.

0. 
   Аудан бірлігіне нормаль бағытында әсер ететін күштің мөлшерін абсолюттік қысым деп атайды. Қысымның негізгі өлшем бірлігі ретінде паскаль [Па] пайдаланылады. Бұл өлшем бірлікпен қатар ірі бірліктер – килопаскаль [кПа], мегапаскаль [МПа] және тағы басқа халықаралық өлшем бірліктер жүйесінен тыс бірліктер пайдаланылады. Олардың арасындағы қатынастар 1.1 кестеде келтірілген.
   
1. 
   1.1 кесте - Қысымның әр түрлі өлшем бірліктері арасындағы қатынастар
   

   Бірлік	Бірліктер аты
   	Па	Бар	кгс/см2	мм сын.бағ.	мм.су бағ.
   1 Па	1	10-5	1,0210-5	7,502410-3	0,102
   1 бар	105	1	1,02	7,5024102	1,02104
   1 кгс/см2	9,8067104	0,98067	1	735	104
   1 мм сын.бағ.	133,32	1,3310-3	1,36103	1	13,6
   1 мм су бағ.	9,806	9,806710-5	10-4	7,3510-2	1

2. 
   
   
3. 
   Молекулалық - кинетикалық теория тұрғысынан газдың қысымы ретсіз қозғалып жүрген молекулалардың ыдыс қабырғасына соқтығысуларының орташа әсері болып табылады. Осы теорияның тұжырымдауынша идеал газдың қысымы
   
4. 
   _ (1.2)
   
5. 
   Мұнда N – молекулалар саны; m - молекула массасы; w_ор – молекулалардың орташа жылдамдығы; V – көлем: n – көлем бірлігіндегі молекулалар саны.
   

0. 
   Р = Р_б + Р_м
   

Р = Р_б – Рв

болады

Баро́метр (еж.-грек. βάρος — «ауырлық» и μετρέω — «өлщеймін») — атмосфералық қысымды өлшейтін аспаб. Сынапты барометрді 1644 жыл италян ғалымы Эванджелиста Торричелли ойлап тапты.

0. 
   Сұйықты барометрлерде қысым түтікшедегі сұйық (мысалы, сынап) бағанасының биіктігімен өлшенеді. Түтікшенің жоғарғы шеті жабылған, ал төменгі шеті сұйық құйылған ыдысқа батырылған. Сонда атмосфералық қысым сұйық бағанасының салмағымен теңестіріледі. Сынапты барометрлер өте дәл, сондықтан олар жиі қолданылады.
   
1. 
   Өндірісте және тұрмыста механикалық барометрлер (Анероид) қолданылады. Анероидта сұйық жоқ (гр. «анероид» — «сусыз»). Ол сиретілген қысым түзілген, қатпарланған жұқа қабырғалы ыдысқа әсер ететін атмосфералық қысымды көрсетеді.
   

Манометрдің жұмыс істеу принципі түтікшелі серіппенің серпімді деформациясын өлшенетін қысым күшімен теңестіруге немесе оданда сезімтал бір шеті тұрақты дәнекерленген ал екінші шеті сорғыш арқылы трибко – секторлы механизммен жалғасқан екі пластиналы мембранаға негізделген. Сезімтал элементтің серпімді сызықтық қозғалуы көрсететін оқтықтың дөңгелек қозғалысына айналдырылады.

Артық қысым өлшейтін аспабтар тобы:

Манометрлер - 0,06 - дан 1000 МПа дейін (артық қысымды өлшейді — Абсолют қысыммен барометрлік қысымның оң айырмашылығы)

Вакуумметрлер — сиретілген қысымды өлшейтін аспабтар (атмосфералық қысымнан төмен) ( минус 100 кПа дейін).

Мановакуумметрлер — артық қысымды өлшейтін ( 60 - тан 240000 кПа дейін), және сиретілген қысымды өлшейтін аспабтар (минус 100 кПа дейін) .

Напоромерлер –40 кПа дейінгі артық қысымды өлшейтін манометрлер.

Тягомерлер –вакуумметрлер – минус 40 кПа дейінгі сиретілген қысымды өлшейтін аспабтар.

Тягонапоромерлер –мановакуумметрлер – өлшеу шектері ±20 кПа

Қысымды білу, бақылау және реттеу керкек барлық жағдайларда манометрлер қолданылады. Манометрлер жылуэнергетикада, фармацевтика, химия, мұнайхимия өндірістерінде өте жиі қолданылады.

1. 
   Павлов К.Ф., Романков П.Г., Носков А.А. Примеры и задачи по курсу процессов и аппаратов химической технологии - Л.: Химия, 1987
   
2. 
   Промышленная технология лекарств, Том 1. Под ред. Чуешова В.И. – Х.: МТК-Книга, Издательства НФАУ, 2002 – 560 с.
   
3. 
   Касаткин А.Г. Основные процессы и аппараты химической технологии.9-е изд. - М.: Химия, 1973
   
4. 
   Плаксин Ю.М., Малахов Н.Н., Ларин В.А. Процессы и аппараты пищевых производств. – М.: КолосС, 2008. – 760 с.
   
5. 
   Ақбердиев Ә.С. Тамақ өндірісінің процестері және аппараттары, Алматы; 1998 ж.
   
6. 
   Кавецкий Г.Д. Процессы и аппараты пищевой технологии. - М.: Колос, 2000.
   

1. 
   Романков П.Г., Курочкина М.И. Гидромеханические процессы химической технологии.3-е изд. - Л.: Химия,.
   
2. 
   Фармацевтическая технология. Под ред. И.И. Краснюка и Г.В. Михайловой–Москва, Академия – 2006 г.
   
3. 
   Баскаков. Теплотехника – М.: Высшая школа 1986
   

1. 
   Қысым дегеніміз не?
   
2. 
   Артық қысым қалай анықталады?
   
3. 
   Абсолют қысым қалай анықталады?
   
4. 
   Сиретілген қысым қалай анықталады?
   
5. 
   Манометрлердің жұиыс істеу принциптерін сипаттаңыз.
   

1. 
   Ыдыстағы қысымды өлшеудің тәжірибелік нәтижелерін кестеге енгізіңіз, және ыдыстағы абсолют қысымды есептеңіз.
   

№	Атмосфералық қысым	Манометр немесе вакуумметр бойынша ыдыстағы қысым	Ыдыстағы абсолют қысым

2. 
   Па бойынша төмендегі қысымдарды анықтаңыз.
   

45 мм вод.ст.

1,2 бар

1,5 кгс/см²

1.СИ жүйесіндегі қысымның өлшем бірлігі

A) Па.

B) мм. рт. ст.

D) мм. вод. ст.

E) атм
2.Абсолют қысымды анықтаңыз, егер р_изб = 3 кгс/см² ?

A) Р_абс = 4

B) Р_абс = 5

C) Р_абс = 9

D) Р_абс = 7

E) Р_абс = 8

• 
  Термометрдің көмегімен ауаның температурасын өлшеу.