Бақаның жүйке-ет препаратын дайындау

Жүйке-ет препараты деп шонданай жүйкесін сақтай отырып балтыр етінен жасалған преператты айтады [5]. Кесіп алынған бақа әрімдеріне физиологиялық ерітінді сеуіп отырса, олардың функциясы /қызметі/ ұзақ уақыт сақталады.

Жұмыстың мақсаты: Жүйке-ет препаратын жасау әдісін үйрену.

Қажетті құрал- жабдықтар: бақа, құрал – саймандар, сүлгі, 0,65 проценттік ΝаСІ – ас тұзы ерітіндісі.

Жұмысты орындау. Қимылы тоқтатылған бақаны сол қолымен артқы сирақтарынан ұстап тік тұрғызса, оның белі мен сегізкөзі арасындағы буыны бүгіледі. Осы буыннан 1,5-2,0 см жоғары жерден бақа денесін көлденең кесіп, ішкі мүшелерімен бірге алып тастайды. Сол қолымен бақаны жотасынан ұстап тұрып, оның терісін сүлгі арқылы сыдырып алып тастайды да, препаратты крі аударып жіберіп, құйымшақтан тіліп жібереді.Содан кейін бақаны шатынан екі айырып үлкен қайшымен оның жотасын бойлай қақ ортасынан тіледі де, екі сирағын екі жаққа тартып қақ айырады. Екі сирақтың екеуінен де жүке – ет препаратын жасауға болады. Ол үш шонданай жүйкесінің астын ала кіші қайшынының ұшын өткізіп жібереді де, жүйке шығатын жерде аздаған омыртқа кесіндісін сау қалдырады, қалғанын кесіп алып тастайды. Шонданай жүйкесін ұршық буынға дейін абайлап рей отырып, айналадағы басқа өрімдерден тазартады. Екі қолдың бас бармақтарымен санның артқы жағында орналасқан жартылай жарғақ және қос басты еттердің арасын ашып сол жерде жатқан шонданай жүйкесін тауып алады. Омыртқа қалдыған іскекпен көтеріп тұрып, жүйке тұсына дейін босатады. Ол үш жүйке діңімен жалғасқан жүйке талшықтарын кіші қайшымен абайлап отайды. Жүйкенің өзін тілмей бүтін күйінде тізеден сәл жоғары жерден тіліп жібереді де сан еттерін сүйегімен бірге кесіп тастайды. Ахил сіңірінің астына қайшы ұшын өткізеді де, балтыр етін жілігімен бірге ажыратып алады. Содан соң сіңірін тіліп жіберіп тізесінен төменгі асық жілікті кесіп алып тастайды. Мұның нәтижесінде жүйке-ет препараты дайын болады.

Оның құрамы: балтыр еті, тізе буыны және омыртқа бөлігімен жалғасқан шонданай жүйкесі. Тізе буыны препаратты миографқа бекіту үшін қалдырады. Препарат кеуіп кетпеу үшін оған физиологиялық ерітінді тамызып отыру керек. Содан кейін оны миографқа бекітеді.

Тізе буынының қабынан миографтың үстіңгі қармағына іледі де, ахил тарамысын жазғыштың ілгегіне бекітеді.

Шонданай жүйкесіне жалғасқан омыртқа кесіндісін миографқа бекітілген тығын кесіндісінің үстіне салады.

Жұмыс нәтижесін көрсету.

Жүйке препаратының суретін салыңыз

Қоздырғыш тіндердің физиологиялық негізгі қасйеттерінің бірі қозғыштық болып табылады, ол әр тінде әртүрлі болады. Қоздырғыш деңгейін анықтау үшін ашуша4ды0 шегі бар, ол ең ашушаңдықтың күші әсер еткенде жауап беруден туындайды.Бұлшықет қоздырғышын анықтау үшін эксперименталды жағдайда оны тітіркендіретін тікелей әдісі қолданылады,демек,бұлшықетке тікелей жасалатын қоздыру.Жүйке қоздырғышын осы бұлшықетті иннервациялаушы жүйкенің тітіркендіруін,стимулятор, тітіркендіргіш электродтар,кимограф,универсалды штатив, буландыратын құрал-жабдықтар жиынтығы,лоток,пипетка,дәке,майлық,Рингер құрбақа ерітіндісі.

Амплитуданың реттеуші титігін нолге қояды. Жүйкеге тұрақты ұзақтықтағы біреулік стимулдарды беріп, мысалы 0,5 мс біртіндеп амплитуданы көбейтіп отырады және бұлшықеттің жиырулуын байқалатын тітіркендіргіштің ең төменгі күшін табу қажет – жүйке үшін тітіркендіргіштің шегі болып табылады.

Бұлшықеттің тітіркендіргіш шегін анықтау үшін оған миографтын өткізгіш шынжыры тікелей тітіркендіру арқылы жағылады.Тітіркендіргіш шегін сонымен қатар тікелей емес тітіркендіру арқылы табуға болады.

Жұмысты дайындауға ұсыныс: Бұлшықеттің тікелей емес және тікелей тітіркендіргіші орнату үшін схемасын сызу қажет,жүйке мен бұлшықеттің қозу бағасын салыстырмалы түрін және тәжірибе нәтижесін жазу.

Қоздырғыштың шектік күшіне қаңқа бұлшықеті минималды шектік жиырылу арқылы байқалады. Жиырылу күшін біртіндеп көбейтсе, онда қаңқа бұлшықетінің жиырылу амплитудасы шектіктен субмаксимальдыға дейін біртіндеп өсе бастайды, одан кейін қоздырғыш күштің артуы жиырылу амилитудасының алдағы уақытта артуын тудырмайды. Қаңқа бұлшықетінің мұндай реакциясы оның құрылысына негізделеді. Ол әртүрлі қоздырғыштары бар көптеген бұлшықеттік талшықтардан тұрады: оларды іске қосылуда үнемі қоздырғыштың шектік күшіне ең жоғарғы қоздырғыш бұлшықет талшықтарына әсер етеді, демек ең төменгі қоздырғыш шегі бар.

Жұмысқа қажетті заттар: вертикалды миограф, стимулятор, қоздырғыш электродтар, кимограф, универсалды штатив, буландыратын құрал-жабдықтар жиынтығы, лоток, пипетка, марля, майлық, Рингер құрбақа ерітіндісі.

Жұмыс барысы. Нервті бұлшықет дәрілік заттар дайындайды. Балтыр бұлшықетін миографтың жоғарғы кронштерінде бекітілген ырғақпен миографта қатайтады, тізе буынынның қалтасын және өкше сіңірін шаншиды, ырғақпен миографтың төменгі кронштені арқылы бекітеді. Миографтың жоғарғы кронштеніне арнайы муфтымен ашуландырғыш электродтарды жабыстырады, онда нервті-бұлшықет дәрілік заттар араластырылады(22сурет а) электродтар стимулятор клеммасына жалғанады. Амплитуданың реттеуші тетігін нолг қояды. Нервке тұрақты ұзақтағы біреулік стимулдарды беріп, мысалы 0,5мс, біртіндеп амплитуданыкөбейтіп отырады және бұлшықеттің жиырылуы байқалатын ашуландырғыштың ең төменгі күшін табу қажет- нервті үшін ашуландырғыш шегі болып табылады.

Тестер

1. 
   жүйке,бұлшық ет, без
   
2. 
   жүйке, шеміршек, дәнекер
   
3. 
   бұлшык ет, эпителий, глиальды
   
4. 
   без,сүйек, коллагенді талшықтар,
   
5. 
   сіңірлі,бұлшық ет, сүйек
   

1. 
   қандай да болмасын күші бар тітіркендіргіштің күшінің баяу жоғарлауы
   
2. 
   тітіркендіргіштің күшінің баяу жоғарлауы және ұзақ әсері
   
3. 
   табалдырықтан жоғары күші бар тітіркендіргіштің күшінің ырғақты әсері
   
4. 
   синусоидты тоқ кезінде электр тоғының тік бұрышты әсері
   
5. 
   тік бұрышты электр тоғының әсері күшті әсері
   

жүйке бұлшық ет синапс

1. 
   1000 300 100 имп/сек
   
2. 
   500 300 50 имп/сек
   
3. 
   600 200 1000 имп/сек
   
4. 
   400 100 70 имп/сек
   
5. 
   1000 100 200 имп/сек
   

1. 
   шекаралык мөлшерге дейін тым төмендеуі
   
2. 
   жойылуға дейін төмендеуі
   
3. 
   өзгеріссіз
   
4. 
   шекаралык мөлшерге дейін тым жоғарлауы
   
5. 
   фазалык өзгерістер
   

1. 
   адреналин, ацетилхолин әсерінен
   
2. 
   глициннің, ГАМК әсерінен
   
3. 
   жарықтың әсерінен, адреналин әсерінен
   
4. 
   атропин, ацетилхолин әсерінен
   
5. 
   холинэстераза, серотонин әсерінен
   

1. 
   табалдырыкты тітіркендіргіш әсер етсе
   
2. 
   табалдырыктан жоғары тітіркендіргіш әсер етсе
   
3. 
   табалдырыктан төмен тітіркендіргіш есер етсе
   
4. 
   мембранадағы натрий өткізгіштігі тез жоғарласа
   
5. 
   мембрананың хлор иондарына өткізгіштіг тым тез төмендесе
   

1. 
   концентрационды,электрохимиялық градиент арқылы
   
2. 
   мембранды арналар мен АҮФ арқылы
   
3. 
   ионды насостар мен энергия донаторлары арқылы
   
4. 
   АҮФ пен ионды насостар арқылы
   
5. 
   мембранды арналар мен ионды насостар арқылы
   

1. 
   Na және К иондарына мембрана өткізгіштігінің бірдей болмауы
   
2. 
   мебрананың өткізгіштігі болмауынан
   
3. 
   Cl және Mg иондарының өткізгіштігінен
   
4. 
   мембрананың Cа және Na иондарына өткізгіштігінен
   
5. 
   мембрананың Cl және Ca иондарына өткізгіштігінен
   

1. 
   электрлік, медиаторлар
   
2. 
   электрлік, осмостық
   
3. 
   химиялық, термиялық
   
4. 
   механикалық,
   
5. 
   осмостық, электрлік
   

1. 
   өткізгіштіктің натрийге жоғарлауына және мембрана деполяризациясына
   
2. 
   ммбрана реполяризациясына және гиперполяризациясына
   
3. 
   жергілікті жауап, өткізгіштіктің жергілікті өзгеруіне
   
4. 
   қалды деполяризацияға және теріс іздік потенциалға
   
5. 
   өткізгіштіктің жергілікті згеруіне және мембрангиперполяризациясына
   

А) қозу жоғарлайды, қозудың жинақталуы тіркеледі

В) қозушылыктын төмендейді, рефрактерлік тіркеледі

С) қозу жоғалады, абсолютті рефрактерлік /козбаушылык/ дамиды

D) табалдырық және табалдырықтан жоғары тітіркендіргішке қозушылық өзгермейді

Е) табалдырық және табалдырықтан жоғары тітіркендіргішке ғана қозушылық

жоғарлайды

12. Қозғыштык ұлпалардың биопотенциалдарын келесі аспаб аркылы тіркейді:

А) осциллограф,гальванометр

В) сфигмограф,реограф

С) миограф, пневмограф

D) пульсотахометр, импульсатор

Е) тонометр, манометр

13. Хронаксия деген бұл- ең минимальді уақыт аралығындағы әсер ететін ток

А) қозуды тудыратын екі еселенген реобазалы тоқтың күші

В) қозуды тудыратын бір реобазалы тоқтың күші

С) қозуды тудыратын табалдырықтың күші

D) қозуды тудыратын табалдырықтан төмен күш

Е) әрекет потенциалды тудыратын үш еселенген реобазалы тоқтың күші

14. Аккомодация-бұл қозатын ұлпалардың келесі қасиеттері

А) тітіркендіргіштің күші баяу жоғарлаған кезде қозғыштық табалдырығының жоғарылату қасиеті

В) тітіркендіргіштің күшінің жоғарлауына байланысты қозғыштық табалдырығының төмендеу қасиеті

С) табалдырықты күштің әсеріне қозудың өту жылдамдығын жоғарылату қасиеті

D) табалдырықтан жоғары күшке қозғыштық табалдырығының жоғарлауы

15. Реполяризация кезенің қамтамасыз ететін

А) натрий өткізгіштігінің иннактивациясы

В) натрий өткізгіштігінің активациясы

С) кальций өткізгіштігінің иннактивациясы

D) клетка ішіндегі натрий иондарының мөлшерінің жоғарлауы

Е) клетка ішіндегі СІ- мөлшерінің жоғарлауы тез берілетін тітіркендіргішке қозғыштық табалдырығының жоғарлату қасиеті

16. Қозғыштык ұлпаларға... жатады.

А) жүйке, бұлшықет, без

В) жүйке, шемiршек, дәнекер

С) бұлшықет, эпителий, глиальды

D) без, сүйек, коллагендi талшықтар,

Е) сiңiрлi, бұлшықет, сүйек

17. Парасимпатикалық және симпатикалық жүйке жүйесiнiң синапстарында бөлiнетiн медиатор- бұл...

А) ацетилхолин, норадреналин.

В) ГАМК, Р заты, нейропептидтер.

С) серотонин, гистамин, простогландиндер.

D) ацетилхолин, гистамин.

Е) адреналин, простогландиндер.

18. Қозғыштық ұлпалардың биопотенциалдарын … арқылы тiркейдi.

А) осциллограф,гальванометр

В) сфигмограф,реограф

С) миограф, пневмограф

D) пульсотахометр, импульсатор

Е) тонометр, манометр

19. Тітіркендіру күшінің ... реобазаға тең.

А) табалдырықтағы

В) табалдырықтан жоғары

С) табалдырықтан төменгі

D) қалыпты күші (оптимальды.)

Е) пессимальды күші

20. Электр тогымен тітіркендіргенде қозу табалдырығы бірінші етте 2 Вольт, екінші етте 3 Вольт. ... еттің қозғыштығы жоғары болады.

А) Біріншісінде

В) Екіншісінде

С) Екеуінде де бірдей

D) Екеуінде де жоқ

Е)Еттің қозуы мен қозу табалдырығының арасында байланыс жоқ, сондықтан

• 
  қозудын жұйке талшықтарынан өту механизімі
  
• 
  миелинді және миелинсіз жүйке талшықтар құрылысын суреттеу
  
• 
  бұлшықет жийрылуының түрлерін суреттеу
  

1. Нейрондардың морфофункционалды жіктелуі және кұрылысы.

2.Миелинді жүйке талшығының қасиеттері және қурылысы.

3.Жүйке талшықтардың тітіркендіру өту механизімі.

4.Аралас жүйке бойымен қозудың өту ерекшеліктері.

5. Бұлшықет жиырылу түрлері.

6. Бұлшықет жиырылуының механизмі.

7. Бұлшықеттердің жұмысы мен күші.

8. Бұлшықеттердің қажуы.

5. Білім берудің және оқытудың әдістері: зерттеу нәтижелерін талқылау, хаттамаларды дайындау
№ 1. Зертханалық жұмыс.

Динамометрия

Бұлшықет күші қаңқа мускулатурасының функционалды жағдайының негізгі көрсеткіші болып табылады. Динамометрия ортопедиялық және неврологиялық клиникада, емдік дене шынықтыру бөлімдеоінде, спорттық мекемелерде, ғылыми-зерттеу медициналық және спорттық лабораторияларда қолданылады.

Зерттеудің мақсаты. Адамда бұлшықеттік күштің жиырылуын өлшеуді үйрену.

Зерттеу 1. Динамометрияның қолмен жасалуы.

Зерттеудің мақсаты. Қол ұшының йілгіш-бұлшықеттерінің физиологиялық мүмкіндіктерін және функционалды жағдайын осы бұлшықеттердің жиырылу күшін өлшеу арқылы анықтау.

Жабдықталуы: қолмен жасалатын динамометр. Зерттеу адамға жасалады.

Жұмыс мазмұны

Тексеріліп жатқан студент әр қолды кезекпен қол динамометрді алып және оны қысады. Құралдың көрсеткіштері қолдың йілгіштік бұлшықет күшін сипаттайды.

1. Тексерілушінің бұлшықеттік күшін салыстырып, оның оң немесе сол қолының күштілік деңгейін анықтау.

2. Тексерушілер тобындағы орташа нәтижемен зерттеу нәтижесін салыстыру және қызмет атқарут жағдайы мен тексерілушінің бұлшықетінің физикалық мүмкіндіктері туралы қорытынды жасау.

6.Әдебиет. № 1 қосымшаны қараңыз.

7. Бақылау

Тесттер

1. 
   рефлекторлы доға
   
2. 
   жүйке талшықтары
   
3. 
   жүйке бағанасы
   
4. 
   нейрон
   
5. 
   нейроглия
   

1. 
   керi
   
2. 
   тура
   
3. 
   гуморальдi
   
4. 
   креаторлы
   
5. 
   эндокриндi
   

1. 
   сезгiш нейрон, рецептор, орталық, қызмет ететiн мүше
   
2. 
   сезгiш нейрон, рецептор, орталық, синапс
   
3. 
   рецептор, қозғалтқыш нейрон, синапс, қызмет ететiн мүше
   
4. 
   жүйке орталығы, мотонейрондар, синапс
   
5. 
   рецептор, сезгiш нейрон, орталық, мотонейрон, қызмет ететiн мүше
   

1. 
   функционалды, қоректену, тамыр қозғалтқыш
   
2. 
   функциональдi, тежеушi, субординациялық
   
3. 
   қоректену, реттеушi, жиынтықталу
   
4. 
   тамыр қозғалтатын, функционалды, гуморальды
   
5. 
   жүйкелiк, гуморальды, қоректену
   

1. 
   артқы – қозғалтқыш, алдыңғы – сезгiш
   
2. 
   артқы – сезгiш, алдыңғы – қозғалтқыш
   
3. 
   алдыңғы және артқы – сезгiш
   
4. 
   алдыңғы – сезгiш, бүйiр – қозғалтқыш
   
5. 
   артқы және алдыңғы – қозғалтқыш
   

1. 
   қыртыстың жүйке орталығының икемділігі
   
2. 
   кiреберiс анализатордың қызметi күшейедi
   
3. 
   қызыл ядро тежеледi
   
4. 
   қара субстанция қозады
   
5. 
   түссiз шар мен жолақты денемен байланысы жойылады
   

1. 
   қара субстанциямен
   
2. 
   сопақша ми арқылы
   
3. 
   Варолиев көпiрiмен
   
4. 
   қызыл ядромен
   
5. 
   төрт төпешiгiмен
   

1. 
   Ранвье үзілістерінде
   
2. 
   аксоплазмада
   
3. 
   миелинді қабықшада
   
4. 
   нейрон денесінде
   
5. 
   мембрана талшықтарында
   

• 
  рефлекс уақытын Тюрк бойынша анықтау
  
• 
  рефлекторлық доға талдауын өткізу
  

1. ОЖЖ-не жалпы сипаттама

2. Рецептрлер мен рефлекстің рецептивтік алаңы жайында түсінік

3. ОЖЖ-ң негізгі әрекеттік жүйесі, рефлекс уақты.

4. ОЖЖ-ң орталық және шеткі бөлімдері

5. Рефлексттердің жіктелуі

6. Рефлекстік доғаның құрлымы

7. Гематоэнцефалогиялық тосқауыл жайында көзқарас.

8. ОЖЖ-ң медиаторлары.

9. ОЖЖ-ң анатомо-гистологиялық құрылымы.

10. Постсинапстық тежелудің мәні.

11. Пресинапстық тежелудің мәні.

№1 Зертханалық жұмыс

Жұлында саны өте көп рефлекторлы доғалар тоғысады, олардың көмегімен организмің соматиқалық және вегетативті қызметтері бірдей реттеліп отырады. Сіңірлік рефлекстер және созылу рефлекстері қарапайым рефлекторлы реакциялардың қатарына жатады, бір бұлшықеттің рецепторларын тітіткендірумен шақырылатын созылуы, рефлекторлы түрде қысқаруды дамытады.

Орталық жүйке жүйесі мен жүлының фукционалды жағдайын бағалау үшін адамның соматиқалық жүлын милық рефлекстері үлкен диагностиқалық маңызға ие.

М.И. Сеченов «Орталықтағы тежелу» тәжірибесінде бас миынының көру төмпешіктерін ас тұзы кристалдарымен тітіркендіріп бақа аяғының бүгілу рефлексінің ұзақтығын анықтайды.

Тесттер

1. 
   жұлынның кеуде-бел бөлiмiнде
   
2. 
   сопақша мида
   
3. 
   жұлынның сегiзкөз бөлiмiнде
   
4. 
   көпiр мен мишықта
   
5. 
   ортаңғы мида
   

1. 
   сезгiш нейрон, рецептор, орталық, қызмет ететiн мүше
   
2. 
   сезгiш нейрон, рецептор, орталық, синапс
   
3. 
   рецептор, қозғалтқыш нейрон, синапс, қызмет ететiн мүше
   
4. 
   жүйке орталығы, мотонейрондар, синапс
   
5. 
   рецептор, сезгiш нейрон, орталық, мотонейрон, қызмет ететiн мүше
   

1. 
   функционалды, қоректену, тамыр қозғалтқыш
   
2. 
   функциональдi, тежеушi, субординациялық
   
3. 
   қоректену, реттеушi, жиынтықталу
   
4. 
   тамыр қозғалтатын, функционалды, гуморальды
   
5. 
   жүйкелiк, гуморальды, қоректену
   

1. 
   дене қалпын сақтайтын, түзететiн
   
2. 
   лифтiлi, бiр жазықтағы қимылдар
   
3. 
   түзететiн, лифтiлi
   
4. 
   айналмалы, дене қалпын сақтау
   
5. 
   бiр жазықтағы қимылдар, айналмалы
   

1. 
   рефлекторлы доға
   
2. 
   жүйке талшықтары
   
3. 
   жүйке бағанасы
   
4. 
   нейрон
   
5. 
   нейроглия
   

1. 
   керi
   
2. 
   тура
   
3. 
   гуморальдi
   
4. 
   креаторлы
   
5. 
   эндокриндi
   

1. 
   Сеченов
   
2. 
   Шеррингтон
   
3. 
   Гольц
   
4. 
   Павлов
   
5. 
   Анохин