“ Өз-өзінтану ” арқылы адамзаттыңжеке басының өсуін, жетілуін дамытудың психологиялық аспектілері

Әлемдегі озық мемлекеттердің қатарына енейін деп отырған кезде Қазақстан Республикасы жас суверенді мемлекет ретінде өзін дамытудың тиімді жолдарын қарастыру үстінде. КСРО-ның ыдырауынан кейін Қазақстан халықтың ұлттық-мәдени сұраныстарын, даму қажеттіліктерін есепке ала отырып, білім беру саласына қатысты талаптар мен сұрақтарды өздігінен шешуге мүмкіндік алды.Қазақстан Республикасының 1999 жылғы “Білім туралы” Заңының 8-статьясында көрсетілген білім беру саласының маңызды міндеттерінің бірі оқытудың жаңа технологиясын ендіру, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық коммуникациялық глобальды жүйеге шығу болып табылады. Нәтижесінде, уақыт пен қоғам талабын жоғары деңгейде қанағаттандыруға бағытталған жаңа оқыту технологиясын іздестіру мен тәжірибеге ендіру кеңінен өріс алды.Жаңа оқыту технологиясы, яғни, жаңашылдықлық оқыту, бұл-саналы түрде ұйымдастырылатын оқыту процесінің проекцияланған түрі. Жаңашылдықлық оқытуға өту жаңашылдықлық технологияны, атап айтсақ, альтернативті әдістемелерге, бағдарламаларға, бағытталған әдіс-тәсілдерді қолдануды түсіндіреді.

Еліміздегі өнегелік-рухани білім беру әдістемесін құру жәнедеоқыту процесіне ендіруді идеолог, осы жобаның авторы Алғашқы ханымымыз өзінің шығармашылық тобының алдына мақсат етіп қойғаны мәлім. “Өз-өзінтану“ жобасының негізгі мақсаты – білім беру саласына жаңа көзқарас, адамгершілік-рухани, өнегелі ағарту әдістемесін кеңінен қолдану болып табылады. Білім берудің методикасы мен оқытудың едәуір тиімді негізгі жолдарын іздестіру қажет. Алғашқы ханымымыздың “Өз-өзінтану“ бағдарламасын құру мен білім беру процесіне жаңа “Өз-өзінтану” сабағы арқылы ендірудегі негізгі инициативасы төмендегідей болып табылады, яғни, өзінің жекелік қасиеттерін, өзіндік құндылықтарын жәнедеқоршаған ортаны тани білуге қабілетті жан-жақты жәнедежарасымды дамыған жалпы жеке адамзатны қалыптастыру болып табылады. Осымен қатар, өз-өзінтани білуге, өз-өзінбасқара білуге үйрету жәнедетворчестволық саналы білім дағдыларын дамыту мен қалыптастыруды көздейді.Алғашқы ханымымыздың өзінің алдына қойған мақсат-міндеттеріне теңдессіз мақсаттарының бірі, ол – балабақшадан бастап жоғары оқу орнына дейінгі білім берудің негізгі этаптарында негізінен ата-аналарды, балалар педагогтарын өнегелі-рухани біліммен қамтамасыз ету жәнедежалпы қоғамды адамгершілік-рухани біліммен ағарту болып табылады. Жоғарғы оқу орны бұл шынжырлы қатарда ең негізгі қатарды тұйықтаушы звено болып табылады жәнедеалғашқы этаптардың кем жақтары мен жағымды, жеткен жетістіктерін ашып көрсетіп отырады. Себебі, жоғарғы оқу орнына түскенде жасөспірімдер ересектер өміріне енеді. Мамандық таңдауға байланысты шешім қабылдап, отбасы құру мен өмірге сәби әкелу жәнедесол сияқты т.б. мәселелерді шеше бастайды.

Көптеген діни-наным сенімдерде, философиялық, психология-педагогикалық концепцияларда өз-өзінтану мен өз-өзіндамытудың құнды жақтары туралы бекітулер байқалады.

Әркім өз өмір жолын өзі жасайды және таңдайды. Ол басқа адамдармен де қарым-қатынас жасайды. Сонымен бірге ол өмірінде кейбір қателіктер жіберіп, түзетеді. Жанұялық тәрбие орталықтарының мақсаттары өскелең адамзаттың жеке қасиеттеріне қажетті нәтижеге жету үшін тікелей әсер ету ғана емес, сонымен қатар өзін-өзі тәрбиелеу және өзін-өзі тәрбиелеу, өзін-өзі құру механизмдерін жетілдіруде өзін-өзі құру үшін қажетті жағдайлар жасау болып табылады, жақсарту, өзін-өзі дамыту және өзін-өзі тану.Ғылым мен практикада гуманистік бағыт шеңберіндегі арнайы технологиялар өңделіп, дайындалады. Онда өз-өзіндамыту идеясы басты мәселеге айналып, “Жеке адамзатға бағытталушы қатынас”, “Жеке, бағытталған білім беру” түсініктері қалыптасқан. Мінез-құлқы, көңіл-күйі, мақсаты, бағыты, мінезі бөлек адамдарды түсінгенде ғана өмір қызық, мәнді болады. Қалыпты өмір сүруді басқалардан үйрене алмайсың, бұл әр адамның жеке тәжірибесінен алынған. Басқалармен қарым-қатынасымызда біз бірегей адамдар ретінде қалыптасамыз. Өмір өзенінде түрлі тағдырлар мен тұлғалар кездеседі. Бұл адамдармен тіл табыса білу – баға жетпес байлық. Мұндай байлыққа ие адам қоғамда өз орнын тауып, тату-тәтті өмір сүре алады.

Өмір өзенінде сол қалпында қабылдап, қадірлей біледі. Өзімен де, басқамен де жарасымды өмір сүре алатындай адамзат ретінде қалай қалыптасуға болады? Оған жету жолы сан түрлі. Осымен бірі - өз-өзінтану.

Өз-өзінтану – бұл өзге адамдармен қарым-қатынасын, мінез-құлық ерекшеліктерін, жеке адамзатлық, ақыл-ой ерекшеліктерін, жалпы өз-өзінтану процесі.

Өзін–өзі танудың көптеген негізгі маңызды жақтары психологияда ашылады:

• 
  өз-өзінтану – жеке адамзатның психологиялық денсаулығы мен психикалық хал жағдайын тануы;
  
• 
  өз-өзінтану – ішкі үндестік пен психологиялық жетілудің әдіс тәсілі;
  
• 
  өз-өзінтану – жеке адамзаттыңөз-өзіндамытуының, өз-өзін жетілдіруінің негізгі жолы.
  

Өз-өзінтану - бұл өз бойындағы қасиеттерді көре білу, оны жан-жақты анализ жасап қабылдау жәнедебағалай білу. Студенттік жастағы маңызды психологиялық процесс – бұл өзіндік сананың қалыптасуы мен жеке адамзат образының, өзіндік “Меннің” қалыптасуы.

• 
  Өзінің ішкі жан-дүниесінің ашылуы – жасөспірім өзінің эмоцияларын сыртқы ортаның әсері деп емес, өзінің “Мені” деп қабылдай бастайды, басқаларға ұқсамайтын жеке ерекшеліктері, кейде жалғыздық сезімі де пайда болады.
  
• 
  Өткен уақыттың қайта оралмайтынын, өзінің өмір сүруінің соңы болатынын түсіну пайда болады. Өлімнен қашып құтылмайтынын түсіну - адамды өмірдің мәнін, өз перспективалары, өзінің болашағы, мақсаттары туралы терең ойлануға итермелейді. Барлығы мүмкін деген армандардан жәнедеабстрактылы идеялардан, қол жетпес үлгіден жайлап азды-көпті шындыққа жақын жоспарлар шыға бастайды Жеке басын зерттеудың барлық сферасын, яғни, моральды бейне, өмір сүру стилі, мамандық таңдау жәнедеөмірден өз орнын таба білуді жеке адамзаттыңөзі құрған өмірлік жоспары қамтиды. Өзінің мақсаттарын, өмірлік ұмтылыстарын, өмірлік жоспарын саналы түрде түсіну - өзіндік сананың басты элементі.
  
• 
  Өзі туралы толық көзқарас, өзіне деген қатынас, біріншіден, адамзаттыңденесінің, сыртқы келбеті, өз тартымдылығы бағаланады, содан соң моральды-психологиялық, интеллектуальды, еріктік сапалары туралы түсінік қалыптасады. Өз-өзінбақылау, өзі туралы басқа адамдардың ойы, өзінің мүмкіндіктері мен өз бойындағы қасиеттерін есепке ала отырып жәнедежеткен жетістіктерінің нәтижесінің негізінде адамда өз-өзінсыйлау, өзіне деген жан-жақты қатынас қалыптасады.Өкінішке орай, дәл осы осы этаптарда көптеген қателіктер жасалады. “Өз-өзінтану” бағдарламасын дер кезінде ендіру мен қажеттілігі өмір талабынан туып отыр жәнедеде барлығы да соңына дейін жеткізіледі деген сенімділік пайда болады.