Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы
13
• саяси және әлеуметтік интеграцияға жәрдемдесу:
үкіметтік бірлестігімен жұмысы,
денсаулық сақтау мамандарын қамтамасыз ету, отбасы және психикалық денсаулық
жағдайларын назарға алу, саяси адамдармен қызмет көрсету деңгейі және жергілікті
қауымдастықтың көзқарастары.
• Психикалық денсаулығының мәселерерін шешуге қалпына келтіру тәсілін дамыту.
Бұл симптомдарды емдеуге немесе басқаруға қарағанда әлдеқайда көп. Бұл отбасы
мен достарының қатысуымен және олардың жергілікті қауымдастықта толық және
қанағаттандырарлық өмірдің, қауіпсіздік жұмысына олардың үміті мен ұмтылысын
жүзеге асыру психикалық денсаулық жағдайлары бар адамдарға психикалық
денсаулық қолдау үшін қызметкерлерінің арасында әлеуетті қамтамассыз етеді.
• Түсіну және жәрдемдесу психикалық денсаулық мәселелері
бар адамдардың
құқықтарын және мұндай адамдарға қатысты көзқарастар мен тәжірибелерді өзгерту
үшін, отбасы мүшелері мен денсаулық сақтау қызметкерлері үшін «QualityRights»
жобасы әзірленді, оқу бағдарламалары шеңберінде адам құқықтары саласындағы
оқыту және әлеуетін нығайтуды қолдау.
• Азаматтық қоғам ұйымдарын қолдау мен қолдауды қалыптастыру мен нығайтуды
ынталандыру.
«QualityRights» жобасы психикалық ауытқушылық және олардың
отбасы бар адамдармен байланыстарын құру нәтижесінде иеліктен сезінуге
және оларға психикасының бұзылуынан құқықтары мен қадір-қасиетін қорғауға
өкілеттіктер көмектеседі.
14
ТІРЕК КӨЗІ
Көмекке мұқтаж мүгедек жандарға арналған материалдар жинағы
ПСИХИКАЛЫҚ ДЕНСАУЛЫҚ
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының деректемелері
Сәуір, 2016
Негізгі фактілер
• Психикалық денсаулық - бұл психикалық
ауытқушылықтардың болмауы ғана емес.
• Психикалық денсаулық - денсаулықтың ажы-
рамас бөлігі болып табылады; Шын мәнінде,
психикалық денсаулық болмаса денсаулық
болмайды.
• Психикалық денсаулық бірнеше әлеуметтік-
экономикалық, биологиялық және экологиялық
факторлармен анықталады.
• Психикалық денсаулықты нығайту үшін
экономикалық тиімді сектораралық стра-
тегиялар мен қоғамдық денсаулық сақтау
іс-шаралары бар.
Психикалық денсаулық - денсаулықтың ажырамас бөлігі және
маңызды компоненті. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ)
Жарғысында: «Денсаулық - аурудың және физикалық ақаулардың болмауы
ғана емес, толық физикалық, ақыл-ой мен әлеуметтік аман-саулықтың
жай-күйі». Осы анықтаманың маңызды бір түйіні - психикалық денсаулық
тек психикалық ауытқулар мен мүгедек болмау ғана емес.
Психикалық денсаулық — адамның аман-есендік хал-жағдайы, яғни өзінің
қабілеттерін іске асыра білу қабілеті арқылы, қарапайым өмірлік стрес-
стерге қарсы тұра алатын, өнімді жұмыс істейтін және өз қоғамына
үлес қосатын қалпы. Бұл жағымды мағынада психикалық денсаулық -
адамның әл-ауқатының және қоғамның тиімді жұмыс істеуінің негізі
жатыр.
Психикалық денсаулық пен аман-есендіктің - біздің жеке және ұжымдық
қабілетіміз үшін маңызы зор. Біздің ақылды мақұлық есебінде ойлау,
сезім таныту, бір-бірімізбен қарым-қатынас жасау, қорегімізді табу,
өмірден ләззат алуға мүмкіндіктеріміз бар. Осы фактіні ескере отырып,
психикалық денсаулығын нығайту, қорғау және қалпына келтіруді бүкіл
Психикалық денсаулық
15
әлемдегі адамдар, қоғамдар мен қауымдастықтар үшін өмірлік маңызы
бар іс-әрекеттер ретінде қабылдай алады.
Психикалық денсаулықтың анықтауыштары
Кез-келген уақытта адамның психикалық денсаулығының деңгейі көптеген әлеуметтік,
психологиялық және биологиялық факторлармен анықталады. Мысалы, тұрақты әлеуметтік-
экономикалық тауқымет шегуі жеке адамдар мен қауымдастықтардың психикалық денсаулығы
үшін қауіпті факторы ретінде танылады. Нақты дәлелдер білім берудің төмен деңгейін қоса
алғанда, кедейлік көрсеткіштерімен тікелей байланысты.
Жүйке денсаулығының нашарлығы, сонымен қатар, кенеттен болған әлеуметтік өзгерістерге,
стресстік жұмыс жағдайына, гендерлік кемсітушілікке, әлеуметтік шеттетушілікке, берекетсіз
өмір салтына, зорлық-зомбылыққа және әлсіздіктің салдары мен адам құқықтарының
бұзылуына байланысты.
Сондай-ақ, психикалық және жеке психикалық факторлар да бар, бұл факторларға қарсы адам-
дар психикалық тұрғыдан төтеп бере алмайды. Сонымен бірге мидағы химиялық заттардың
тепе-теңдігіне ықпал ететін генетикалық факторлар, яғни психикалық ауытқулардың
биологиялық себептері де бар.
Психикалық денсаулықты нығайту және қорғау
Психикалық денсаулықты нығайту - адамдардың салауатты өмір салтын қалыптастыруға
мүмкіндік беретін өмір сүру және қоршаған орта жағдайларын жасау жөніндегі іс-шараларды
қамтиды. Бұған көп адамдардың психикалық денсаулығының жақсаруы ықтималдығын
арттыруға бағытталған бірқатар шаралар кіреді.
Негізгі азаматтық, саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени құқықтарды құрметтейтін
және қорғайтын орта психикалық денсаулықты нығайтудың негізі болып табылады. Осы
құқықтармен қамтамасыз етілген қауіпсіздік пен еркіндік болмаған кезде, психикалық
денсаулықтың жоғары деңгейін сақтау өте қиын.
Психикалық денсаулықты қорғау саласындағы ұлттық саясат тек психикалық ауытқушылықтарға
қарсы ғана емес, сонымен қатар психикалық денсаулықты көтеретін кеңірек аспектілерге
де назар аударуы керек. Психикалық денсаулықты нығайту мәселелері мемлекеттік және
мемлекеттік емес секторлардың саясаты мен бағдарламаларында ескерілуі керек. Денсаулық
сақтау саласынан басқа, білім беру, жұмыспен қамту, сот төрелігі, көлік, қоршаған орта, тұрғын
үй және әлеуметтік қамсыздандыру сияқты салалар да осы мәселелерді шешуге қатысуы тиіс.
Психикалық денсаулықты нығайтудың басым бөлігі салааралық стратегияға байланысты.
Психикалық денсаулықты нығайтудың нақты жолдарын мыналар қамтиды:
•
сәби және бөбек жастағы балаларға арналған іс-шаралар (мысалы, босанғаннан
кейінгі үйге бару, мектепке дейінгі психоәлеуметтік араласу, аз қамтылған топтар үшін
аралас тамақтану және психоәлеуметтік қолдау);
•
балаларға қолдау көрсету (мысалы, әдет-дағдыларға үйрету бағдарламалары, балалар
мен жастарды дамыту бағдарламалары);
