Кіріспе зерттеу тақырыбының өзектілігі

Туыстық-жақындықты білдіретін сөздер

жүктеу 2,58 Mb. бет 15/61 Дата 12.04.2023 өлшемі 2,58 Mb. #42126 түрі Құрамы

Туыстық-жақындықты білдіретін сөздер: Жақын – жанап (Орал., Казт.) – жақын-жуық мағынасын беретін бұл қос сөздің диалектілік ерекшелік тудырып тұрғаны - екінші сыңары. Көптеген қос сөздердің қазақ тілі тұлғасында алғанда, екінші сыңары мағынасыз сөз сияқты болады. Ал шындығына келгенде сол мағынасыз деген екінші сыңардың басқа түркі тілінде белгілі бір мағынаға ие екендігі салыстыра зерттеу нәтижесінде анықталып жүр (бала-шаға, мінгесіп-ұшқасу т.б.). Сол сияқты мына қос сөздің де екінші сыңарының мағынасын басқа түркі тілінен табамыз. Якут тілінде: цон (мн.чис. цоннор) – дjон – 1. Дальние, довольно неопределенные родственники; 2. Земляк, когда дело происходит на чужбине. Немесе цоннос (от цон+но+с) сродниться, сблизиться, сдружиться. Екі сөздің қайсысының да түбірі – «цон». Ол жақындық, жекжаттық мағынасын білдіреді. Егер түркі тілінде ұшырасатын о-а дыбыс сәйкестігін ескерсек, «цон» қазақ тілінде «жан» болып өзгереді. Бұл түбір сөзден әдеби тіліміздегі «жанасу», «жанап кету» сияқты сөздер мен сөз тіркестерін жасау қиын емес. Осындай түркі тілдеріне ортақ түбірден «жанап»-тың пайда болуы мүмкін. Ақа // Ақас (Гур.: Мах., Маңғ., Есб.; Орал.: Жән., Орда., Қазт., Түрікм., Красн.) – аға, кейде өзінен үлен кісіге қаратпа сөз ретінде де айтылады. Балам, ақаңның атын алып кел (Ора., Жән.). Ақа, уйге кіріп жатыңыз (Гур., Есб.). Ертедегі түркі жазба ескерткіштерінде ақа аға, тұнғыс-маньжур тілдерінде ака, аха, ага, ағ, агу тұлғалы сөздер – туыстардың үлкені, аға деген мағыналарда қолданылады. Кәке (Гур., Маң.) – ата, әке деген мағынада қолданылады. Айдарлым-ай, кәкеңнің қолына су құя қойшы. Түрікпен тілінде кака сөзі әке дегенді білдіреді. Сой (Гур., Маң.: Орал.: Чап., Қазт.; Түрікм.: Красн., Ашх., Таш., Мары.; Ақт., Тем.) – нәсіл, ұрпақ.Мен адайдың сойымын. Азербайжан тілінде де сой ру, нәсіл мағынасында жұмсалады. Үріптес (Гур., Маң.) – ағайын, туысқан деген мағынада. Иманқали – менің үріптесім. Бұл әдеби тілдегі емшектің үрпі дегендегі үріп есімімен -тес жұрнағының жәрдемімен жасалған туынды сөз. Говорда ол сын есім мәнінде де жұмсала береді (үріптес адам). Мұның заттың мағынасы басында осы сындық мағынасынан дамыған. Үріптес сөзі Гурьевтің Бақсай ауданында айтылады. жүктеу 2,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз