Голощекин және оның “Кіші қазан” идеясы

 Голощекин және оның “Кіші қазан” идеясы

БК(б)П Қазақ Өлкелік Комитетінің бірінші хатшылығына 1925ж. қыркүйекке байланысты республикаға қысым жасау саясаты күшейіп, ерекше қатаң сипат алды. Бұл өкімет билігінің барлық демократиялық институттарын алмастырып біткен партия органдары енді, өздері құрған жүйенің тұтқынына айналды. Ф.И.Голощекин өлкелік комитеттің құрамына және хатшысы болып кооптация арқылы сайланды.

20ж. екінші жартысында Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі күрт өзгерді. 1925ж. желтоқсанда өткен өлкелік партия комитетінің V Конференциясының “Ауылды кеңестендіру” туралы шешімі тап күресінің ишеленісуіне ықпалын тигізді. Республикада “Кіші қазан” төңкересін өткізу үшін идеологиялық негіз жасалды, бұл күшпен ұжымдастыру және 1937—1938жж. жаппай жазалау кезеңінде қазақ халқын үлкен қайғы-қасіретке ұшыратты.

Ұлттар мен ұлтшыл-уклонистер туралы қақтығысты ушықтыруға және жергілікті кадрларды құдалауға Н.И.Ежов аз “үлес” қосқан жоқ. Ол Марий обкомынан БК(б) П Семей губкомының хатшысы қызметіне жіберілді, одан кейін өлкелік партия комитеті ұйымдастыру-нұсқаушылық бөлімінің меңгерушісі болып тағайындалды. Сол кезде, онымен қатар Қазақстанда голощекиндік-сталиндік үлгі бойынша “қайта құрумен” келіспеген ірі жауапты қызметкерлердің қарсылығы жанышталып тасталды. 1927—1929жж. көрнекті мемлекет қайраткерлері Т.Рысқұлов, Н.Нұрмақов, С.Қожанов, М.Мырзағалиев республикадан аластатылды. Қазақстан Орталық Атқару Комитетінің төрағасы Ж.Мынбаев, Ағарту халық комиссары С.Сәдуақасов, Жер халық комиссары Ж.Сұлтанбеков және басқалар қызметінен алынды. Қазақ қызметкерлерінің көпшілік бөлігі топқа бөлініп, жікшілдік күресіне қатысты деп кінәләнді. Бұл жағдайға 1927ж. қарашада өткен 3-өлкелік партия конференциясының қарарлары куә. БК(б)П Орталық бақылау комиссиясы негізгі “топқа бөлінушілердің” бірі С.Сәдуақасовтың ісімен арнайы шұғылданғанына қарамай, мұндай топтардың бар екендігін таба алмады. И.В.Сталинге, В.М.Молотовқа, Л.М.Кагановичке жазған хатында Н.И.Ежов барлық қазақ кадрлары, барлық қазақ коммунистері ұлтшылдықпен және жікшілдік күреспен ұланған, олардың арасында діні сау партиялық күш жоқ деп мәлімдейді. Болашақ КСРО Ішкі істер халық комиссары Москваға ауысар алдында өзінің лаузымына осылай “даярланды”, 1937ж. жаппай жазалау соның жанталасуымен жүргізілді. 20ж. аяғына қарай жағдайды ұшықтыру мен күдікшілдік жаппай сипат алды. Орталықта троцскишіл-зиновьевшіл оппозициямен және “оңшыл оппортунистермен” күрестің күшеюі ұлт республикаларында ұлт-азаттық қозғалыстарының өкілдерін жазалау сипатында көрініс тапты. 1928ж. “буржуазияшыл ұлтшылдар” деген айдармен — бұрынғы Алашорда қайраткерлерінің ішінен 44 адам жалған айыптармен қамауға алынды. Олардың ішінде А.Байтұрсынов, М.Дулатов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, Х.Ғаббасов және басқалар бар еді. Құрамында М.Тынышпаев, Х.Досмұхаметов, Ж.Досмұхаметов, Ж.Ақбаев, Қ.Кемеңгеров және басқалары бар (40 адам) басқа тобы 1930ж. қыркүйек-қазан кешікпей олардың ішінен 15 адам (М.Тынышпаев, Ж.Ақбаев, Х.Досмұхамбетов, Ж.Досмұхамбетов, К.Кемеңгеров және басқалар) Ресейдің Орталық-қаратопырақты облыстарына жер аударылды. Осылардың барлығына дерлік 1937—1938жж. жазаланды.