Кеақ Өмірзақ Сұлтанғазин атындағы Педагогикалық институты

Курстық жұмыстың зерттеу нысаны

жүктеу 10,32 Mb.

бет	3/14
Дата	02.09.2022
өлшемі	10,32 Mb.
	#39141

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 14

Мирасбек Г.С.

Курстық жұмыстың зерттеу нысаны: Мектепке дейінгі кіші жастағы балалардың ұсақ моторикасы
Зерттеу пәні: саусақ гимнастикасы арқылы ұсақ моториканы дамыту
Курстық жұмыстың мақсаты: мектеп жасына дейінгі кіші топ балаларының ұсақ моторикасын дамытуда саусақ гимнастикасын қолдану қажеттілігін негіздеу.
Курстық жұмыстың міндеттері:

Тақырып бойынша психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді теориялық тұрғыдан негіздеу мақсатында зерттеу және талдау.
Мектеп жасына дейінгі кіші жастағы балалардың ұсақ моторикасының даму ерекшеліктерін зерттеу.
Саусақ гимнастикасын қолдың моторикасын дамытудың әдіс-тәсілдері ретінде қарастыру.
Анықтау кезеңінде жұмысты ұйымдастыруды қарастыру.
Кіші топ балаларын саусақ гимнастикасы арқылы ұсақ моториканы дамыту жоспарын іске асыру бойынша жұмыстардың сипаттамасын зерттеу.
Қорытынды эксперименттің барысы мен нәтижесін талдау.

Курстық жұмыстың зерттеу болжамы: : ерте жастағы балалардың сөйлеуін қалыптастыруға ықпал етеді, егер ұcaқ қол мотоpикaсын дамытатын әдіс-тәсілдерді тиімді және жиі қолдансақ.
Курстық жұмыстың маңыздылығы: саусақ гимнастикасының ұсынылған әдістері мен жаттығу кешендерін дене шынықтыру нұсқаушылары, балабақша тәрбиешілері-балалар іс-әрекетін өздігінен тәрбиелеу және жоспарлау үшін және кіші топтағы балалардың ұсақ моторикасын дамыту үшін басқа мамандар (логопедтер, дефектологтар) сәтті қолдана алады.
Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттерден тұрады.

1. Ұсақ моториканың дамуының кіші топ балалардағы сөйлеудің дамуына әсерінің териялық негізі

1.1 Саусақ гимнастикасының ұсақ моториканы дамытуға әсері туралы ғылыми зерттеулер

Біздің дана бабаларымыз ұсақ моториканың керемет қасиеттері туралы ерте кезден бастап білген. Қол қимылдарының адамның миының дамуына әсері біздің дәуірімізге дейінгі 2 ғасырда Қытайда белгілі болды. Қытай данышпандары қолдың әрекеті адам миының дамуына әсер етеді деп мәлімдеді. Ежелгі даосистер саусақпен уқалау денені нығайтады және рухты үйлестіреді, сонымен қатар мидың жұмысына жақсы әсер етеді деп айтып кеткен.

Жапондық дәрігер Намикоси Токудзиро қолға әсер ету үшін емдеу әдісін жасады. Ол саусақтарда адамның орталық жүйке жүйесіне импульстер жіберетін көптеген рецепторлар бар деп тұжырымдады. Қолда массаж жасайтын көптеген акупунктура нүктелері бар, олармен рефлекторлы байланысқан ішкі органдарға әсер етуге болады.
Шығыс дәрігерлері бас бармақты уқалау мидың функционалдық белсенділігін арттырады, сұқ саусақты уқалау асқазанның күйіне, ортаңғы саусақ - ішекке, сақина саусақ - бауыр мен бүйрекке, кішкентай саусақ - жүрекке оң әсер етеді деп тапты.
Қытайда алақан жаттығулары көбіне тас және металл шарлармен жасалады. Шарлармен үнемі жаттығу баланың есте сақтау қабілетін, ақыл-ой қабілетін жақсартады, эмоционалды жайсыздықты жояды, жүрек-тамыр және ас қорыту жүйелерінің жұмысын жақсартады, қимылдарды үйлестіруді, қолдың күші мен ептілігін дамытады, өмір сүру ұзақтығын арттырады.
Жапонияда алақандар мен саусақтарға арналған жаттығулар жасауда грек жаңғағы кеңінен қолданылады.
Ал бізді кішкентай кезімізден «Шапалақ», «Ала қарға», «Ешкі» секілді саусақ-қол ойындарын ойнауға үйретті.
Қолмен жұмыс жасау дағдыларын итальяндық гуманист және педагог, әлемге әйгілі әдістеменің авторы Мария Монтессори балалармен жұмыс кезінде сәтті қолданды. Оның пікірінше, сенсорлық дамудың мектепке дейінгі жаста үлкен маңызы бар.
Сәбидің қоршаған әлемді тануы сенсорлық процестерден - сезім, қабылдау, бейнелеуден басталады. Олардың балада дамуы күрделі танымдық процестердің (есте сақтау, елестету, ойлау) пайда болуының қажетті алғышарттарын жасайды. Көптеген қабілеттердің қалыптасуы (мысалы, музыкалық, бейнелік) сезімнің, қабылдаудың дамуымен де байланысты. Ал сенсорлық даму қолдың ұсақ моторикасымен тікелей байланысты, өйткені жанасу - бұл адамның бес сезім мүшесінің бірі, оның көмегімен балалар ерте жасында қоршаған әлем туралы көптеген мәліметтер алады.
Ұсақ моторлық функцияларды дұрыс қалыптастыру өте маңызды, өйткені ерте және мектепке дейінгі балалық шақта сенсорлық процестер ерекше белсенді дамиды. Мария Монтессори баланың кез-келген қимыл-әрекеті ми қыртысының тағы бір қатпарлануы екенін айтты. Күнделікті өмірде жаттығу кішкентай балалар үшін өте маңызды. Саусақ жаттығуы - ми қыртысы үшін күшті сергітетін құрал болып табылады.
Ұсақ моториканың дұрыс дамуы балада сенсомоторлық үйлестірудің қалыптасуын анықтайды-қол мен көздің үйлесімді әрекеті болып табылады. Көру арқылы бала айналадағы шындықты зерттейді, оның қимылдарын басқарады, осылайша олар жетілдірілген және дәл болады. Көз қолды жаттықтырады, ал бала басқаратын нысандардағы қол қимылдары арқылы жаңа ақпарат ашылады. Көру және қол қимылдары баланың қоршаған шындықты білудің негізгі көзіне айналады. Барлық заттарды зерттеп, оларды қолдарымен сезініп, бала себептік байланыстарды түсіне бастайды. Бала неғұрлым ересек болса, ол көргендерін қайталау немесе жоспарды орындау үшін қолдары мен саусақтарын белсенді қолданады.
Монтессоридің айтуы бойынша, ұсақ моториканы дамытатын жаттығулардың көмегімен бала өзіне және заттарына ұқыпты қарауды үйренеді, түймелерді дұрыс қадауды және аяқ киімнің бауын өз бетімен байлауды меңгереді. Яғни, қолдың ұсақ моторикасы баланың тәуелсіздігінің қалыптасуымен, демек, кішігірім моторлық функциялардың дамуымен, қозғалыстардың үйлесімділігімен, зейіннің шоғырлануымен, таңдалған жұмысты соңына дейін аяқтай білуімен, жасалғаннан ләззат алуымен байланысты, бұл адамның жеке тұлғаны тұтастай алғанда қалыптастыру үшін өте маңызды.
Невропатолог және психиатр В. М. Бехтерев қолдың қозғалысы әрдайым сөйлеумен тығыз байланысты және оның дамуына ықпал етті деп сенді. Ағылшын психологы Д. Селли балалардың ойлауы мен сөйлеуін дамыту үшін қолдың шығармашылық жұмысына үлкен мән берді.
Т.П. Хризман мен М.И.Звонарева жүргізген электрофизиологиялық зерттеуде баланың жоғары жүйке белсенділігі зертханасында баланың саусақтарымен ырғақты қозғалыстар жасағанда, мидың фронтальды және уақытша бөлімдерінің үйлесімді белсенділігі күрт артатыны анықталды. Сонымен қатар, оң қолдың саусақтарының қозғалысы мидың сол жақ жарты шарының, ал сол қолдың саусақтарының қозғалысы мидың оң жақ жарты шарының белсенділігін тудырады. Электрофизиологиялық зерттеулердің ғылыми мәліметтері сөйлеу аймақтары саусақтардың әсерінен пайда болатындығын көрсетеді.
И.М. Сеченов пен И.П.Павлов артикуляция кезінде пайда болатын бұлшықет сезімдеріне өте үлкен мән берді. Павлов сөйлеу, ең алдымен, сөйлеу мүшелерінен ми қыртысына өтетін бұлшықет сезімдері екенін айтты.
Анатомиялық қатынастарға назар аудара отырып, зерттеушілер мотор проекциясының бүкіл аймағының үштен бірін сөйлеу мотор аймағына өте жақын орналасқан қолдың проекциясы алады деген тоқтамға келді. Бұл саусақтардың нәзік қимылдарын жаттықтырып жетілдіру баланың белсенді сөйлеуінің дамуына үлкен әсерін тигізеді деген ойға әкелді. Әдетте, ұсақ моториканы дамытудың жоғары деңгейі бар бала логикалық ойлауды біледі, есте сақтау қабілеті, ойлау қабілеті, зейіні, үйлесімді сөйлеуі жақсы дамыған болып келеді.
Ұсақ моториканың даму деңгейі баланың мектепке зияткерлік дайындығының көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Нәзік моторика-дамудың негізі, барлық психикалық процестердің «өзіндік бастауы». Сондықтан саусақтардың дамыған, жетілдірілген қозғалысы балада сөйлеудің тез және толық қалыптасуына ықпал етеді, ал қолдың моторикасы дамымаған, керісінше, мұндай дамуды тежейді.
М. М. Кольцованың зерттеулері балалардың сөйлеу белсенділігі саусақтардың әсерінен ішінара дамитынын көрсетті. 10-12 айлық балаларды бақылай отырып бұл ғалым «Егер саусақ қимылдарының дамуы жас нормасына сәйкес келсе, онда сөйлеу мен жазу дағдыларының дамуы да қалыпты деңгейде болады, егер ұсақ моториканың дамуы кешеуілдесе, онда сөйлеуді дамытуда және жазу дағдысының дамуында бұзушылықтар болады» деп анықтады [2]. Сондықтан М. М. Кольцова мынадай қорытынды жасайды: «балалар іс-әрекетінің әртүрлі түрлерін дұрыс ұйымдастыру және жаттығу жаттығуларын жүйелі қолдану қолдың саусақ моторикасын дамытуда жақсы нәтижелерге қол жеткізуге ықпал етеді» [2].
Дәл осындай пікірді А.Е.Белая былай деп жазады: «саусақтарыңызбен әртүрлі жаттығулар жасай отырып, бала қолдың ұсақ моторикасының жақсы дамуына жетеді, бұл сөйлеудің дамуына жағымды әсер етеді (өйткені қозу мидың сөйлеу орталықтарында индуктивті түрде жүреді), және баланы сурет салуға және кейінірек жазу қабілеттерінің қалыптасуына жағдай жасайды. Қолдар жақсы қозғалғыштыққа, икемділікке ие болады, қозғалыс қаттылығы жоғалады» [3].
Н.М.Аксарина, Н.М.Щелованов, Л.А.Венгер, Л.С.Выготский, Э.Г. Пилюгина, М.М.Кольцова, А.М.Фонарев, және басқалары сенсоримоторлы дамудың ақыл-ой дамуының негізін құрайтындығын дәлелдеді.
Педагогикалық ғылымдар академиясының балалар мен жасөспірімдер физиологиясы институтының ғалымдарының зерттеулері (М.М. Кольцов, Е.И. Исенин, Дж.И.Б. Антанов-Фомин) интеллектуалды даму мен сандық моториканың байланысын растады. Балалардың сөйлеу тілінің даму деңгейі де қолдың ұсақ қимылдарының қалыптасу дәрежесіне тікелей байланысты деген қорытындыға келді.
Мектеп жасына дейінгі кіші топ балаларда қолдың ұсақ моторикасын дамыту теориясының сұрақтарын қарастырған: Е.И.Исенина, А.В.Антакова-Фомина М.М.Кольцова, және басқалар. Көптеген педагогтар мен психологтар осы жастағы балаларда саусақтардың ұсақ моторикасының дамуын зерттеу мәселесімен айналысқан (А.Н. Леонтьев, В.М.Бехберев, Н.С. Лейтес, А.Р. Лурме, және т.б.). Олар өз еңбектерінде қолмен жасалатын манипуляциялардың жоғары жүйке қызметінің функцияларына, сөйлеу тілінің дамуына әсерін дәлелдеді. Бұл мәселе бойынша әдістемелік әзірлемелерді: Н.И.Озерецкий А.В.Запорожец, Г.А.Анокин, және басқалар жүргізді.
Саусақ ойындарын ресми педагогика ретінде танудың басымдығы неміс мамандарына тиесілі. Сонау 1873 жылы көрнекті неміс мұғалімі Фридрих Фребель саусақ ойындарының тәрбиелік мәнін бөліп, өзі құрған балабақшалардың оқу жоспарына енгізді. Фребель бұл сөздердің дыбысы мен мағынасын баланың өз денесімен байланыстыруы жас балалардың оқу стиліне ең қолайлы деп тұжырымдады. Ол заманда бұл әдістің теориялық негіздемесі болуы мүмкін емес еді, Фребель өзінің бақылаулары мен түйсігі негізінде тұжырымдар жасады.
Психологтарды саусақ ойындары көптен бері қызықтырған. Алайда, соңғы жылдары ғана баланың қолының ұсақ моторикасын дамыту үшін саусақ ойындарын қолдану бағыты пайда болды. Практикалық психологияның осы заманауи тәуелсіз бағыты өте танымал болды. Бірақ қазіргі әдебиетте баланың моторикасын дамыту құралы ретінде мектепке дейінгі мекемелердің психологтары мен мұғалімдерінің іс-әрекетінде саусақ ойындарын қолданудың практикалық аспектілері аз қамтылған.
Осылайша, педагогтар - Сухомлинский, Кольцова, психолог - Эльконин, антрополог және нейрохирургтар – Брок пен Пенфилд, психоневропатолог – Вернике және тағы басқа мамандар, бір ауыздан балалардың ақыл-ой қабілеттері, сөйлеудің даму деңгейі баланың саусақтарының ұштары қаншалықты белсенді болғанына, ұсақ моторикаға байланысты деген қорытындыға келген болатын.

жүктеу 10,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 14