Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы



жүктеу 1,76 Mb.
Pdf просмотр
бет37/236
Дата03.10.2022
өлшемі1,76 Mb.
#39472
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   236
8e10fd01cc60087f7a7a338573861826 (1)

Екі тілдің кодталу процесі.
Сонымен,
 
ауызша тіл мен жазба
тіл ойды сыртқа шығарудың екі түрлі код жүйесі болып табы-
лады. Жалпы тіл білімінде жазу мен ауызша тілдің параллель
жатқан екі код жүйесі екенін А.Макинтош, В.Хаас, Л.Ельмслев,
58
59


А
.
Мартине
,
А
.
Е
.
Кашеварова
,
Л
.
Заводовский сынды зерттеу
-
шілер айтты
.
А
.
Макинтош жазба тіл мен ауызша тіл б
i
р
-
б
i
р
i
не
қиыспайтын параллель жатқан жүйе және т
i
пт
i
б
i
реу
i
нде бар
дүние ек
i
нш
i
с
i
нде қайталанбайтын ерекшел
i
г
i
бар параллель
деді
.
В
.
Хаас жазу мен сөйлеу арасын екі түрлі тіл арасы
іспеттес қарау керек
.
Біреуінен екіншісіне аударма жасағанда
барлық уақытта сәйкес түсе бермейді және кейде
аударылмайды деді
.
Л
.
Ельмслев тілді семиотика деп
,
басқа
семиотика сияқты ол да аударылады деді
.
А
.
Мартине
,
А
.
Е
.
Кашеварова
,
Л
.
Заводовский жазу код
,
ол шартты
,
конвенционалды жүйе оның қасында басқа код жоқ
,
тек тіл бар
деді
.
Ф
.
В
.
Хаусхальдер жазба тілді ауызша тілге айналдыру
керісінше айналдыруға қарағанда оңай және ережелер
i
аз
болып шығатынын айтты
(
Мәліметтер Т
.
А
.
Амированың

К
истории и теории графемики

атты кітабы
-
нан алынды
).
Л
.
В
.
Зиндер
: “
Жазу акустикалық сигналды оптикалық
сигналға айналдыратын код түрі

деген
.
Ғалымдар егер жазу
мен ауыз
-
ша тіл бір десек
,
олар пайда болу мерзімі мен
физиологиялық базасы жағынан өзгешеленеді
,
егер жазуды
сөйлегенді сол қалпында қағазға түсіру құралы десек
,
жазу
сөйлеудің барлық қалтарыстарын қайталай алмайтыны және
қайталауға көнбейтіні белгілі деді
.
Былайша айтқанда
,
адам
санасында туған ұғым
,
түсінік
,
ой
,
пайымдаулар 

барлығы бір
мезгілде сол санадағы бейнесіндей сыртқа шығып
,
сөзге айнала
алмайды
,
сөзге айна
-
латындары сана мен тіл арасындағы

өткізгіш
-
сүзекіден

өткен
,
дәлірек айтқанда
,
өте алған
,
сөзге
аударыла алған бейнелер бо
-
лады
.
Сол сияқты ауызша тілден жазуға сатыланғанда сүзекі
жоғарыдан тарыла бастайды
.
Ішкі сөйлеудегі жүйесіз құрылым
қалыпқа түсіп
,
стандартталуы жазба тілде мықтап жүзеге асаты
-
ны сондықтан
.
Б
i
р қарағанда ауызша сөйлеуд
i
б
i
раз меңгерген
бала мектеп табалдырығын аттап
,
сауат ашқанда жазба тіл
-
ді
оңайлықпен игере қоймайды
.
Әр
i
птерд
i
дыбысқа айнал
-
дырып
,
буын құрай алмай
,
буынды сөзге

айналдыра алмай
”,
едәу
i
р
қиналады
.
Ал ест
i
ген сөзд
i
әр
i
птер арқылы құрастырып
,
таңбалауды сауатты түрде меңгеру ұзақ уақытқа созады
.
Сөзд
i
буынға ж
i
ктеп
,
тұтас оқу қиындығы белгілі
.
Былайша айтқанда
,
өз
т
i
л
i
нен басқа ек
i
нш
i
т
i
лд
i
үйренуд
i
ң қиындығы сияқты
.
Кезінде
Х
.
Досмұхамедұлы

нағыз орыс көбіне жасында үй ішінде
үйренген тілімен сөйлейді
,
оқыған түріктер орыстың әр
дыбысын ішкөлде үйренген қалпымен айтады
.
Сондықтан орыс
ішкөлде қатар оқыған орыс
,
қазақ балалары диктобке жазғанда
қазақтар хатасыз жазады
,
орыстар хатамен жазады

деген бола
-
тын
.
Бұл ауызша тілді жасынан меңгерген бала сол тілдің жа
-
зуын меңгергенше екінші тілді үйренгендей болады
,
ол тілдің
жазба формасын меңгеруге де көп уақыт керек болады дегені
.
Сондықтан да шет тілін тілдік ортасыз
,
кітап оқу және жазу
арқылы үйреніп алдым деуге болады
,
бірақ тілдік ортаға
түскенде жазу мен ауызша сөйлеу арасында сәйкеспейтін
параллелдердің көптігіне көзің жетеді
.
Жазуды меңгеру сауатты жазумен ғана шектелмейд
i.
Онымен
қоса ауызша сөйлеу мәнер
i
н де жазба мәт
i
нге лайық сөйлеу нор
-
масына

айналдырып

үйрену керект
i
г
i
шығады
.
Ауызек
i
т
i
лде
толымсыз
,
жақсыз
,
жалаң сөйлемдер
,
қарабайыр сөздермен
,
экс
-
прессивт
i
сөздермен
,
кинесикалық амал
-
тәс
i
лдермен ойын жет
-
к
i
з
i
п
,
үйрен
i
п калған бала жазба мәт
i
н арқылы ойын қалай бере
-
р
i
н б
i
лмей қиналады
.
Жазба дәстүрд
i
игеруге уақыт көп кетед
i.
Ауызша құрған ой жазба мәт
i
нге

аударылып
”,
мәтін сөзге ауда
-
рылып қана түс
i
н
i
кт
i
болады
.
Бұның ең қарапайым мысалы рет
i
н
-
де бастауыш сыныпта оқитын баланың окулықтардағы мәтінді
қабылдай алмай үлкендерге түс
i
нд
i
р
i
п беру
i
н сұрайтынын айтсақ
та жетк
i
л
i
кт
i.
Л
.
В
.
Щерба
: “
Кез келген мәтінді түсіну үшін
алдымен оны сөйлеу тіліне аудару керек 

деген
.
Қазақ тіл білімінде әр тілдің өз нормасы мен жүйесі бола
-
тынын
,
сондықтан оларды бір
-
біріне айналдырып алып қолдану
керектігін ең алғаш айтқан ғалым 

профессор Р
.
Сыздық бола
-
ды
.
Ғалым жазба тіл мәтінін сол қалпы қайталамай
,
сөйлеу тезі
-
не салып оқуды қадағалайды
.
Жалпы
,
жазба тілді ауызша тілдің тезіне салу
,
жазба тілді
сөйлеуге кодтау дегеннің негізінде не жатыр
?
Кодталу
мүмкіндігі немесе кодталынбау деген ұғымдар нені білдіреді
?
Біздіңше
,
бұл процестің теориялық та
,
практикалық та
қажеттілігі бола
-
ды
.
Теориялық маңызына екі тілдің форма не
норма емес
,
екі түрлі семиотикалық жүйе екенін
,
әрқайсысының коммуника
-
ция жасауда өз әдіс
-
тәсілдері бар
екенін пайымдау жатады
.
Ал практикалық маңызына мәтінді
жазба тілдің тезіне салып оқу немесе жазба тілдің тезіне салып
құру
,
сөзді ауызша тілдің тезіне салып айту және сөйлеудің
тезінде қабылдау 
(
есту
)
(
нормасыздық деп танымау

жатады
.

жүктеу 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   236




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау