Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы



жүктеу 1,76 Mb.
Pdf просмотр
бет147/236
Дата03.10.2022
өлшемі1,76 Mb.
#39472
1   ...   143   144   145   146   147   148   149   150   ...   236
8e10fd01cc60087f7a7a338573861826 (1)

11-семинар. Қытай қазақтары 
тіліндегі төте жазу ерекшеліктері
А.Байтұрсынұлының әліпбиі бүгінде Қытай қазақтары жазба
коммуникациясында қолданылады. Бұл туралы проф.
С.Жанболаттың сөзін тыңдасақ: «1924 жылы Орынборда
өткізілген қазақ-қырғыз білімпаздарының тұңғыш сиезі ресми
қабылдаған Ахмет Байтұрсынұлының қазақ алфавиті Қытайда
тұратын қазақтарға оңды да күшті дүмпу жасаған, оны «Жаңа
әліп-би», «Жаңа емле», «Байтұрсын емлесі», «А.Байтұрсынов
әліппесі» деген аттармен Қытайға тез жетуінен, 1925-1926 жыл-
дарда Құлжа, Шәуешек, Сарысүмбезе (Алтайда), Үрімшіде көзі
ашық зиялылардың үйренгенінен байқауға болады, он жыл өткен
соң, бұл әліппе айтылған қалаларда жаппай ашылған мұғалімдер
курстарында ресми сабақ ретінде оқытылды, тіпті «Әліппе
астары» (авторы К.Дүйсенбаев, Алтайда), «Жаңа әліп-
би» (Құлжада), «Әліппе» (Шәуешекте) дейтін оқу құралдары
басылып шыққан. Кей басылымдар, мысалы «Таң» дейтін жур-
нал 1938 жылы Үрімшіде осы әліппемен қазақша шығармалар
жариялай бастады.
А.Байтұрсынұлының жаңа әліппесі мен жаңа емлесінің
Шыңжаңдағы қазақтар арасында талассыз қабылданған ерек-
шеліктері мыналар болды:
1) Көне араб алфавитіндегі 
ﺙ , ﺫ , 
ع

خ
қатарлы таңбалар мен
парсылар қосқан 
ژ 
сияқты әріптерді қазақ тілінде қажетсіз деп
шығарып тастау;
2) Қазақ тіліндегі дауысты дыбыс үшін 5 әріп
,ﻯ , 

, ﻭ , ﺍ
ه
қабылдап,
 
тіл алды
 
(жіңішке)
 
дауыстыларын дәйекше
 
(

)
арқылы (мысалы: 


ﻭ ,


,

ﻯ ,

түрінде) тіл арты дауыстыла-рын
парықтау. Сөз басындағы дәйекше былайғы барлық буынды
жіңішкерте алады, табиғи жіңішке
ه 
мен жіңішке буындарда
келетін
گ , ﻙ 
әріптері бар сөздерге дәйекшені (

) қажетсіз деп
тану;
3) Қазақтағы

жүктеу 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   143   144   145   146   147   148   149   150   ...   236




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау