Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

жүктеу 1,76 Mb.

Pdf просмотр

бет	33/236
Дата	03.10.2022
өлшемі	1,76 Mb.
	#39472

1 ... 29 30 31 32 33 34 35 36 ... 236

8e10fd01cc60087f7a7a338573861826 (1)

Дыбыстық кодтың графикалық кодқа

Жазу дегеніміз
ойдағы мазмұнды дыбыстық

(фонемалық)

код
арқылы (бұл жазар алдында ауызша айтып алумен немесе іштей,
дауыстамай сөйлеуден көрінеді) графикалық кодқа түсіру болып
табылады.
Дыбыстық кодтың графикалық кодқа
ай-
налуын фонема атқарады.
Жазу процесі жазатын ойды іштей жүйелеп алу; ішкі
сөйлеуден дыбыстық тілгеге ауысу, дыбыстық тілден
графикалық тілге ауысу; белгілі бір графикамен, керекті
каллиграфиямен, графикалық және орфографиялық
нормаларды сақтай отырып жазу сатыларынан тұрады.
Жазба тілде ойды білдіру ауызша тілге қарағанда 10 есе жай
жүреді деп айттық. Ол ойды эксплицитті түрде дәл, әрі нақты
берудің жолын іздеуден шығады. Жоғарыда жазу про-цесі
құрылған сөйлемді оқырман ретінде оқып, қайта жазу, не
түзету, артық элементтерді алып тастау сияқты сатылардан
тұратынын көрсеттік. Ойдың жазба тіл элементтері арқылы
белгілі мәтінге ұйымдасуының сыртында мәтіннің парақ бетін-
дегі, компьютер экранындағы орналасуы, әріп бейнесі, тарау,
бөлім аттарының берілуі сияқты жалпы графика ережесі, әріп
таңбалары, фонеманың негізгі реңкін табу, сөздердің бөлек,
бір-ге, дефис арқылы жазылуын, бас әріп, кіші әріп сияқты
графика, орфография ережелері және тасымал, пунктуация
сияқты тыныс белгілері ережелері бар.
Сонымен, жазуды өз алдына дербес жүйе деп тану, бірінші-ден,
жазба тілде ойды жарыққа шығарудың өзіндік категорияла-ры мен
бірліктері, тәсілдері болу керек. Екіншіден, жазба тіл өз
кеңістігінде, өз аудиториясы болу керек. Мәтін сол қалпында
ауызша тіл аудиториясына жетпеуі, түсініксіз қалуына орай өз
аудиториясының болуын, қалыптасуын қалайды. Жазба тілді ау-
54
55

диторияда түсіну үшін алдымен ауызша тілге кодтау қажеттілігі
шығады. Сонда екі жүйенің өзара кодталу процесінен кейін ғана
түсінікті болуы жазба тілдің дербес жүйелілігін танытады. Жазу
мен ауызша тілдің екі басқалығын “мойындатпай” отырған тілдің
лексикалық деңгейі. Алайда бұл заңды да. Өйткені лексикалық
деңгей тілдің мазмұнын көрсетеді, ал осы мазмұн бірліктерін тіл-
ді түрлі бағытта, мақсатта қолдануда өзіндік тәсіл, жүйе арқылы
жұмсау дербес тілдік таңбалар жүйесін жасайды. Бұл денотаты
біреу, бірақ әртүрлі атайтын ұлттық тілдер сипатындай. Ал тіл
білімінің зерттеу нысанына қай жүйенің бірлігі алыну керек?
Жазба тіл графемасы ма, әлде ауызша тілдің дыбыстық қоры ма?
Жазба тілдің морфологиялық көрсеткіштері ғана ма, әлде ауыз-ша
тілдің морфологиялық түрленімдері де ме? Лексикология мен
синтаксис деңгейлерінің қай жүйедегі элементтері зерттеу нысаны
бола алады? Әрине, бұл зерттеу нысанының шегарасын айқындап
алуға бастайды. Мұның бәрі жазу заманы, жазудың билігі келген
заман болғанын хабарлайды.
Бүгінгі атом дәуірінде, техникалық прогрестің шарықтау
ше-гінде жазба тіл өз функциясын заман талабына сай өтеу
үшін, ең алдымен, тұрақтылығын сақтауы қажет. Жазба дәстүрі
жоқ жазу коммуникация құралы болудан қалады. Адамның есте
сақтау қабілеті естуге (құлаққа) қарағанда көруге (көзге)
көбірек та-бан тірейді. Ал формасы тұрақты жазуды “бір көріп
алған көз” автоматты түрде таңбалай береді және санада
формасы бар сөзді оңай таниды. Коммуникация тәсілдері
автоматтанса, қарым-қатынас жасау жеңілдейді. Осыдан келіп,
жазудың болашақтағы бейнесін тануға болады.

жүктеу 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 29 30 31 32 33 34 35 36 ... 236