40
Тік бағандар мен шурфтардың ағашпен бекітілген жерлеріне периметрі
бойынша сушашқышпен жабдықталған өткізгіш құбырлар орналасқан.
Трансформаторлық камералар, электровоздық сияқты өртке байланысты
қауіпті жерлер өрт сөндіргіш (от өшіргіш, құм, жəне т.б.) құралдармен жаб-
дықталған, олар арнайы камералар немесе жəшіктерде жақын жерде
сақталынады. Шлангі мен өртке арналған қолқаптар пломбыланған камераның
маңайындағы жəшіктерде орналасады.
Жер асты өндірісте қазба балғаларын жанбайтын материалдар мен бекітіл-
ген, метал есікті, жасанды желдеткіштері мен жəне өртке қарсы құралдармен
жабдықталған арнайы камераларда жуылып тазартуға рұқсат етеді.
Майлағыш, сүрткіш материалдан жəне керосин жабық металл ыдыстарда
(битон, жəшік) сақталу керек.
Шахта үстіндегі ғимаратта немесе шпал қуыстарының үстінен 100 метрден
аса биіктік бетінде өртке қарсы қойма немесе өрт сөндіру жəне басқа аварияла-
рда ғана қолдануға рұқсат етілетін құралдар мен жабдықтар, өртке қарсы мате-
риалдарды сақтайтын қоймалар үшін орындар ұйымдастырылады.
Шығындалған материалдарды бір тəулік ішінде қайта толықтыру қажет.
Барлық өртке қарсы қоймаларға құлып салынып, пломбыланады. Оның кіл-
ті техрухтың кабинетінде көрнекті жерде əйнек астындағы жəшікте орналасады
жəне де шахтаның кезекші пунктінде немесе кезекші тау шеберінде сақталады.
Өрт сөндіргіш заттар мен басқа да өрт сөндіргіш құралдар. Негізгі өрт
сөндіргіш заттарға су, химиялық жəне ауа-механикалық көбіктер, тұздардың су
ерітіндісі, инертті газдар, сулы бу, галоидиралаған өрт сөндіргіш құралдары
жəне құрғақ ұнтақтар жатады.
Кең таралған жəне ең арзан өрт сөндіргіш құралдар – су. Күш салып ағызы-
лған су ағысы жанып жатқан заттардың жалынын өшіреді. Жоғарғы жылу
сыйымдылығымен су материалдарды сулап, салқындатады. Жанып жатқан бет-
ке су түскеннен пайда болатын бу ауа оттегісінен оқшаулайды.
Бірақ су, сонымен қатар, өрт сөндіруге кері қасиеті де бар болады, мұны өрт
сөндіруде ескеру керек, судың электр өткізгіштік қасиеті нəтижесінде оны жа-
нып жатқан электр құрылғыны, əсіресе ол электр тогының кернеуінде болса,
өшіруде қолдануға болмайды екен. Олар сұйықтықтарды өшіруге
қолданбайтын кездері болады. Мысалы, жанғыш сұйықтықтарға су сепсе, олар
су бетіне қалқып шығып, жануын ары қарай жалғастырады. Егер су қатты
қызған бетке түссе ол сутегі мен оттегіге ыдырап, жарылыс тудырады.
Өрт сөндіргіш эффектісін күшейту үшін тұздардың сулы ерітіндісін
қолданамыз. Ең кең таралған өрт сөндіргіш құрал химиялық жəне əуе-
механикалық көбіктер, олар жанып жатқан заттарды, əсіресе оңай тұтанғыш
сұйықтарды өшіруде өте тиімді. Бірақ көбік суда еритін сұйықтарды жəне де
электр қондырғылардағы өртті өшіруде жарамсыз (спирт, ацетон, эфир). Электр
қондырғылар мен қатты жəне сұйық жанғыш заттарды өшіруде ОУ-2, ОУ-5,
ОУ-8 көмір-қышқылды қол сөндіргіштер арқылы көмір-қышқыл газын
қолданады.
Көмірқышқыл
сөндіргіштерін
қолданғанда
материалдар
өзгеріске
ұшырамайды.
41
Кейінгі уақытта өрт сөндіру үшін 3,5; 3,5В; 4НД; БФ-1; БФ-2 құрамды га-
лоидирленген көміртегі негізіндегі сөндіргіш қоспалары көп қолданылып жүр.
Онымен жанғыш сұйықтықтарды, химиялық заттарды, кернеулі электр
қондырғыларды сөндіруге болады. Өте үлкен емес өрт орындарында көшіргіш
жəне қол 3,5 құрамды (көмірқышқыл – бром-этилді сөндіргіш) ОУБ-3, ОУБ-7,
ОЖ-7 өрт сөндіргіштерін қолданады.
Əдебиеттер: негізгі (1-3, 4, 5, 6, 7); қосымша (3-15, 17, 18)
Бақылау сұрақтар:
1. Жану теориясы туралы түсінік. Жану түрлері.
2. Əртүрлі өндірістегі өрт қаупінің деңгейі.
3. Геологиялық барлау жұмыстарындағы өрт қауіпсіздігі бойынша негізгі
шаралар.
4. Жылыту құрылғылары мен қондырғыларды қолданудағы өрт қауіпсіздік
шаралары.
5. Өрт сөндіргіш заттар жəне басқа да от өшіргіш құралдар.
ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
9-шы дəрістің тақырыбы: Тіршілік ортасының қауіптері. Дəрігерге дейі-
нгі көмек көрсетуді үйрету.
Дəріс конспектісі. Тіршілік ортасы адамға материалдық жəне əлеуметтік
əсер етеді. Қоршаған ортада адамның əсер ету ортасында адамзаттың
денсаулығы жəне өміртіршілік қауіпсіздігі əсіресе еңбек жағдайы маңызды
орын алады. Бұл өте қажетті зат.
Адамның қоршаған ортаға əсер ету масштабы прогрессивті түрде өседі.
Адамның қоршаған ортада табиғи жəне антропогенді факторларын
ұсынуымызға болады.
Барлық табиғи факторларды екі үлкен топқа бөлуімізга болады: геогенді
жəне космогенді немесе жергілікті жəне косметикалық деп айтуымызға
болады.
Қоршаған орта факторларын пайда болу жағдайына қарай жіктейміз.
Жəктеуге қарай қоршаған ортаның барлық факторлары тұрмыстық жəне
өндірістік деп бөлінеді. Қоршаған ортаның тұрмыстық жəне өндірістік
факторларына қатысты бөлінеді. Қалғандары физикалық, химиялық,
биологиялық, интеллектуальды жəне əлеуметтік сипатта болуы мүмкін.
Қоршаған орта факторларының адамға əсер ету сипатына қарай
жіктелуі. Қоршаған ортаның осындай факторларының жіктелуіне орай өмірлік
қажетті, нейтральды, зиянды жəне қауіпті болып бөлінеді.
Өндірістік орта адамның тіршілік ортасының бір бөлігі болып табылады.
Нақты айтқанда өндірістік орта еңбек процесі кезінде адамға бірталай əсер
етеді. Тіршілік ортасында жалпы өндірістік орта табиғи антропогенді
факторларды құрайды.
Қазіргі
заманғы
өндірістік
орта
механикаландырылған
жəне
автоматтандырылған.
Өндірістің
механикаландырылуы
жəне
автоматтандырылуы – қазіргі заманғы қоғамда адам ортасының ең бір негізгі
