К. И. Сэтбаев атындагы Қаз¥ту-нің доценті, техника ғылымдарының кандидаты

Ауаны  ошаққа  дейін  жэне  жану  өнімдерін  әуеге  (атмосфераға) 
шыққанша 
тасымаддауды 
тек 
үрлегішпен 
түтін 
соргышсыз 
қамтамасыз  етуге  болады  (1.9б-сурет).  Бұл  жагдайда  ошақ  жэне  газ 
жолдары  біраз артық қысымда болады.  Көрнекілік үшін  1.10-суретте 
теңестірілген  тартумен  жэне  артық  қысымда  істейтін  қазандық 
қондыргысының  газауа  жолындағы  қысым  таралуы  салыстырылып 
көрсетілген.
1.5 Бу қазандарының негізгі снпаттамалары
Бу  өндірулік  Д,  т/сағ  (немесе  кг/с)  деп  уақыг  бірлігіңде  бу 
қазанының  өндіретін  бу  мөлшерін  айгады.  Қазанды  есептеу 
номиналдық  (көрсетілген)  өндірулікте  Дк.н  жүргізіледі.  Көрсетіпген 
(номиналдық) өндірулік дегеніміз  есептік отын  мен  істегенде бу мен 
қорек  су  көрсеткіиггерінің  көрсетілген  мәңдеріңде  ұзақ  уақыт  орьш 
алатын  қазанның  ең үлкен  жүктемесі.  Қазіргі  кезде  пайдаланылатын 
бу қазандары  l .I -кестеде келтірілген.
ТМД  елдерінде  энергетикада  1000,  1650  және  2650  т/сағ 
көрсеткіштері  шектіден  жогары  (қысым  25,5  МПа,  будың  аса  қызуы 
545°С,  аралық  ауа  қызуы  545  °С)  бу  өндіретін  және  ПӘЕ-сі  92-94% 
қондыргылар қолданылады.
Бу қазандарыныц көрсеткіші
1
.
1
-кесте
Қысым
Қазаннан Дагыра-
Аса 
кызған 
бу Қорек
Көрсегілген
бойынша
шыққанд дағы
ыстықтыгы, °С
суыны
бу  өндірулік
жіктеу  жэне агы
КЫСЫМ,
Жаңабу
Екінші
Н
Л -ю і/ч
қазан түрі
қысым,
МПа
рет
ыстык-
МПа
қызган
бу
тығы
°с
Орта
Айна
4
4,4
440
145
25,35,50,75,
ша
лмас
10
11,5
540
-
215
120,160,220,
Жо­
ы
14
15,5
570;560
-
230
320,420,500
гары
таби-
ги
14
15,5
570;545
570,545
230
820,640,670
Шек- Тура
14
-
570,545,51
570,545
230
640,670,1800
тіден
агын-
5
,515
жога
ды
25,5
-
565,545
567,542
270
950,
-ры
1000,1600,
1650,2500,
2650,3950
26

Бұндай  қазандар  қуатгары  сәйкесті  300,  500  және  800  МВт 
шыгырларды  бумен  қамтамасыз  етеді.  Бу  қазаны  мен  шығыр 
қайраттық (энергетикалық)  құрама (блок) түзеді.  Ресейде  1200  МВт- 
тық  қайраттық  кұрама  іске  қосылды,  оның  қазаныньщ  бу  өндірулігі 
3950 т/сағ.  ЖЭО-да көрсеткіпггері төмен және  өндірулігі аз  қазандар 
да  қолданылады.  Электрстансанда  (ЭС)  қондырғырылған  қазандар 
аса  қызған  будың  бу  қыздырғыштың  шығу  біріктірмесіндегі 
(выходной  коллектор)  қысым  мен  ыстықтық  бойынша  сипатталады. 
Қысым  бойынша  қазандарды  жоғары  қысымды  (10  жэне  14  МПа) 
және шектіден жогары (25,5 МПа) деп бөледі. Қысымы  14 МПа және 
жоғары  булық  қазандардың,  дағдыдағыдай,  буды  екінші  аса 
қыздыруы болады. Өндірулігі 700 т/сағ қысымы 31,5 МПа жаңа буды 
аса  қыздыру  ыстықтығы  655  °С-қа  дейін  және  екінші  асақыздыруы 
570 °С-қа дейін казан пайдаланылады.
МЕМСТ  (ГОСТ)  бойынша  булық  қазандар түрлерінің мынадай 
белгілері  алынған:  П -  тура агынды  қазан (прямоточный  котел);  Е — 
айналмасы  табиғи  (естественная  циркуляция);  Пр  —  айналмасы 
мәжбүрлі (принудительная циркуляция); Пп — тура агынды екінші рет 
аса  қыздыруы  бар  (прямоточный  котел  с  вторичным  перегревом 
пара);  Еп  -   айналмасы  табиги  жэне  екінші  рет  аса  қыздыруы  бар; 
бірінші сан -  бу өндірулік, т/сағ;  екінші сан -  бу қысымы;  кгс/см
2
 
(1 
кгс/см
2
 ~ 0,1  МПа).
Мысалы,  Пп-950-25,5  болса:  тура  агынды  қазан  буды  аралық 
асақыздыруы  бар,  бу  өндірулігі 950 т/саг,  аса қызған будың қысымы
25,5  МПа  (255кгс/см2),  қатты  отын  үшін,  ошақтан  қож  қатгы  күйде 
шыгарылады.  Отынның  басқа  түрлері  жағылса,  қосымша  белгілер 
кіргізіледі:  Г -  газ отыны;  М -  мазут;  Гм -  газмазут;  Ж -  сұйық қож 
шыгару  (жидкое  шлакоудаление).  Е-420-140  ГМ  — қазанның  табиги 
айналмасы бар, газ жэне мазут жагады, қысымы  140 атм ,420 т/саг бу 
өндіреді.
Е-420-140Ж  -   қатты  отын  жагу  үшін  қожшыгару  сұйық  күйде, 
ал  қалган  көрсеткіштері  жогарыдагыдай.  Зауыттық  белгілер  де 
болады.  Онда  басында  шығарушы  зауыт  жазылады:  Т  — Таганрог 
қазан  зауыгы,  П  — Подольск  машина  жасау  зауыты,  БКЗ  -   Барнаул 
қазан зауьпы.
Бөліктілік  еселеуіші  (коэффициент блочности).  Құрастыру  және 
жасау  мерзімін  қысқарту  мен сапасын жогарылату  үшін,  қазандарды 
зауьпта  бөлікті  (блочный)  етіп  істейді.  Осыган  байланысты  бөлік 
өлшемдері  темір  жолмен  тасуга  ыңгайлы  болу  керек.  Қүрастыру
27

алаңында  бөліктерден  бу  қазанын  құрастырады.  Бөліктік  еселеуіші 
дегеніміз 
бөлік 
маңызыньщ 
қондырғының  толық  маңызына 
қатынасы,  ол  80-90 %-ға жетеді.  Қаңқа (каркас) беліктерін  істегенде, 
ең көп қиыншылықгар туындайды.
1.6 Жылу өндіргіш қондырғылар туралы жалпы мәліметтер.
Жылу  өндіргіш  қондырғы  деп  отынды  жаққан  кезде  алынған 
жылу арқылы үлкен қысымда бу немесе ыстық су алатын  құрылгыны 
айтамыз.  Соған  сэйкес  олар  бу  немесе  суқыздырғыш  қазандарға 
бөлінеді.  Пештерден  немесе  басқадай  технологиялық  процестердің 
қосалқы  өнімдерінен  шыгатын  жылуды  пайдаланатын  қазандарды 
пайдаға асыру (котел-утилизатор) деп атайды.
Қазанның тұрақты және  қауіпсіз  жұмыс  істеу  үшін  оны  көмекші 
жабдықгармен толықтырады.  Оларға отынды дайындау  жэне  ошаққа 
беру,  ауаны  беру, сумен  қамтамасыз  ету,  жану  өнімдерін  алып  кету, 
күлден  тазаргу  құрылғылары  жатады.  Осы  аталған  көмекші 
жабдықгармен қоса қазанды қазандық қондырғы деп атайды.
Жылу  элекгр  стансаларының  турбиналарын  бумен  қамтамасыз 
ететін  қазандық  қондырғыларын  энергетикалық  қазандықтар  деп 
атайды.  Ал  өндірістік  түгынушыларды  бумен  қамтамасыз  ететін, 
сонымен  бірге  ғимараттарды  жыльпу  үшін  арнайы  өндірістік  жэне 
жыльпу қазандық қондырғылары пайдаланылады.
Жылулық  көзі  ретінде  қазандық  қондырғылары  үшін  табиги 
және 
жасанды 
отындар, 
өндірістік 
пепггер 
және 
басқа 
қондырғылардың  шығарылым  газдары,  күн  энергиясы,  ядролық 
энергиялар және басқа энергия түрлері қолданылады.
Энергетикалық  қондыргыларды  буды  аса  қыздыру  қажетгілігі 
арнайы  қыздыру  беттерін-  буқыздырғьшггы  орналастыруды  талап 
етгі.  Сонымен, 
XX  ғасырдың  орта  шенінде  экранды  ошагы  бар 
барабанды  тіксуқұбыршы  табиги  айналымды  қазан  қүрылымының 
приципиалды  сүлбасы  қалыптасты.  Табиғи  айналымды  қазанның 
сұлбасы  1.11-суретге  көрсетілген.  Барабанды  бу  қазаны  ошақ 
камерасынан, 
газжүргіштен, 
барабан, 
қыздыру 
беттері, 
ауақыздырғыш  жэне  жалғагыш  қүбырлар  мен  ауатасымалдагыштан 
түрады.
28