Электр станса жүйесіндегі бу қазаныныц орны жэне

1.2 Электр станса жүйесіндегі бу қазаныныц орны жэне 
иацызы
Электр  стансасы  дегеніміз  элекгр  қайратын  (энергиясын) 
өндіретін өнеркэсіп кэсіпорны. Онда жағылған органикалық отынның 
химиялық қайратын пайдаланады.
Орган икал ық  опгынмен  істейтін  негізгі  жылу  электр  стансалар: 
бу шыгырлы (турбнналы) электр стансалар. Олар тек электр қайратын 
өндіретін  шықгық  (конденсациялық)  электр  стансасы  (
1
.
1
-сурет) 
жэне  электр  мен  жылу  қайратын  қатар  өндіретін  жылу  электр 
орталыгы ( 
1
,
2
-сурет) болыг. бөлінеді.
Бу  шығырлы  электр  стансапар  бір  қондырғыда  орасан  үлкен 
қуатты шоғырлауымен (300, 500, 800 және  1200 МВт), салыстырмалы 
жоғары тиімділігімен, оларды салғанда қаржы жұмсалудың жэне салу 
уақытының аздыгымен өзгешеленеді.
Бу  шығырлы  ЖЭС-ның  негізі  жылу  қондырғылары  бу  қазаны 
мен  бу  шыгыры  (1.1-сурет).  Қуатты  бу  қазандарында  қатты  отын 
(негізінде  көмір)  ұнтақталып  тозаң  түрінде,  ал  сұйық  отын  (мазут) 
шашыратылып,  тамшы  түрінде  жағылады.  Отын  жанғанда  бөлінген 
жылу  қазанға  үздіксіз  келіп  тұратын  қорек  суына  беріліп  бу 
өндіріледі  (1.1-сурет).  Жану  өнімдері  қыздыру  беттерінен  кейін 
салыстырмалы  төмен  ыстықтықта  бу  қазанынан  түтін  мұржасы 
арқылы  әуеге  (атмосфера)  шығарылады.  Қуатты  электр  стансаларда 
ауаны  ластайтын  заттардың  жергілікті  шогырын  (концентрациясын) 
азайту  үшін,  түтін  мұржапарының биіктігі  200-300  м  болады.  Қатты 
отын  жаққанда,  күл  мен  қож  (шлак)  қалады,  олар  қондыргыдан 
шығарылады.  Қазанда  1  алынган  аса  қызган  бу  шыгырға 
2
келеді,  оңда  оның  жылулық  қайраты  шыгыр  білігіне  берілетін 
механикалық  қайратты  электр  қайратына  айналдыратын  электр 
өндіргіш  3  (турбина);  жалғанган.  Пайдаланған  бу  шыгырдан 
шықгағышқа  4  жіберіледі,  онда  ол  табиги  (өзен,  көл,  теңіз)  немесе 
жасанды  (градирня)  су  көздерінен  келген  сумен  салқындатылып 
шықганады.
Қондырғыларының  бірлік  қуатгары  200  МВт  жэне  жогары 
қазіргі  ЖЭС-да  пайдалы  әрекет  еселеуішін  (ПӘЕ)  өсіру  үшін  буды 
аралық аса қыздыру (әдетте бір сатылы) қолданылады.
9

А са кызган бу
1.1.  Сурет.  Шыктык  электр  стансасының  қагидалык  (принципиальный) 
жылулық  сұлбасы  (схема): 
1
  —
  бу  казаны; 
2
  —  бу  шыгыры;  3  —  электр 
өндіргіш(іурбина);  4 — шықгагыш;  5  — шык  соргысы; 
6
  — қоректік соргы;  7 — 
төмен  қысымды  қыздыргыш
;8
  —  жоғары  қысымды  қыздырғыш;  9  -  
газсыздандырғыш  (деаэратор) 
10
— жоғарылатқыш  өгзерткіш  (трансформатор);
1
1 
— құрама ажыратқыиіы;  12 -  су дайындау қондырғысы;  13  - өз мұқтажының 
өзгерткіші;  14 -  стансаның қосу кодыргысы.
Куаты  өте  үлкен  қондыргыларда  буды  екі  рет  аралық  аса  қыздыру 
қолданылады,  онда  бу  шығырдьщ  аралық  сатыларынан  қазанға  екі 
рет қайтарылады.  Буды аралық аса қыздыру шығыр  қондырғысының 
ПӘЕ-ін  үлкейтеді  және  сэйкесті  элекгр  қайрат  өндіру  үшін  будың 
меншікгі  шығынын,  шығырдың төмен қысымды сатыларында будың 
ылгалдылығын  төмендетеді.  Бу  ылғалдылығының  төмендеуі  шығыр 
қалақтарының эрозиялық тозауын азайтады (1.2-сурет).
Шықтық  соргы  (насос)  S  төмен  қысымды  қыздырғыш  (ТҚҚ) 
арқылы  газсыздандыргышқа  9  айдайды.  Оңда  шық  қайнауға  дейін 
жеткізілгенде,  ол  металдарды тотықтануға  (коррозияға) үшырататын 
оттек  пен  көміртек  тотығынан  (С 02)  тазартылады.  Одан  кейін  су 
қорек  сорғысымен  жогары  қысымды  қыздырғьпп  (ЖҚҚ)  8  арқылы 
қайтадан бу  казанына  беріледі.  Шық ТҚҚ-да және  қоректік су  ЖҚҚ-
ю

да  шығырдан  алынагын  бумен  қыздырылады,  бұл  —  қайта  өндеу 
(регенерация) қыздыру қондырғының ПӘЕ-ін жогарылатады.
Аса кызган бу
Шыгар
*Ш ДаР
/ /
Огьга  — ►
 
Ауа  ....
* 
10
  Д  
___
о ,
А
1.2-сурет.  ЖЭО-ның қағидалық (принцип) жылулық сұлбасы (схемасы):
1  -  бу қазаны; 2 -  бу шығыры;  3 -  электр өндіргіш; 4 — шыктагыш;
5 -  шық сорғысы; 6 — қоректік сорғы; 7 -  төмен қысымды қыздыргыш;
8 -  жоғары қысымды қыздырғыш; 9 -  газсыздандыргыш;  10 -  желілік су
кыздыргышы;  11 -  өнеркәсіпке бу any;  12 -  су дайындау қондырғысы.
Сонымен,  ШЭС-да  бу  қазаны  өзі  өндірген  будьщ  шығымен 
қоректенеді.  Бұл  шықтың  бір  бөлігі  электр  станса  жүйесінде 
жоғалады да, оның кемуін құрайды.
Егер 
ЖЭО-ның 
сұлбасьгн 
қарастырсақ, 
оның  ШЭС-дан 
айырмашылыгы мынада:  будың бір бөлігі өнеркәсіп кэсіпорындарына 
тәсілдемелік  (технологиялық)  қажеттікке 
11
  немесе  тұрмыстық 
тұгынуга  жіберіледі.  ШЭС-да шықтың  кемуі  0,5-1%,  оны толықтыру 
үшін  су  дайындау  қондырғыда 
12
  алдын-ала  өңделген  су  қосылу 
керек.  ЖЭО-да  қосымша  су  30-50%  жэне  одан  да  артық  болуы 
мүмкін.
Қосымша су  мен  шыгыр  шығында біраз  қоспалар  болады.  Олар 
суда ертілген тұздар,  метап тотытары  мен газдар.  Бұл  қоспалар  қорек 
суымен  бірге  бу  қазанына  түседі.  Қазанда  судың  буга  айналу
U

құбылысында  қоспалардың  шогыры  аргып  жылуалмасу  бетгеріне 
шөгінді түрінде бөліне бастайды да жылу  беруді төмеңдетеді.  Бумен 
бірге  кеткен  қоспалар  шыгырдың  агындық  бөлігінде  шөгуі  мүмкін. 
Осы  екі  себепке  байланысты  қорек  суы  ластанбауы  керек.  Қорек 
суының  және  өндірілетін  будьщ  ластану  шегі  арнайы  мөлшермен 
белгіленеді.
Бу қазанның жұмысын қамтамасыз ететін мынандай құрылғылар 
мен тетіктер  бар:  отын  дайындау  құрылғылары;  қазанга  қорек суын 
беретін  қорек  соргылары;  жану  үшін  ауа  беретін  үрлегіштер;  жану 
өнімдерін  түтін  мұржасы  арқылы  әуеге  (атмосфераға)  шығаратын 
түтін  сорғыш  (дымосос)  жэне  басқа  көмекші  жабдықгар.  Бу  қазан 
және  аталган  жабдықтар  кешені  (комплекс)  қазандық  қондыргысын 
(қ/қ)  құрайды.  Қазіргі  қуатга  қазандық  қондырғысы  өте  күрделі 
техникалық  құрылыс,  оңца  барлық  жұмыс  құбылыстары  толығымен 
механикаландырылган 
және 
автоматгандырылған; 
қазандық 
қондыргылардың  жұмыс  сенімділігін  артгыру  жэне  апатган  сақтау 
үшін автоматты қорғаныстармен жабдықтайды.
Бу  қазандарьш  дамыіу  үрдістері  (тенденция):  бірлік  қуапгын 
өсіру, будың бастапқы қысымы мен ыстықтығын артгыру, аралық аса 
қызған буды қолдану, басқару-құрастыру жұмыстарын жеңілдету мен 
жеделдету үшін, зауытта жабдықтарды ірі бөліктер (блоктар) түрінде 
істеу және жеткізу.
Ірі  электр  стансапарда  қуатты  бу  қазаны  мен  бу  шыгыры 
энергетикалық құрамадан (состав) құралады. Әрбір құрама (1.3-сурет) 
қазан  (бу  өңдіргіш)  шығыр,  электр  өндіргіш  және  жоғарылататьш 
өзгерткіштен (трансформатордан) тұрады.  Стансадағы  құрамалардың 
саны стансаның жалпы қуатына байланысты.  Құрамапар арасында бу 
жэне  су  құбырларымен  байланыс  болмайды,  ол  будың  аралық 
қыздырылуы  болғанда,  барлық  жүйені  күрделендіріп  сенімділігін 
төмеңдетіп жібереді. Қазіргі кезде ТМД елдерінде қуатгары 300, 500, 
800 жэне  1200 МВт құрамалар  істейді. Қазақстанда ең қуатгы құрама 
500  МВт  Екібастүз  МАЭС-да  қондырылган,  оның  бу  казаны 
Екібастұзда өндірілетін  көмірмен жұмыс атқарады, өндірушілігі  1650 
т  бу/сағ,  аса  қызған  будың  қысымы  25  МПа,  ыстықтығы  545  °С, 
қазанның  биіктікгігі  60м,  ені  -   36м,  тереңдігі  —  24м,  қазанның 
үйлестіруі  (компоновка)  Т  — тәрізді,  зауыттық  белгісі  П-57-ЗМ,  ал 
ГОСТ  3619-82  (МЕМСТ)  бойынша  ПП-1650-25-545  КТ.  1.3-суретте 
Екібастұз МАЭС-1  бас гимаратыньщ көлденең қимасы берілген.
12