К. И. Сэтбаев атындагы Қаз¥ту-нің доценті, техника ғылымдарының кандидаты

Табиғи айналмасы бар қазандарда айналма еселігі 4-30 арасында 
жэне одан да жогары болады.
Бу 
түзу 
құбырларында 
жұмыстық 
дененің 
мәжбүрлік 
қозғалысын  ұйымдастыруга  болады,  мысалы,  айналма  жүйесіне 
қосылған  сорғымен  (1.46  жэне  1.6-сурет).  Бұл  жагдайда  айналманың 
қозғаушы  тегеуріні  табиғи  айналмадағы  тегеурінінен  бірнеше  рет 
асады. 
Бұл 
бу 
түзу 
құбырларын 
қазанды 
құрастыру 
(конструирование)  жагдайына  байланысты  кез 
келген  түрде 
орналастыруға 
мүмкіндік 
туғызады; 
ондағы 
айналманы 
тік 
қозгалыспен  ғана  емес,  жазық  (горизонталь)  қозгалыспен  де 
ұйымдастыруға болады.  Бу  қазандардьщ бұл түрінде  айналма еселігі
3-10 аралыгында.
Табиғи  жэне  мэжбүрлік  айналмасы  бар  бу  қазандарының 
өзгешелік  ерекшелігі  тұйықталған  сұйықағулық  жүйеде  айналманы 
ұйымдастыруға  мүмкіндік  туғызатын  ыдыс  —  барабанның  болуы. 
Барабан  қазанның  барлық:  үнемдегіштік,  бу  түзу  жэне  буды  аса 
қыздыру аймақтарын белгілейді (фиксирует).
Барабандық  қазандар  шектіге  дейінгі  қысымда  (ІНДҚ)  р<рш 
жүмыс істейді.
Тура агынды қазанда барабан болмайды, жүмыстық дене бу түзу 
қүбырлары  арқылы  бір  рет өтеді  К=1  (1.4в  және  1.7-суреттер).  Тура 
агынды  қазан  түйықгалмаган  сұйықагулық  жүйе.  Бүл  қазандардың 
өзгешелік  ерекшелігі  үнемдегіштік,  бу  түзу  жэне  буды  аса  қыздыру 
аймақтарының айқын белгіленбеуі.
Тура  ағынды  қазанның  бу  түзетін  қыздыру  беттерінде  судың 
буга  айналуы тоқгаусыз  өтеді.  Тура  агынды  қазандар  ШДҚ-да  және 
шектіден жогары қысымда (ШЖҚ) р>рш істейді.
Қиыстырылган  айналмасы  бар  бу  қазандарын  (1.4г-сурет)  іске 
қосқаңца,  кері  қақпақша  10  ашық  және  қондыргы  (1.4б-сурет)  сүлба 
бойынша  істейді.  Белгілі  жүкгемеге  жеткенде,  айналмалық  соргы 
тоқтатылады,  кері  қақпақша  өздігінен  (автоматты)  жабылады  жэне 
казан тура ағынды сүлба (1.4 в-сурет) бойынша істеуге ауысады.
1.4 Бу өндірудіц тәсілдемелік сүлбасы
Қатгы  отыңцы  тозаң  түрінде  жагатьш  тура  ағынды  бу  қазаны 
бар 
бушыгырлы 
электр 
стансаның  бу 
өндіру 
тәсілдемелік 
(технологиялық) сүлбесі 
1
.
8
-суретте корсетілген.
18

Қатты  отын  стансаға  темір  жол  ашық  вагондарымен  әкелінеді. 
Вагонаударғыш  5  көмегімен  көмір  түсіріледі.  Таспапы  тасыгыш  2 
көмегімен  көмір  орынына  1  не  ұсақтау  орынына 
6
  жіберіледі.  Одан 
ұсақтама  қазандық  шанагына  7  келіп  түседі.  Ұсакгапған  көмір 
бөлшектерінің  өлшемі  25  мм-ден  аспайды.  Үсақтама  көмірді 
ұнтақгайтын  диірменге  экеледі,  оңда  ұнтақталады  және  кептіріледі. 
Әрі  қарай  кемір  тозаңы  бірінші  ауа  көмегімен  оттық  (горелка) 
арқылы ошақ камерасына беріледі.  Екінші ауа оттық арқылы ошаққа 
тікелей беріледі.
Отандық энергетикада ең көп тараған  бу  қазандарының кескіні 
(профилі)  П-тәрізді,  ол  жоғарғы  жағы  жазық  (горизонталь) 
газжолымен (газоход)  қосылган екі тік призмалық шахталар.  Бірінші 
шахта  -  өлшемдері  бойынша  үлкені  — ошақ  камерасы.  Оның  көлемі 
1000-нан  З0000м3-ке  дейін  жэне  одан  да  үлкен  болады.  Ошақ 
камерасының  бүкіл  өлшемі  және  қабырғаларының  биіктігі  бойынша 
қүбырлық  жазық  жүйелер  —  ошақ  қалқандары  (экрандары) 
орнапасқан.  Олар  жылуды  тікелей  жалын  сэулелерінен  алады, 
қыздьфудың сәулелік беттері болады.
19

m
о
oo
(N
О
О  Я
«и
ф
о
ф
І
оо
а   а д
I   «   s
: § • §   а
ю   «   а

Екінші  тік  шахта  және  оны  ошақ  камерасымен  қосатын  жазық 
газжолы  жылуды  ағындық  тәсілмен  алатын  қыздыру  беттерін 
орналастыруга арналган. Ошақ қалқандарына жылуын бергеннен соң, 
жану  өнімдері  ошақтан  ыстықтығы  900-1000  °С-та  (отын  түріне 
байланысты) шығып, газжолына келеді.
Ошақтың қалқан құбырларының ішінде су қозгалган кезде, буға 
айналады.  Судың  буға  айналуын  іске  асыратын  қыздыру  беттерін 
буландыргыіи,  бутүзгіш беттер деп атайды. Бу қазанына келетін суды 
қорек суы дейді.
Қорек суыңца эртүрлі қоспапар болады.  Буга айналу барысында 
құбырдың  ішкі  бетінде  қақ  түрінде  шөгінділер  пайда  болады.  Ол 
жылу  беруді  нашарлатып  (шөгіндінің  жылуөткізгіштігі  метал 
жылуөткізгіштігінен  өте  аз  болғандықгаи),  құбыр  металының  аса 
қызуына.  беріктігінің  төмендеуіне  жэне  жұмыс  денесінің  (су,  бу) 
қысымының  эрекетінен  оның  жарылуына  әкеліп  соғады.  Сондықтан 
қорек суыньщ тазалығы жоғары болу керек.
Жоғарғы сәулелік бөліктен (ЖСБ-ВРЧ)  ішінара қыздырылған бу 
оньщ жолындағы соңгы қыздыру бетіне келеді, ол жазық газжолында 
орналасқан  ағындық  буды  аса  қыздырғыш  деп  аталады.  Ағыңдық 
буды  аса  қыздырғышта  бу  белгілі  қысымға  және  ыстықтыққа  ие 
болады да, шығырға жіберіледі.
Бу  қыздыргыштан кейін де жану  өнімдерінің  ыстықтығы  едэуір 
жоғары  (800-900  °С).  Ары  қарай  жану  өнімдері  аралық  бу 
қыздырғышқа түседі. Оған шығырда ішінара жұмыс  істеген бу екінші 
рет (арапық) қыздыруға жіберіледі.
Арапық  бу  қыздырғыштан  кейін  де  жану  өнімдерінің 
ыстықгығы  элі  жогары  (500-600  °С)  болгандықтан,  оның  жылуын 
ағындық  үнемдегіште 
9  пайдаланады.  Онда  қаныгу
ыстықтығынан  кіші  ыстықтыққа  дейін  қыздырылған  қорек  суы 
төменгі сәулелік бөлікке (ТСБ-НРЧ)  келеді.  Үнемдегіигген  соң, жану 
өнімдерінің  ыстықтығы  300-400  °С  және  одан  әрі  пайдалану  ауа 
қыздырғышта  іске  асырылады.  Ауа  қьгздырғышта  суық  ауа  250-420 
°С-қа дейін  ысиды.  Ыстық ауаның  ыстықтыгы отын түріне және оны 
жағу тәсіліне байпанысты.
Ауа  қыздырғыштан  соң,  жану  өнімдерінің  ыстықтығы  едәуір 
төмен  110-160  °С  болады.  Олардың  жылуын  одан  әрі  пайдалану 
тиімсіз  болады  да,  түтін  сорғышпен  түтін  мұржасы  арқылы  әуеге 
(атмосферага)  шығарылады  және  оларды  шығар  газдар  (уходящие 
газы) дейді.
21