К. И. Сэтбаев атындагы Қаз¥ту-нің доценті, техника ғылымдарының кандидаты

6.3. Сурет. ПТВМ -30М-4 қазанның айналым сұлбасы.
1-фронтты экран;  2,3-бүйір экрандар; 4-конвективті беттер;
5,6-артқы экрандар.
Су  ошақ  камерасьшьщ  алдыңғы  экранына  келіп  түсіп,  бүйірдегі 
экранная шығады.
6.4-суретте  шындық су қыздьфатын ең ірі  қазаны — КВ-ГМ-180- 
150  келтірілген  (газ  немесе  мазутпен  істейді,  жылу  өндірулігі 
180Гкал/сағ.,суды  қыздьфу  150°С  —  қа  дейін),  қыздьфу  бетгерін 
үйлестіру  Т — тәрізді  (екі  төмендету  агыңдық  шахталар  ошақгың  екі 
жагында орналасқан).
6.4. Сурет. Шындық су қыздыратын казан КВ -  ГМ -  180 -  150: 
1
-ошақ; 
2
-газмазутгык оттыктар; 3-бұрылу газ жолы;
4-сәулелік және агындық шахталарды бөлетін газ өткізбейтін калқан;
5
-агындык  қыздыру иірімелі бұйымдар; 
6
-жану өнімдерінің газ жолы; 
7-желілік судыц кіру жэне шыгу құбырлары; 
8
-агындык бетгерді
(ластанудан тазалау үшін кұрылгы)
83

Суды қыздыру алдымен ошақтың қапқандың құбырларында, ал 
сосьш қатарлас шахталарда орнапасқан иірілмелі ағындық жерлерден 
өтеді.  Қазан  беттеріндегі  су  қозғалысы  —  тура  агыңды  желілік 
сорғылар  тегеурінен,  су  қысымы  2.4  МПа  — ға  дейін,  максималды 
шығыны-123  кг/с  (4422  т/сағ.).  Мазутпен  істегенде  шыгар  газдар 
ыстықтығы  195°С,  газбен  істегеңде  -   170°С.  Газдардың  бұндай 
жогары  ыстықгыгын  пайдалану  уақытының  аздығымен  түсіндіруге 
болады.
Ошақ және ағындық шахталардың қабырғалық қалқандары -  газ 
өткізбейтін, қосөресі 60 х 4 мм құбырлардан, агындық газ жолындагы 
иірілмелер  -   32  х  3  мм  құбырлардан  жасалган.  Қазан  ошағында 
6 
газмазут  оттықтар  бар  (бүйірлік  қабыргаларда 
3  —  тен  қарама- 
қарсы),  ауа  жану  үшін  қыздырылмайды,  үрлегіштермен  тікелей 
оттыктарға  беріледі  және  қыста  ыстықтығы  0°С-  тан  төмен  болуы 
мүмкін.
Әртүрлі  технологиялық  қондыргылар  пештерден  шығатын  ыстық 
газдардың жылуын пайдалану үшін қалдықгарды пайдаланатын қазан 
немесе пайдага асыру (қазан-утилизатор) деп аталатын қазанның түрі 
қолданылады. Қалдық газдардың температурасы жогары болса (900  С
—  тан  жогары),  бұл  қазандар  сэулелі  қыздыру  беттерімен 
жабдықталып,  кәдімгі  бу  қазаны  сияқты  жинақталады,  ошақтың 
орнына  астынан  газ  келетін  сэулелі  камера  орнатылады.  Ауа 
қыздырғыш,  егер  өндіріске  ыстық  ауа  қажет  болмаган  жагдайда 
орнатылмайды. Қалдық газдар сәулелі камерада кэдімгі қазандагыдай 
салқындатылады.  Камераның  үлкен  көлемі  қалың  сэулелі  қабат 
жасауга 
көмектесіп, 
газдардың 
қаралық 
дэрежесін 
арттырады.Сондықтан да мұнда сәулелі жылу апмасу басым болады.
Газдардың  ирек  құбырлары  жоқ  камерада  алдымен  суытылуы, 
ондагы  кездесетін  шлак  немесе  технологнялық  өнімдердің  салқын 
қыздыру  беттеріне  дейін  тез  арада  қатып  қалуын  көздейді.  Егер 
технологиялық 
қондырғылардан 
шығатын 
газда 
жангьпп 
компоненттер  жоқ  болса,  оңда  ондай  қазанда  оттықтар  болмайды. 
Мұндай  қазандардың  кәдімгі  табиги  немесе  еріксіз  су  айналым 
жүйесі  болып,  басқа  қазандарга  ұқсас  болады.  Қалдық  жылулармен 
жұмыс  істейтін  қазандарды  жобапаган  кезде  қыздыру  газдарында 
болатын  агрессивті  затгардың,  мысалы  күкірт  газдарының  болуын 
ескеру  керек.  Ап,  егер  технологиялық  қапдық  газдарда  жанатын 
құрамдар бар болса, оларды сәулелі камерада алдымен жагып алады. 
Мұндайда сэулелі камера ошақ қызметін атқарады.
84

Егер  қаддық  газдардьщ  температурасы  900°С-  тан  төмен  болса, 
оңда  пайдаға  асыру  (утилизаторлы)  қазаңдарда  конвективті  беттер 
қодданылады.  Мұңдай агрегаттардың сэулелі  камерасы  болмайды  да, 
тугелімен  ирек  құбырлардан  тұрады.Қазіргі  кезде  қара  металлургия 
зауытгарының  пештерінің  соңынан  қойылатын  КУ  маркалы  сериялы 
әмбебапты  қазандар  шыгарылады  -  КУ-  125,  КУ-  1,  КУ — 80-  3,  К У  — 
60  -   2.  Мұндағы  бірінші  сан  қазан  арқылы  1  сағатта  өтетін  газ 
мелшерін  білдіреді  (қалыпты  жағдайда  мың м3  есебімен).  Газдардьщ 
кіру  жағыңдагы  температурасы  650-850°  С.  Өвдірілген  буды ң 
параметрлері:  қысымы  1,8-4,5  МПа  жэне  температурасы  365-385  С. 
Мысалы,  КУ  -125  қазанның бу  өнімділігі  -   27-41  т/сағ. 
б ұ л
  сериялы 
қазаңдардың барлыгы судың булану беттері арқылы көп еселеп ж үруі 
негізіңде жұмыс  істейді  (6.5-сурет).
6.5. Сурет. Пайдага асыру қазанын  сұлбасы
Су  үнемдегіштерде  (экономайзерінде)  5  қыздырылған  су  барабанға  3 
беріліп,  одан  судың  айналмасын  қамтамасыз  ететін 
сораппен  2 
апынып,  булану  ирек  құбырлары  4  арқылы  айналады.  Сонан  со ң  
субулы қоспа барабанга келіп түскен сон,  онда бу  судан  бөлінеді.  Су 
қайтардан  айналым  сорапқа  беріліп,  ал  тазаланган  бу  жогары 
температуралы аймаққа қойылган бу қыздыргышқа беріледі.
Бақылау сурақтары:
1.  Табиги  айналмалы  барабанды  ТГМ  -   84Б  маркалы  газмазутты 
қазан күрылымы жэне сипаттамалары.
2.  ПТВМ  -   30  М  -  4  маркалы  газмазутты  су  қыздыргыш  қазанның 
құрылымы 
жэне сипаттамалары.
3. КВ -  ГМ маркалы қазанның құрыпымы жэне сипаттамалары.
85

7.1 Булану беттері
Бу  тузілетін  булану  беттерінің  әртүрлі  қазаңдарда  бір-бірінен 
айырмашылықтары  болғанмен,  олардың  барлығы  ошақ  камерасында 
орналасып,  негізінен  сэулелену  жылулыгын  қабылдайды.  Оларға 
экрандық құбырлар жэне де ошақтан шыгар ауызда орналастырылған 
шағын  қазандардағы  конвективті  құбырлар  шоғыры  жатады.  Еркін 
айналымды  қазаңдардагы  экрандық  құбырлардың  ішкі  диаметрлері 
40-80  мм  аралыгында  болады.  Экран  деп,  бір-біріне  параллель 
қосылған,  тік  орнапасқан  көтеруші  құбырлардан  тұратын  жэне  бір- 
бірімен  коллекторлармен  жалғасқан  құбырлар  жүйесін  айтады. 
Құбырлардың  арасьшдағы  саңлаулар,  эдетте 
4-6  мм  болады.
Ошақгың  өлшемдері  мен  экран  бетінің  ауданьга  есептеуде  мынаны 
еске  апады:  жану  өнімдерінің  тепературасы  ошақтан  шығар  ауызда 
күлдің  жүмсару  температурасынан  кем  болу  керек,  себебі,  ондай 
болмаган  жағдайда  күл  қазанның  бөлшектеріне  жабысып  қалып, 
газдың жүру жолын бітеп тастайды.
Бу қыздырғыштар 
Бу  қыздырғыштар  қазанның  булану  жүйесінен  келіп  түсетін 
будың  температурасын  көтеруге  арналған.  Оның  құбырларының 
диаметрлері 
22-54  м  аралыгында  болады  және  ошақтың
қабырғасында  немесе  төбесінде  орналасуы  мүмкін.  Жылуды 
сэулелену арқылы  немесе конвекция арқылы қабылдап алуы мүмкін. 
Бұл  жағдайда  бу  қыздырғыштың  құбырлары  көлденең  газ  жүргіште 
немесе конвективті шахтаның аузында орналасады.
Қазанньщ 
жұмыс 
тэртібіне 
және 
жүктемесіне 
тәуелсіз 
қыздырьшган  будың  температурасы  бірқалыпты  болу  керек,  себебі, 
егер  ол  төмендесе  будың  ылгалдылығы  көбейіп,  турбинаның  соңғы 
сатыларының  бөлшектерінің  беріктілігін  төмендетіп,  сонан  соң 
деформацияга  экеліп  соғуы  мүмкін.  Будың температурасын  тұрақты 
мөлшерде  бу  салқындатқыш  құрылғының  көмегімен  реттейді. 
Олардың  ең  көп  тараған  түрі  бүркігіш  бу  салқындатқыш  болып 
табылады. Онда будың температурасын реттеу тұзынан айырган суды 
(конденсатты)  бу  агынына  бүрку  эдісімен  іске  асырылады.  Су 
буланган кезде будың жылуының бір бөлігін алып, оны суытады.
7-тарау. Жылу өндіргіш қондыріыларды қыздыру беттері.
86